Dąb szypułkowy

Z Wikipedii

Dąb szypułkowy
Systematyka
Domena	jądrowce
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	okrytonasienne
Podgromada	Magnoliophytina
Klasa	Rosopsida
Podklasa	oczarowe
Nadrząd	Jungladanae
Rząd	bukowce
Rodzina	bukowate
Rodzaj	dąb
Podrodzaj	Quercus
Nazwa systematyczna
Quercus robur
L., 1753

Dąb szypułkowy (Quercus robur L., Sp. Pl. 2. 1753, syn. Q. pedunculata Ehrh.) - gatunek dębu, drzewa liściastego z rodziny bukowatych, występujący w Europie (z wyjątkiem północnej Skandynawii) oraz południowo - wschodniej Azji. Tworzy dąbrowy (Quercetum), występuje także w lasach mieszanych, łęgach i grądach.

W Polsce bardziej pospolity od dębu bezszypułkowego, z którym łatwo się krzyżuje, tworząc mieszańce o cechach pośrednich (Quercus x rosea Bechst.). Najłatwiej rozróżnić te dwa gatunki po kształcie i unerwieniu liści, oraz po długości szypułki. Pozostałe cechy są w dużej mierze zbieżne lub różnice pomiędzy nimi są mało widoczne i próba posłużenia się nimi może być zawodna przy próbie ustalenia gatunku.

Spis treści 1 Charakterystyka 2 Zastosowanie 2.1 Drewno 2.2 Roślina lecznicza 2.3 Pozostałe sposoby wykorzystania 3 Odmiany 4 Szkodniki 5 Choroby 6 Dąb w herbach i odznaczeniach 7 Historia i znaczenie gospodarcze w Polsce 8 Znaczenie kulturowe w Polsce 9 Znane dęby szypułkowe 10 Ciekawostki 11 Bibliografia 12 Linki zewnętrzne

[edytuj] Charakterystyka

Osiąga wysokość od 20 do 50 m. Drzewo długowieczne, żyje ponad 700 lat. W młodości rośnie dość szybko na wysokość, proces ten kończy się w wieku 100 - 200 lat. Przyrost pnia na grubość trwa jednak dalej.

Pokrój 

Drzewo rosnące swobodnie wykształca szeroką koronę. Korona młodych drzew jest kulista, z czasem staje się kopułowata.

Pień 

Drzewo rosnące swobodnie ma krótki pień dochodzący do 2-3 m średnicy, konary są grube i rozłożyste. Młode drzewo ma korę gładką, błyszczącą, brązowawą lub białoszarą, stare - grubą, szarą do ciemnoszarej, głęboko, podłużnie spękaną (foto 1, foto 2). Z pnia często wyrastają konary zaledwie kilka metrów nad ziemią, co nadaje drzewu wygląd dwupiętrowy.

Pąki 

Pąki skrętoległe (2/5), jajowate, przekrój poprzeczny zbliżony do pięciokąta. Łuski brązowe, czarnoobrzeżone, końce czarne, szaro owłosione (Zdjęcie zimowe).

Liście 

Ułożone skrętolegle, 5-18 cm długości, skórzaste, nagie, z lekko szarozielonym odcieniem, od spodu nieco owłosione, z 3-6 parami zaokrąglonych klap, ogonki liściowe krótkie (do 1cm), nasady uszate lub sercowate. Nerwy boczne dochodzą do końca klap i do wcięć między nimi.

Kwiaty 

Wiatropylne, rozdzielnopłciowe. Kwitną od końca kwietnia do końca maja równocześnie z rozwojem liści. Kwiaty męskie – długie i wiotkie, luźno zwisające kotki zgrupowane po kilka sztuk i wyrastające z pąków bocznych zeszłorocznych pędów. Kolor żółtawo – zielony. Kwiaty żeńskie – mało widoczne, drobne, kształt cebulkowaty. Zebrane po kilka na długiej szypułce wyrastają na pędach tegorocznych. Dają początek żołędziom.

