Aleksander Sołżenicyn

Z Wikipedii

Aleksander Isajewicz Sołżenicyn ros. Александр Исаевич Солженицын, (ur. 11 grudnia 1918 r. w Kisłowodzku na północnym przedgórzu Kaukazu) – rosyjski pisarz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1970, autor trzytomowego Archipelagu GUŁag.

Spis treści 1 Młodość, wojna, Gułag 2 Pisarz 3 Emigracja 4 Z powrotem w Rosji 5 Informacje rodzinne 6 Dzieła 7 Bibliografia 8 Linki zewnętrzne

[edytuj] Młodość, wojna, Gułag

Sołżenicyn studiował matematykę na wydziale fizyki i matematyki Państwowego Uniwersytetu w Rostowie. Równolegle był zaocznym słuchaczem Moskiewskiego Instytutu Filozofii, Literatury i Historii. Po ukończeniu studiów matematycznych w roku 1941 przez kilka miesięcy pracował jako nauczyciel matematyki w szkole.

W październiku 1941 roku został zmobilizowany i trafił do szkoły artylerii, skąd w końcu roku 1942 (lub na początku roku 1943 wg innych źródeł) skierowano go na front pod Orłem. Za postawę w walce otrzymał Order Wojny Ojczyźnianej drugiego stopnia, Order Czerwonej Gwiazdy oraz awans do stopnia kapitana artylerii. Wyróżnił się podczas walk w Prusach Wschodnich wyprowadzając swój oddział z okrążenia.

Został aresztowany 9 lutego 1945 w Elblągu, po tym jak NKWD przechwyciło jego list do przyjaciela zawierający krytyczne opinie na temat sposobów prowadzenia wojny przez Związek Sowiecki i roli Stalina. Po aresztowaniu trafił do więzienia na Łubiance, a stamtąd na Butyrki w Moskwie. Na mocy osławionego art. 58 (działalność antysowiecka), p. 10 (antysowiecka agitacja) i 11 (próba utworzenia organizacji antysowieckiej) ówczesnego sowieckiego kodeksu karnego został skazany na 8 lat wychowawczego obozu pracy. Więziono go w obozie w Nowej Jerozolimie pod Moskwą, następnie pracował w szaraszce (specjalnym obóz dla specjalistów i naukowców) w Marfinie, a w końcu przewieziono go do obozu w Ekibastuzie.

Został zwolniony w lutym 1953 roku i skierowany na "wieczne osiedlenie" do wioski Kok-Terek w obwodzie dżambulskim w Kazachstanie. Po rozpoznaniu u niego raka żołądka poddawany był leczeniu naświetleniami w szpitalu w Taszkiencie, gdzie następnie przeszedł operację usunięcia guza. Niestety, nowotwór miał przerzuty i według diagnozy lekarzy-zesłańców postawionej w grudniu 1953 roku Sołżenicynowi pozostały trzy miesiące życia. Jednak przerzuty nagle ustąpiły, co Sołżenicyn uznał za realizację bożego zamysłu – opinię tę wielokrotnie podtrzymywał w przyszłości. W 1956 roku (1957 wg innych źródeł) został zrehabilitowany i wrócił do europejskiej części Związku Sowieckiego. Podjął pracę jako nauczyciel szkoły wiejskiej pod Riazaniem, a później w samym Riazaniu.

[edytuj] Pisarz

W tym okresie intensywnie zajmował się już działalnością literacką, kontynuując to, co rozpoczął w warunkach obozowych. Według własnych wspomnień, od 1947 roku tworzył jedyną możliwą dla łagiernika metodą – zapamiętując całe fragmenty utworów. Był wówczas przekonany, że za życia żaden jego utwór nie zostanie opublikowany.

Pracował między innymi nad opowiadaniem W pierwszym kręgu i przygotowywał się do rozpoczęcia prac nad Archipelagiem Gułag. Próbował też bezskutecznie opublikować krytyczne recenzje wydanych wówczas wspomnień Ilii Erenburga i Konstantina Paustowskiego. W roku 1959 w ciągu trzech tygodni napisał opowiadanie Szcz-854 (Jeden dzień jednego więźnia). Po oddaniu do publikacji było ono rozprowadzane również w "niezależnym obiegu" w postaci ręcznych odpisów i wkrótce nazwisko Sołżenicyna stało się publicznie znane.

