Hangyl
Z Wikipedii
Nazwa koreańska | |
Transkrypcja poprawiona | Hangeul |
Transkrypcja McCune'a-Reischauera | Han'gŭl |
Transkrypcja polska | Hangyl |
Hangyl | 한글 |
Hancha | brak |
Wymowa | |
IPA | Hangɯl |
Przybliżona polska | Hangyl |
Hangyl (koreańskie 한글) to alfabet koreański; składa się z 24 znaków, 14 spółgłosek i 10 samogłosek. Jest jednym z niewielu alfabetów, który został stworzony sztucznie a nie wyewoluował z hieroglifów czy ideogramów, jak to się działo w przypadku większości nowoczesnych języków. Każda sylaba zapisywana jest jako blok, na polu kwadratu, składający się ze znaków alfabetu (tzw. jamo). Słowa w tym alfabecie zapisywać można poziomo lub pionowo.
Spis treści |
[edytuj] Nazwy
- Nazwa hangyl (한글) została wymyślona przez Ju Si-gyeong w 1912 roku i oznacza w dawnym koreańskim "wielkie pismo" a w dzisiejszym "koreańskie pismo". Nazwa ta nie ma odpowiednika w chińskich znakach hancha. Słowo to wypowiada się hanɡɯl (wymowa IPA), i jest transkrybowane w następujące sposoby:
- Hangeul lub Han-geul w transkrypcji poprawionej używanej przede wszystkim w Republice Korei
- Han'gŭl lub hangŭl w transkrypcji McCune'a-Reischauera (czasami zapisuje się bez znaków diakrytycznych: hangul), używanej przede wszystkim w Korei Północnej
- Hankul w romanizacji Yale
- Hangyl w transkrypcji polskiej
- Pierwotna nazwa brzmiała Hunmin Jeongeum
- Północnokoreańczycy preferują nazwę Chosŏn'gŭl (조선글).
[edytuj] Jamo
"Jamo" (자모; 字母) to koreańskie określenie na litery wchodzące w skład alfabetu koreańskiego. Ja oznacza literę lub znak, mo - matkę. Jamo wchodzą w skład sylabogramów, jest to połączenie liter spółgłoskowych i samogłoskowych odpowiadające pojedynczej sylabie.
Występuje 51 jamo, z czego 24 są proste (nie złożone) i są odpowiednikami liter w alfabecie łacińskim. Pozostałe 27 jest złożeniami 2 lub 3 jamo podstawowych. Z pierwszych 24 jamo, 14 to spółgłoski (ja'eum; 자음; 子音; dosłownie "dźwięk dziecka") a 10 to samogłoski (moeum; 모음; 母音; dosłownie "dźwięk matki").
- 14 podstawowych spółgłosek
- 5 podwojonych spółgłosek
- 11 złożonych spółgłosek
- 10 podstawowych samogłosek
- 11 dyftongów
Cztery z podstawowych samogłosek mają kształt, który nie należy do podstawowych (zawiera dodatkowe kreski oznaczające zmiękczenie głoski) ㅑ (ya), ㅕ (yeo), ㅛ (yo) oraz ㅠ (yu).
[edytuj] Budowa Jamo
[edytuj] Spółgłoski
Budowa podstawowych spółgłosek jamo opiera się na modelu fizycznej morfologii języka, podniebienia, zębów i gardła w trakcie wymawiania danej litery. Można je podzielić na pięć grup, każdą z podstawowym kształtem i jedną lub więcej formą pochodną z dodatkowymi kreskami. Nazwy w nawiasach to tradycyjna sinokoreańska terminologia lingwistyczna.
- Spółgłoski tylnojęzykowe (아음 ; 牙音 ; a-eum; "dźwięk trzonowy"):
- ㄱ g, ㅋ k
- Podstawowy kształt: ㄱ przedstawia tylną część języka dotykającą podniebienie miękkie.
- Spółgłoski dziąsłowe (설음 ; 舌音 ; seol-eum; "dźwięk językowy"):
- ㄴ n, ㄷ d, ㅌ t, ㄹ r/l
- Podstawowy kształt: ㄴ przedstawia koniec języka dotykający dziąsła.
- Spółgłoski dwuwargowe (순음 ; 唇音 ; sun-eum; "dźwięk wargowy"):
- ㅁ m, ㅂ b, ㅍ p
- Podstawowy kształt: ㅁ przedstawia położenie warg.
- Spółgłoski zębowe (치음 ; 齒音 ; chieum; "dźwięk zębowy"):
- ㅅ s, ㅈ j, ㅊ ch
- Podstawowy kształt: ㅅ początkowo wyglądał /\. Przedstawia widok boczny zębów.
- Spółgłoski zwarte (후음 ; 喉音 ; hueum; "dźwięk gardłowy"):
- ㅇ ng, ㅎ h
- Podstawowy kształt: ㅇ przedstawia kształt gardła.