Owoce 

Orzechy potocznie nazywane żołędziami, po 2-3 na szypułce o dł. 2 do 5 cm, mają kształt elipsoidalno - walcowaty. Długość 20 do 40 mm, grubość 10 - 18 mm. Najgrubsze zazwyczaj w połowie długości. Znamię płaskie, szczyt słabo zaostrzony. Osadzone są w półokrągłych miseczkach (cupula). Młode żołędzie mają wzdłużne, ciemniejsze pręgi. Na dojrzałych i suchych pręgi widoczne są po namoczeniu. Drzewo rosnące swobodnie owocuje po 40-50 latach natomiast w zwartym lesie po 60 - 80.

Korzeń 

Głęboki, palowy na glebach głębokich i świeżych, powierzchniowy na glebach płytkich. Dzięki długim i mocnym korzeniom drzewa potrafią się oprzeć nawet bardzo silnym wichurom.

Biotop 

Dąb szypułkowy występuje na nizinach a w obszary górskie wkracza zwykle dolinami. Dobrze znosi okresowe zalewanie, jest drzewem światłolubnym, ale jako młode drzewo dobrze znosi zacienienie boczne. Preferuje gleby świeże, głębokie, żyzne i wilgotne, są to gliny lekie, średnie i iły. Rosnie na glebach brunatnych i płowych. Niektóre dęby w Puszczy Białowieskiej osiągają wysokość 43 m (pierśnica do 3m) i są uważane za jedne z najwyższych przedstawicieli swego gatunku. W południowej Polsce występuje do wysokości 400 – 500 m n.p.m. powyżej spotkać można tylko pojedyncze okazy – na dużych wysokościach skarłowaciałe. Najwyżej odnotowane występowanie w naszym kraju – Karkonosze – 925 m n.p.m. Najwyżej odnotowany w Europie – Alpy 1420 m n.p.m., w Azji na Kaukazie w podgatunku pedunculiflora – 1800 m n.p.m. W Polsce największe skupiska tego gatunku to Puszcza Białowieska, Puszcza Borecka, dolina Odry na Nizinie Śląskiej oraz Dąbrowy Krotoszyńskie, lasy czeszewskie i czerniejewskie na Nizinie Wielkopolskiej.

[edytuj] Zastosowanie

[edytuj] Drewno

Biel jest miękka, o barwie biało - żółtawej. Twardziel - ciężka, odporna na ścieranie, twarda, barwy brunatnej. Przewyższa ona wszystkie drzewa europejskie pod względem wytrzymałości i trwałości drewna. Twardziel jest ceniona w stolarstwie, bednarstwie i szkutnictwie. Dawniej wykorzystywane również w kołodziejstwie oraz jako materiał konstrukcyjny. Najczęstsze wady drewna to krzywizny, nieregularny układ przyrostów rocznych, listwy mrozowe, przebarwienia, pęknięcia oraz chodniki owadzie i zgnilizny.

Drewno dębowe zatopione w bagnach, torfowiskach lub rzekach, po kilkuset latach przybiera czarną matową barwę ("czarny dąb, polski heban"). Jest to skutek reakcji garbników z solami żelaza rozpuszczonymi w wodzie. Pomimo tego traci niewiele ze swej wytrzymałości, zyskuje natomiast wysoką wartość i jest wykorzystywane przy produkcji mebli stylowych oraz w inkrustacjach. Jest trudniejsze w obróbce od drewna sezonowanego na powietrzu. Drewno dębowe użyte przy budowie Biskupina (gmina Gąsawa) zachowało się w bardzo dobrym stanie, a datowane jest na 747 – 722 r. p.n.e.

Właściwości fizyczne oraz skład chemiczny dębu szypułkowego i dębu bezszypułkowego są bardzo podobne.

• Skład chemiczny : celuloza - od 44,9 do 46,3%, hemicelulozy - od 17,5 do 25,5%, lignina - od 23,5 do 28,1%, garbniki - od 4 do 17%, substancje mineralne - od 0,3 do 0,7%.
• Właściwości fizyczne : gęstość w stanie suchym - od 390 do 930 kg/m³, gęstość przy wilgotności 12 - 15% - od 430 do 960 kg/m³, skurcz w kierunku stycznym - od 7 do 10%.