Historia publikacji Jednego dnia jest jednym z bardziej wyrazistych przykładów realiów panujących w Związku Radzieckim. Korzystając ze względnej swobody panującej w okresie chruszczowowskiej "odwilży", Sołżenicyn złożył Jeden dzień do publikacji w uważanym za liberalny miesięczniku Nowyj Mir. Jego redaktorem naczelnym był poeta Aleksander Trifonowicz Twardowski, mający dostęp do samego Chruszczowa. Maszynopis opowiadania pisarz przekazał przez byłego współwięźnia Lwa Kopielowa sekretarz działu prozy, Annie Samojłownie Berzer, której drogą zręcznych posunięć udało się wręczyć utwór bezpośrednio Twardowskiemu. Sołżenicynowi wypłacono zaliczkę w wysokości jego dotychczasowych dwuletnich dochodów, ale zabiegi wokół publikacji trwały jeszcze kilka miesięcy. W końcu, po ingerencjach redakcyjnych, stylistycznych i zmianie tytułu na Jeden dzień Iwana Denisowicza (wszystko za zgodą Sołżenicyna), Twardowskiemu udało się uzyskać zgodę na publikację od samego Chruszczowa, ten zaś z kolei doprowadził do zgody Prezydium KC KPZR. Opowiadanie ukazało się pod koniec 1962 r.

Do roku 1966 Nowyj Mir opublikował kilka kolejnych utworów Sołżenicyna, który prawie z dnia na dzień zdobył sławę jako pisarz. Przyjęto go do Związku Pisarzy Sowieckich, a Jeden dzień nominowano do Nagrody Leninowskiej, której jednak ostatecznie nie otrzymał. Uznanie otworzyło Sołżenicynowi dostęp do szeregu archiwów, co wykorzystał zbierając materiały do Archipelagu Gułag. Zawarł w nim ustne relacje 227 świadków i mnóstwo informacji zaczerpniętych z listów byłych więźniów. Trzytomowe dzieło zostało ukończone w roku 1968, mimo równoległej pracy nad Oddziałem chorych na raka i W pierwszym kręgu. Rozpoczęty w tym czasie R[ok]-[19]17 został ukończony po prawie trzydziestu latach Czerwone koło.

Własne przeżycia i wiedza jaką zdobył w trakcie prac nad Archipelagiem spowodowały, że Sołżenicyn coraz bardziej przeistaczał się z ostrożnego przeciwnika w otwartego wroga ustroju sowieckiego. Zachowywał przy tym daleko posuniętą ostrożność, przechowując rękopisy utworów w rozproszeniu u przyjaciół. Niektóre z nich już wtedy "wyciekały" na Zachód, jak na przykład Okruchy wydane w 1964 r. w kwartalniku Grani.

Po odsunięciu od władzy Chruszczowa w 1964 roku, ekipa Breżniewa kontynuowała jego politykę ograniczania względnych swobód przyznanych społeczeństwu w okresie "odwilży". To z kolei umacniało radykalizm Sołżenicyna. We wrześniu 1965 roku KGB skonfiskowało większość zakonspirowanego archiwum pisarza, a rok później jego pisma zostały objęte nieoficjalnym zakazem publikacji. On sam poddawany był rozmaitym szykanom, rozpowszechniano m.in. pogłoski o jego żydowskim pochodzeniu i współpracy z gestapo. W roku 1966 ukazało się ostatnie opowiadanie Sołżenicyna w Nowym Mirze. Rok później skierował on do IV zjazdu pisarzy sowieckich list otwarty z żądaniem m.in. likwidacji cenzury. Ocalałe lub odtworzone utwory przekazywał na Zachód, stopniowo zezwalając na publikację (W pierwszym kręgu i Oddział chorych na raka w 1968 r.). W roku 1969 został wykluczony ze Związku Pisarzy Sowieckich. Zamieszkał wówczas na daczy kompozytora Mścisława Rostropowicza.

W 1970 roku Sołżenicyn otrzymał literacką Nagrodę Nobla za całokształt twórczości. W jej uzasadnieniu znalazły się m.in. słowa: za moralną siłę, z jaką spełnia obowiązki wobec niezastąpionych tradycji literatury rosyjskiej. Niektóre źródła podają, że nagroda przyznana została pisarzowi za Archipelag Gułag, jednak w roku 1970 dzieło to nie było jeszcze opublikowane (choć mogło być znane Komitetowi Noblowskiemu w nieoficjalnym odpisie). Sołżenicyn przez długi czas nie mógł zdecydować się na odebranie nagrody, obawiając się zakazu powrotu do ojczyzny. Po ukazaniu się w Paryżu w roku 1971 Sierpnia Czternastego (roku), pierwszej części epopei Czerwone koło, władze nasiliły szykany wobec pisarza. W prasie ponownie zaczęły się pojawiać spreparowane "pytania od czytelników" o żydowskie pochodzenie i wojenną przeszłość pisarza.