[edytuj] Porządek alfabetyczny
W porządku alfabetycznym liter koreańskich nie mieszają się ze sobą spółgłoski i samogłoski, jak dzieje się to w alfabetach opartych na znakach łacińskich czy cyrylicy. Spółgłoski znajdują się przed samogłoskami. Dzisiejsze ustawienie liter zostało określone w 1527 roku przez Choi Sejin. W obu Koreach istnieje trochę odmienne ich położenie, ale podstawowe jamo znajdują się na tych samych pozycjach.
[edytuj] Wersja południowokoreańska
Obecny porządek alfabetyczny spółgłosek jamo:
ㄱ ㄲ ㄴ ㄷ ㄸ ㄹ ㅁ ㅂ ㅃ ㅅ ㅆ ㅇ ㅈ ㅉ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ
Podwójne spółgłoski występują zaraz po ich podstawowej wersji.
Samogłoski:
ㅏ ㅐ ㅑ ㅒ ㅓ ㅔ ㅕ ㅖ ㅗ ㅘ ㅙ ㅚ ㅛ ㅜ ㅝ ㅞ ㅟ ㅠ ㅡ ㅢ ㅣ
[edytuj] Wersja północnokoreańska
Spółgłoski:
ㄱ ㄴ ㄷ ㄹ ㅁ ㅂ ㅅ ㅇ ㅈ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ ㄲ ㄸ ㅃ ㅆ ㅉ ㅇ
Pierwszy ㅇ reprezentuje końcowy dźwięk /ng/. Ostatnie ㅇ reprezentuje początkowy element graficzny o zerowej wartości fonetycznej. Podwojone jamo zajmują miejsca przed ostatnim ㅇ, ale po wszystkich podstawowych spółgłoskach.
Samogłoski:
ㅏ ㅑ ㅓ ㅕ ㅗ ㅛ ㅜ ㅠ ㅡ ㅣ ㅐ ㅒ ㅔ ㅖ ㅚ ㅟ ㅢ ㅘ ㅝ ㅙ ㅞ
ㅐ oraz ㅔ znajdują się po podstawowych samogłoskach, nie po odpowiadającymi im ㅏ i ㅓ.
[edytuj] Nazwy spółgłosek
Litera | Nazwa południowokoreańska | Nazwa północnokoreańska |
---|---|---|
ㄱ | giyeok (기역) | gieuk (기윽) |
ㄴ | nieun (니은) | |
ㄷ | digeut (디귿) | dieut (디읃) |
ㄹ | rieul (리을) | |
ㅁ | mieum (미음) | |
ㅂ | bieup (비읍) | |
ㅅ | siot (시옷) | sieut (시읏) |
ㅇ | ieung (이응) | |
ㅈ | jieut (지읒) | |
ㅊ | chieut (치읓) | |
ㅋ | kieuk (키읔) | |
ㅌ | tieut (티읕) | |
ㅍ | pieup (피읖) | |
ㅎ | hieut (히읗) |
Litera | Nazwa południowokoreańska | Nazwa północnokoreańska |
---|---|---|
ㄲ | ssanggiyeok (쌍기역) | doengieuk (된기윽) |
ㄸ | ssangdigeut (쌍디귿) | doendieut (된디읃) |
ㅃ | ssangbieup (쌍비읍) | doenbieup (된비읍) |
ㅆ | ssangsiot (쌍시옷) | doensieut (된시읏) |
ㅉ | ssangjieut (쌍지읒) | doenjieut (된지읒) |
[edytuj] Nazwy samogłosek
Nazwa samogłoski jest sylabą wywodzącą się z połączenia litery ㅇ (ieung) i danej samogłoski:
Litera | Nazwa |
ㅏ | a (아) |
ㅐ | ae (애) |
ㅑ | ya (야) |
ㅒ | yae (얘) |
ㅓ | eo (어) |
ㅔ | e (에) |
ㅕ | yeo (여) |
ㅖ | ye (예) |
ㅗ | o (오) |
ㅘ | wa (와) |
ㅙ | wae (왜) |
ㅚ | oe (외) |
ㅛ | yo (요) |
ㅜ | u (우) |
ㅝ | weo (워) |
ㅞ | we (웨) |
ㅟ | wi (위) |
ㅠ | yu (유) |
ㅡ | eu (으) |
ㅢ | ui (의) |
ㅣ | i (이) |
Alfabetyczne: Łaciński • Arabski • Aramejski • Braille'a • Cirth • Cyrylica • Dewanagari • Etiopski • Fenicki • Głagolica • Gocki • Grecki • Gruziński • Hawajski • Hebrajski • Ormiański • Runiczny • Tengwar
Sylabiczne: Czirokeski • Dewanagari • Gurmukhi • Tybetański • Hiragana • Katakana • Tamilski • Tajski • Laotański • Bopomofo • Sojombo • Hangyl
Obrazkowe: Hieroglify • Pismo pierwotne
Chińskie: Kanji • Chińskie pismo tradycyjne • Chińskie pismo uproszczone • Hancha
Zobacz też: Alfabet • Systemy pisma CJK • Alfabet flagowy • Alfabet Morse'a