• Cechy makroskopowe drewna

Widoczne naczynia duże w drewnie wczesnym, w drewnie późnym występują naczynia małe zebrane w promieniowo zorientowane zgrupowania. Słoje roczne wyraźne. Występują promienie drzewne szerokie i jednorzędowe. Promienie drzewne szerokie, widoczne na wszystkich przekrojach, jednorzędowe niewidoczne.

• Cechy mikroskopowe drewna

Drewno dębu składa się z naczyń, włókien drzewnych, cewek włóknistych, promieni drzewnych i z miękiszu drzewnego podłużnego.

Naczynia, które w drewnie wczesnym tworzą pierścień złożony z 1 do 4 rzędów, w strefie twardzieli są zamknięte wcistkami, a ich człony mają perforację prostą. Naczynia w drewnie późnym mają znacznie mniejszą średnicę, zebrane są w promieniowo zorientowane zgrupowania. Wymiary naczyń: Długość członów 200 – 400 μm, średnica naczyń wczesnych 100 – 400 μm, późnych 10 – 50 μm. Udział naczyń w drewnie późnym 10 – 19%, w drewnie wczesnym 42 – 44%,

Włókna drzewne są grubościenne o długości 280 - 1600 μm, natomiast cewki włókniste kształtem i wymiarami zbliżone są do włókien drzewnych. Udział włókien drzewnych i cewek wynosi od 40 – 60%.

W drewnie dębu występujące promienie drzewne mogą być jednorodne, jednowarstwowe (rzadziej dwuwarstwowe) i szerokie zbudowane z 10 do 30 komórek. Wąskie promienie drzewne przebiegające w pobliżu dużych naczyń są łukowato wygięte (promienie „omijają” naczynia), natomiast szerokie biegną po linii prostej (naczynia „omijają” promienie). Udział promieni drzewnych waha się w granicach 14 – 33%.

Miękisz drzewny podłużny występuje jako miękisz przynaczyniowy i pozanaczyniowy (rozproszony i styczny). W drewnie późnym widać nieregularne promieniowo położone pasemka, które są wynikiem zgrupowania się naczyń małych i miękiszu drzewnego. Udział miękiszu drzewnego wynosi 2,8 – 8,0%.

[edytuj] Roślina lecznicza

• Surowiec zielarski : Kora dębowa (Cortex Quercus) (również z dębu bezszypułkowego) o grubości do 5 mm. Najwyżej ceniona jest gładka, ze srebrzystym połyskiem tzw. kora lustrzana. Zawiera 9 do 20% garbników, kwasy fenolowe, związki żywicowe oraz terpentyny.
• Działanie : Odwar stosuje się do płukanek, okładów i obmywań przy stanach zapalnych skóry, błon śluzowych, odmrożeniach i lekkich oparzeniach. Posiada właściwości ściągające, przeciwzapalne, bakteriobójcze oraz przeciwbiegunkowe. Stosowany również przy nieżytach żołądka i jelit.
• Zbiór i suszenie : Korę zdejmuje się (nacinanie tylko nierdzewnym nożem) na wiosnę przed rozwojem liści z młodych gałęzi (3-5 lat). Suszona jest w temperaturze do 35°C. Czas przechowywania – do 2 lat.

