Kategoria systematyczna
Z Wikipedii
Kategoria systematyczna (kategoria taksonomiczna) - miejsce lub położenie w hierarchii systemu klasyfikacyjnego. Podstawową kategorią systematyczną jest gatunek. Kategoria jest pojęciem abstrakcyjnym, ale obejmuje konkretne biologiczne obiekty, grupy organizmów sklasyfikowanych razem ze względu na podobieństwo charakterystycznych cech (w taksonomii fenetycznej) lub wspólne pochodzenie (w taksonomii filogenetycznej). Grupy te określa się mianem taksonów. Najważniejsze stosowane dziś kategorie wyższe od gatunku to (w kolejności od niższej do wyższej):
Kategoriami niższego rzędu (poniżej gatunku) są: podgatunek, a także odmiana i forma. Zasady tworzenia nazw systematycznych określają specjalne kodeksy.
Spis treści |
[edytuj] Trudności w zrozumieniu terminu
W języku polskim kategoria systematyczna jest nagminnie mylona z taksonem. Różnica polega zaś na tym, że podczas gdy kategoria oznacza rangę czy miejsce w hierarchii, takson oznacza konkretną grupę podobnych do siebie osobników, zaliczaną do danej kategorii. Np. takson łabędź (Cygnus) obejmuje wszystkie łabędzie zgromadzone w kategorii systematycznej "rodzaj". Taksony klasyfikowane w poszczególnych kategoriach powinny być monofiletyczne, lub w najgorszym wypadku parafiletyczne. Te drugie dopuszcza się często z przyczyn historycznych. Np. gady są taksonem parafiletycznym w randze gromady. Każdy takson monofiletyczny jest kladem, choć nie każdy klad ma przypisany odrębny takson - potrzeba by na to po prostu za dużo poziomów.
[edytuj] Stosowane współcześnie kategorie
Stosowane współcześnie kategorie systematyczne (w nawiasach podano nazwę łacińską kategorii):
- domena
- królestwo (regnum)
- gromada (divisio) dla roślin lub typ (phyllum) dla zwierząt
- klasa (classis) dla roślin lub gromada (classis) dla zwierząt (ale tylko po polsku!)
- szczep
- rząd (ordo)
- rodzina (familia)
- podrodzina (subfamilia)
- plemię (tribus)
- rodzaj (genus)
- gatunek (species)
- podgatunek (subspecies)
- odmiana (varietas)
- forma (forma)
[edytuj] Kategorie pomocnicze
Często istnieje potrzeba tworzenia kategorii pomocniczych (dodatkowych poziomów) - dodając przedrostek pod- (sub-) dla poziomu bezpośrednio niższego, lub nad- (super-) dla bezpośrednio wyższego. Istnieje też kilka poziomów dodatkowych które mają osobną nazwę, np. plemię (tribus) dla taksonu pomiędzy podrodziną a rodzajem.
[edytuj] Historia
Tradycyjnie najwyższą kategorią było królestwo. Wyróżniano dwa królestwa - zwierząt i roślin. Do roślin zaliczano m.in. grzyby i bakterie, a różne jednokomórkowe eukarionty rozdzielano między rośliny i zwierzęta na podstawie cech budowy. Razem z rosnącą świadomością błędności tego podziału wydzielono dodatkowe królestwa: bakterie, grzyby i pierwotniaki (jednokomórkowe eukarionty). Cztery z nich tworzyły nadkrólestwo Eukaryota, bakterie zaś nadkrólestwo Prokaryota. Odkryciu archeanów oraz badania nad eukariotami spowodowały konieczność dalszych zmian w systematyce. Obecnie coraz bardziej popularny jest system trzech domen:
Przy czym jądrowe wywodzą się z archeanów, więc Archaea są grupą parafiletyczną. Podział jądrowych jest w sporym stopniu wciąż jeszcze nieustalony. Tradycyjny podział na rośliny, grzyby, zwierzęta i pierwotniaki wciąż jeszcze jest w powszechnym użyciu, jednak powszechna jest świadomość jego niedoskonałości.
Zobacz też: klasyfikacja biologiczna, systematyka, kladystyka, taksonomia, taksonomia roślin, cesarstwo i nadkrólestwo