[edytuj] Pozostałe sposoby wykorzystania

• Galasy : narośla na liściach wywołane przez kilka gatunków błonkówek z rodziny galasówkowatych (np. galasówka dębianka (Cynips quercus-folii) mają wysoką zawartość taniny, dawniej wykorzystywane do produkcji atramentu oraz w medycynie ludowej.
• Garbarstwo : dawniej 'dębienie'. Wykorzystywano w nim głównie korę dębową, ze względu na wysoką zawartość garbników. W celu uzyskania surowca zakładano drzewostany, w których okorowywano dęby już po 12 - 15 latach.
• Żołędzie:
  • Ważny składnik pokarmowy wielu zwierząt leśnych - ssaków (dzik, żołędnica, koszatka) i ptaków (sójka, głuszec, grubodziób). W średniowieczu wartość dąbrowy nie zależała od ilości drewna znajdującego się w lesie, ale od liczby świń, które był w stanie wyżywić las. Pierwsze zakładane w Europie lasy (były wysiewane) stanowiły pastwiska dla świń, a nie plantacje drzew. Na utuczenie jednego wieprza potrzeba było 25 dorosłych dębów.
  • Dawniej po wysuszeniu, zmieleniu i odpowiednim przygotowaniu używane jako surogat (namiastka) kawy. Prażone żołędzie były także czasem wykorzystywane do wyrobu wódki, a w okresach nieurodzaju zmielone, dodawano do mąki.
• Roślina ozdobna : niektóre odmiany są bardzo dekoracyjne. Często sadzony jako drzewo pamiątkowe, żyje najdłużej z krajowych drzew liściastych. Dobrze znosi cięcie, dzięki czemu może być stosowany na żywopłoty i formowane szpalery. Wykorzystywany także do obsadzania parków, osiedli oraz do nasadzeń przydrożnych.

[edytuj] Odmiany

• 'Argenteovariegata' - odm. wolno rosnąca o liściach mniejszych niż u typu, biało nakrapianych.
• 'Atropurpurea' - odm. o młodych liściach ciemnoczerwonych, później ciemnozielonych, bardzo wolno rosnąca, tworząca niewielkie drzewka.
• 'Concordia' - odm. żółtolistna. Młode liście żółte (podobne jak u buka pospolitego 'Zlatia'), potem zieleniejące, wrażliwe na ostre słońce. Jest to małe drzewo (dorasta do 8 m w wieku 40 lat). Pokrój szerokostożkowy, kulisty w starszym wieku. Odmiana o ciekawym zabarwieniu liści, polecana do aranżacji kolorystycznych.
• 'Cupressoides' - odm. cyprysowata. Okazy o wyjątkowo wąskiej sylwetce.
• 'Fastigiata' - odm. stożkowa. Wszystkie konary i gałęzie wyprostowane, rosnące równolegle do pnia (pokrój zbliżony do topoli włoskiej). Dzięki temu tworzy koronę wrzecionowatą lub wąskostożkową. Gałęzie często falisto pogięte. Najczęściej rozmnażany przez szczepienie, choć mnożony generatywnie (z nasion) zachowuje dużą ilość cech odmiany. Osiąga wysokość do 15 m i szerokość do 4 m. Polecany do nasadzeń w miejscach reprezentacyjnych, przy wjazdach oraz alejach.
• 'Pendula' - odm. zwisająca. Gałęzie mniej lub bardziej zwisające, odmiana jest bardzo zmienna - od drzew wysokich do niskich o koronie parasolowatej.
• 'Pectinata' - odm. strzępolistna. Liście głęboko wcinane, pierzasto sieczne, wzrost drzewa bardzo powolny.
• 'Purpurascens' - młode liście na wierzchu czerwonawe, potem ciemnozielone, wzrost normalny.

[edytuj] Szkodniki

• Filoksera jamkodębowa (Phylloxera coccinea) – Skutkiem zaatakowania przez tę mszycę są zagięcia i odbarwienie brzegów liści. Następne pokolenia żerują na spodniej stronie liści, w związku z czym w obrębie żerowania, na górnej stronie powstają plamy.
• Galasówka dębianka (jagodnica dębianka, galasówka jabłuszko, Cynips quercus folii L.) – Błonkówka o długości 4 mm, powoduje powstawanie kulistych galasów o średnicy do 20 mm na spodniej stronie liścia (barwa galasów - od zielonej, przez żółtą do czerwonej) oraz 3 milimetrowych, jajowatych na pączkach (barwa czerwona do fioletowej), pokrytych gęstymi, fioletowymi włoskami.
• Korzenica dębowa (Biorrhiza pallida Ol.) - Błonkówka ta atakuje głównie dęby na terenach podmokłych. Pierwsze pokolenie rozwija się na korzeniach dębu (do 1 m głębokości). Wiosną następnego roku pojawiają się osobniki dorosłe i samice składają jaja na pędach. Wytworzone galasy (kuliste, 10 – 40 mm średnicy) początkowo zielonożółte, w czerwcu są już czerwonawe. Utrzymują się na drzewach przez około 2 lata.

• Kozioróg dębosz (Cerambyx cerdo L., Cerambyx heros Scop.) - W Polsce rozwija się na obu rodzimych gatunkach dębu. Objęty ochroną gatunkową. Larwy tego chrząszcza drążą w drewnie długie chodniki.
• Letyniec szysznica (Andricus fecundator Htg.) – Skutkiem działalności tej błonkówki są galasy. Kulisty z larwą wewnątrz szyszkowatego tworu (20 – 30 mm), który powstaje latem zamiast pąków liściowych oraz stożkowe (2 mm długości) utworzone na męskich kwiatostanach.
• Andricus quercuscalicis – Błonkówka z rodziny Cynipoidea. Rozwija dwa pokolenia w ciągu roku, drugie pokolenie dorasta latem na dębie szypułkowym. Wykształca twarde, bruzdowate struktury na lub wokół żołędzi, o średnicy ok. 22 mm, początkowo zielone, z czasem brązowieją.
• Misecznik dębowy (Parthenolecanium rufulum Cikll.) – Owad z rzędu czerwców o jasnobrunatnym zabarwieniu. Długość do 4 mm. Larwy żerują na spodniej stronie liści.
• Omacnica dębowa (Acrobasis consociella) - Gąsienice tego motyla zimują na pędach, w gniazdach utworzonych z zaschniętych liści. Wiosną żerują na najmłodszych liściach.
• Rewiś dębowy (Neuroterus quercusbaccarum) – Wskutek żerowania larw tej błonkówki tworzą się galasy. Na kwiatostanach męskich (kuliste, do 4 mm , barwa zielona do czerwonej), oraz na spodniej stronie liści (spłaszczone, ok. 6 mm, barwa żółtawa). Na jednym liściu może być do 100 galasów.
• Skoczonos dębowiec (Orchestes (Rhynchaenus) quercus L.) – Dorosłe chrząszcze (2,5 do 3,5 mm długości, barwa z wierzchu od żółtobrunatnej do rdzawej, od spodu czarna) żerują na liściach. Samica składa jaja w głównym nerwie liścia. Larwy wgryzają się do wnętrza i wyjadają miękisz, w wyniku czego tworzy się duża, placowata mina.
• Susówka dębowa (pchełka, płeszka, Haltica quercetorum Foudr.) – Dorosły chrząszcz (barwa niebieska, niebiesko – zielona z metalicznym połyskiem) o długości 4 do 5 mm wygryza w liściach liczne, małe dziury. Larwy (do 7 mm długości, czarne z błyszczącymi głowami) żywią się miękiszem na spodniej stronie liści pozostawiając zeszkieletyzowaną siatkę unerwienia.
• Śluzownica lipowa (Caliroa annulipes) – Larwy tej błonkówki pokryte żółtawym śluzem (10 – 12 mm) żerują po ok. 20 dni w maju i czerwcu oraz od końca lipca do końca sierpnia (drugie pokolenie). Żywią się miękiszem spodniej strony liści, które następnie zasychają.
• Tyszerka płaskowiaczek (tyszerczyk, Tischeria complanella Huebner - Tischeria ekebladella Bjk.) – Owad podobny do mola odzieżowego. Rozpiętość skrzydeł do 12 mm, długość ciała 4 – 5 mm. Gąsienice tego motyla żerują wewnątrz liścia. Tworzy się biała mina, która z czasem powiększa się zyskując pośrodku żółtą wypukłość.
• Zdobniczka dębowa (Tuberculoides annulatus) – Żeruje na młodych pąkach i spodniej stronie liści. Na wydalanej przez te mszyce rosie miodowej, rozwijają się grzyby sadzakowe tworząc ciemny osad ograniczający powierzchnię fotosyntezy.
• Zrostek dębowy (Thelaxes dryophila) – Mszyca, pospolita zwłaszcza na młodych dębach. Żeruje na rozwijających się pąkach, dolnej stronie liści oraz na młodych pędach. Hamuje wzrost pędów i zanieczyszcza drzewa rosą miodową.
• Zwójka zieloneczka (Tortrix viridana L.) – Jeden z najgroźniejszych szkodników owadzich. Atakuje dęby starsze oraz rosnące swobodnie. Rozpiętość skrzydeł tego motyla – 18 do 23 mm. Seledynowe u samca, żółtozielone u samicy. Gąsienice (szarozielone, głowa czarnobrunatna) wylęgają się w kwietniu i maju. Żerują na pączkach, później na młodych liściach, które oplatają przędzą i rurkowato zwijają. Jedna gąsienica potrafi zjeść do 65 cm² blaszek liściowych.

[edytuj] Choroby

• Zamieranie dębów - zespół czynników prowadzących do obumarcia dębów, na które składają się: niekorzystne, okresowe warunki klimatyczne (susze i powodzie), stan poziomu wód gruntowych, występowanie chorób grzybowych. Objawy to zamieranie gałęzi, wilgotne plamy w warstwach podpowierzchniowych gałęzi i pnia, przebarwienia w drewnie bielastym (brązowe lub ciemnoszare), przerzedzenie korony. Nadal prowadzone są badania (m.in. Instytut Dendrologii PAN w Kórniku) w celu ustalenia przyczyn tej "choroby", której opisy jak i hipotezy starające się ją wyjaśnić są bardzo różnorodne. (Stan na 1995 r.)
• Mączniak prawdziwy dębu (Microsphaera alphitoides) - patogen szkodliwy na każdym etapie rozwoju dębu. Szczególnie duże szkody wyrządza wśród młodych dębów (szkółkarstwo). Uszkadza młode liście, pączki oraz tkanki szczytowych pędów, które szybko zamierają. Charakterystyczna cecha, to biały nalot widoczny na liściach przez cały ich okres wegetacyjny.
• Fusarium solani - grzyb odpowiedzialny za uszkodzenia układu naczyniowego drzew liściastych. Badania prowadzone nad tym patogenem wskazują na jego duży wpływ na zamieranie dębów.
• Ophiostoma - kilku gatunkom grzybów z tego rodzaju również przypisuje się dużą rolę w zamieraniu dębów. Uważa się jednak, że przy dobrej kondycji drzew, grzyby te samodzielnie nie są w stanie spowodować szybkiego zamierania. Według nadal prowadzonych badań (Krystyna Przybył - Instytut Dendrologii PAN w Kórniku), najczęściej występującymi gatunkami na chorych drzewach w Polsce są Ophiostoma querci oraz Ophiostoma piceae. (Stan na 1995 r.)
• Phytophtora cinnamonii - grzyb poraża głównie układ naczyniowo-przewodzący w szyjach korzeniowych. Powoduje szybkie zamieranie młodych dębów. Badania przeprowadzano na dębach w Europie południowej, w Polsce do tej pory ich brak. (Stan na 1995 r.)

[edytuj] Dąb w herbach i odznaczeniach

Dąb jest również motywem często wykorzystywanym w herbach, a także w symbolice wojskowej, szczególnie germańskiej, do której chętnie nawiązywały armie niemieckie. Podano tu kilka przykładowych herbów gmin, a także niemieckie odznaczenia wojskowe z czasów pierwszej i drugiej wojny światowej.

Gmina Dębowiec

[edytuj] Historia i znaczenie gospodarcze w Polsce

Około 11000 lat temu na południowych krańcach Polski pojawiły się pierwsze lasy sosnowo – brzozowe. Wycofujący się lodowiec i stopniowe ocieplanie klimatu spowodowały rozprzestrzenienie się lasów na pozostały obszar kraju. 9000 lat temu pojawiły się pierwsze dęby. Wiek najstarszego (datowany metodą radiowęglową) znalezionego w Polsce, określany jest na ok. 9200 lat. Dominacja borów sosnowo - brzozowych kończy się wraz z dalszym ociepleniem klimatu, czyli ok. 7700 do 5100 lat temu. W tym czasie następuje gwałtowny rozwój lasów liściastych z przewagą dębu. Do tego czasu jedynym czynnikiem mającym wpływ na kształtowanie szaty roślinnej w Polsce były zmiany klimatyczne, teraz doszedł kolejny – człowiek.

Neolit to okres w którym zaczyna rozwijać się rolnictwo i rozpoczyna się udomowienie zwierząt. Wzrasta zapotrzebowanie na żyzne ziemie do tej pory porośnięte lasami z dużym udziałem dębu, oraz na drewno do celów gospodarczych.

Ostatnie tysiąclecie przed naszą erą to dalszy rozwój rolnictwa i hodowli, powstają pierwsze grody. Największe zapotrzebowanie jest na najbardziej trwałe drewno - dębowe. Współcześnie dokonane szacunkowe obliczenia dla Biskupina pozwoliły określić ilość zużytego materiału na około 8000 kubików drewna, w większości dębowego. Zakłada się, że obszar z jakiego można było pozyskać ten materiał to ok. 800 ha lasu. Na podstawie badań dr T. Ważnego i zastosowaniu dendrochronologii ustalono datę pozyskania budulca na 747 - 722 p.n.e. Około 1750 lat później, tylko do budowy wału obronnego w Kruszwicy zużyto 20 000 kubików drewna, z czego 80% to drewno dębowe. Według obliczeń W. Dzieduszyckiego (1977) ilość ta, to 25 500 kubików.

Około X - XI w. coraz bardziej wzrasta znaczenie gospodarcze dębu. Używany jest przy budowie konstrukcji obronnych i portowych, w dymarkach jako wysokokaloryczne paliwo. Znajduje zastosowanie w dębieniu (garbowaniu) skór i farbowaniu. Wykorzystywany jest w celach leczniczych i częściowo do produkcji potażu. Żołędzie i bukiew to podstawowa pasza dla nierogacizny. Na wychów jednej świni potrzeba było około 2 ton żołędzi, taką ilość daje rocznie 25 dorosłych dębów. Lasy dębowo - bukowe często nazywane silva glandiferae pełniły funkcję pastwiska, co miało negatywny wpływ na ich możliwość odnawiania. Wysuszone i zmielone żołędzie dodawano do mąki w latach nieurodzaju. W tym okresie była już zagospodarowana ok. 1/3 powierzchni kraju, udział dębów w lasach określa się na ok. 66% a zaludnienie na ok. 4 mieszkańców na km².

[edytuj] Znaczenie kulturowe w Polsce

Majestat i dostojny wygląd dębu zawsze wywierał na człowieku duże wrażenie. Z tego zapewne powodu, w krajach słowiańskich poświęcony był najwyższemu bogu - Perunowi. Należy przy tym pamiętać, że cześć okazywano drzewom jako siedzibie bóstwa i w tym tylko znaczeniu można mówić o roli jaką pełnił dąb w kulcie.

Stare, rozrośnięte dęby zawsze darzono dużym szacunkiem. Często szczególnie potężne egzemplarze nazywano 'ojcem dębów' lub 'gospodarzem lasu'. Równie często wiązane były legendami i podaniami ze znanymi postaciami historycznymi. Miały one je posadzić, odpoczywać pod nimi lub sprawować sądy (np. pod Bartkiem miał sądzić Kazimierz Wielki, z kolei pod Dębem Jagiełły odpoczywał ponoć król Władysław po polowaniu, podczas którego gromadzono zapasy na wyprawę grunwaldzką). Drzewo to opisywane jest również w literaturze ludowej i w pieśniach. W praktykach magicznych postrzegany był zawsze jako dający siłę i zdrowie.

Ciekawy zwyczaj opisuje Teresa Karwicka. We wsiach podkrakowskich w wigilię Nowego Roku kolędnicy przynosili gałązkę dębu z uschniętymi liśćmi. Magiczna moc dębu przejawiała się tym, że uschnięte liście nie odpadały od gałązki. Ta cecha dębu była podkreślana przez informatorów przy uzasadnieniu tego obrzędu 'by ludzie byli tak mocni, jak ten listek, co choć usechł, ale od gałązki nie odpadł' .¹

Do dzisiaj, pomimo tego, że otaczamy już wszystkie stare drzewa ochroną pomnikową, to jednak dąb wzbudza w nas szczególne odczucia. Pierwszy w dostojności między drzewami dąb, moc i władzę ma w sobie oddaną nad gruntem na którym stoi. - Izabela Czartoryska.

¹ T. Karwicka, Rola drzewka i gałęzi w zimowej obrzędowości Małopolski południowej, Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie t.2, 1967

[edytuj] Znane dęby szypułkowe

Dąb szypułkowy jest symbolem długowieczności, dostojeństwa i siły - żyje najdłużej z polskich drzew liściastych i osiąga imponujące rozmiary.

• Najbardziej znanym dębem w Polsce jest Dąb Bartek rosnący w pobliżu wsi Bartków koło Zagnańska. Rozpiętość korony 20 m x 40 m, wysokość 27 m, obwód pnia 985 cm (na wysokości 1,3 metra). Wiek tego drzewa oceniany jest wg najnowszych badań dendrochronologicznych (badania wykonano świdrem Presslera) na 645 - 670 lat. Dawniej wiek tego dębu oceniano błędnie nawet na 1200 lat.
• Najstarszym polskim dębem szypułkowym jest Dąb Chrobry. Rozpiętość korony ok. 16 m, wysokość 28 m, obwód pnia 992 cm (na wysokości 1,3 metra). Wiek oceniany jest na ok. 745 lat. Usytuowany jest na trasie Szprotawa - Przemków w pobliżu wsi Piotrowice.
• Najgrubszym polskim dębem szypułkowym jest Dąb Napoleon, którego obwód wynosi 1043 cm (na wysokości 1,3 metra). Rośnie on na skarpie pradoliny Odry w odległości 3 km na wschód od Zaboru (powiat zielonogórski).
• Największym skupiskiem dębów szypułkowych w Europie jest Rogaliński Park Krajobrazowy. Wg ostatniego spisu rośnie tam 1435 dębów, które mają ponad 200 cm obwodu, z czego 860 to pomniki przyrody. Najsłynniejsze z nich to: Dąb Lech, Dąb Czech, Dąb Rus oraz Dąb Edward. Jeszcze większym skupskiem dębów szypułkowych jest Puszcza Białowieska, gdzie rośnie ok. 3 tys. egzemplarzy, których obwód przekracza na wys. 130 cm od podstawy 4m.

[edytuj] Ciekawostki

Dąb szypułkowy (szw. Stjälkek) jest największym drzewem Skandynawii, gdzie osiąga 30 m wysokości. W Szwecji występuje aż do rzeki Dal oraz jako drzewo hodowlane w niektórych miejscach na północ od niej. Jest symbolem regionu Blekinge.

Kilkaset lat temu ścinanie dębu było w Szwecji zabronione, ponieważ wyłączność na użytkowanie drewna dębowego mieli tylko królowie. Ponieważ drewno dębowe było najbardziej odpowiednim materiałem do budowy okrętów, król Gustaw I Waza kazał sadzić te drzewa z myślą o przyszłych potrzebach w dziedzinie budownictwa morskiego. Lasy te mają dzisiaj po kilkaset lat. Najbardziej znane są lasy dębowe na Visingö, ale większość starych dębów rośnie w Sztokholmie. W Eko-parku, w północnej części Djurgården (część Sztokholmu) znajduje się największy dziś rezerwat dębów. Być może właśnie dlatego Sztokholm w gwarze jego mieszkańców nazywany jest Dębem.

Nazwa druidów, celtyckich kapłanów, wywodzi się z greckiego słowa dryas, czyli dąb.

[edytuj] Bibliografia

• Aleksander Ożarowski, "Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy", Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Wa-wa 1982, ISBN 83-200-0640-6
• Joanna Filipczak i wsp., "Katalog roślin II", Agencja Promocji Zieleni Sp. z o. o. Związek Szkółkarzy Polskich, Warszawa 2003, ISBN 83-912272-3-5
• Jean-Denis Godet, "Drzewa i krzewy", MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1997, ISBN 83-7073-156-2
• Władysław Kopaliński, "Słownik mitów i tradycji kultury", Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2003, ISBN 83-7399-022-4
• Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski, "Dendrologia", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, ISBN 83-01-13256-6

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Dęby Puszczy Białowieskiej