We wrześniu 1973 roku KGB skonfiskowało rękopis Archipelagu Gułag. W tej sytuacji pisarz zezwolił na publikację książki przez wydawnictwo YMCA Press, co nastąpiło w Paryżu w grudniu tego roku. Oliwy do ognia dolało opublikowanie na Zachodzie jego Listu do wodzów Związku Radzieckiego. W odpowiedzi władze podjęły zdecydowane działania. Zorganizowano akcję "spontanicznych" protestów zbiorowych ludu pracującego i lawinę indywidualnych oświadczeń. Sołżenicyna wezwano na przesłuchanie do prokuratury, a gdy się nie stawił, został na krótko aresztowany. Wydany specjalnie dekret Prezydium Rady Najwyższej ZSRR pozbawiał go obywatelstwa Związku Sowieckiego i nakazywał administracyjne wydalenie pisarza z Sowietów. Zrealizowano to natychmiast, wywożąc go samolotem do Frankfurtu nad Menem.

[edytuj] Emigracja

Po wydaleniu zamieszkał na krótko w Zurychu, a po odebraniu Nagrody Nobla w 1975 roku i podróży do USA osiedlił rok później z rodziną koło Cavendish w stanie Vermont. Pracował tam nad wielotomową epopeją historyczną Czerwone koło, która miała składać się z 20 części – od sierpnia 1914 roku, przez wiosnę 1922 roku (stłumienie przez Tuchaczewskiego powstania w guberni tambowskiej), do wydarzeń z lat 1928, 1931, 1937, 1941 i 1945, ostatecznie jednak powieść pozostała nieukończona.

Sołżenicyn, mocno przywiązany do rosyjskiego patriotyzmu, trzymał się osobno od całej emigracji rosyjskiej, której przedstawiciele – i nie tylko oni – traktowali jego poglądy jako nacjonalizm. "Samotnik z Vermont", jak nazwała go zachodnia prasa, coraz bardziej skłaniał się ku pozycjom słowianofilstwa i panslawizmu. W utworach z tego okresu przeciwstawiał demokracji, kulturze i mentalności Zachodu zasady moralne wywodzące się z prawosławia i tradycyjnej religijności "ludu rosyjskiego". Wywołało to krytykę ze strony innych dysydentów sowieckich, a część z nich, zwłaszcza nastawiona lewicowo, traktowała go jako skrytego monarchistę, tęskniącego za rządami autorytarnymi, nacjonalistę i izolacjonistę. Sparodiowano go nawet w satyrycznym utworze Władimira Wojnowicza Moskwa 2042 jako Sima Simycza Karnawałowa, mesjanistycznego zbawcę na białym koniu.

[edytuj] Z powrotem w Rosji

Gorbaczowowska pierestrojka rozpoczęła demontaż sowieckiego imperium. Świadectwem zmian na lepsze był choćby fakt, że bez przeszkód można było drukować utwory Sołżenicyna. W Nowym Mirze opublikowano jego wykład noblowski i kilka fragmentów Archipelagu, a we wrześniu 1989 roku Komsomolska Prawda i Litieraturnaja Gazieta zamieściły jego artykuł-manifest Jak odbudować Rosję. Sam Sołżenicyn odnosił się jednak do tych zmian nieufnie i, mimo iż 18 sierpnia 1989 roku przywrócono mu sowieckie obywatelstwo, wrócił do kraju dopiero 27 maja 1994 roku.

Po powrocie odbył szereg podróży wzdłuż całego kraju, od Władywostoku aż do Moskwy. Zamieszkał pod Moskwą w posiadłości otrzymanej od rządu. Włączył się w życie społeczne i publicystyczne, dając serie odczytów, publikując w prasie i prowadząc własny program telewizyjny. Jego zdecydowane poglądy i moralizowanie spowodowały jednak, że po początkowym uznaniu i pewnym wpływie na rosyjskie elity intelektualne, zaczęto go coraz bardziej ignorować. We wrześniu 1995 roku zlikwidowano jego program w państwowej telewizji ORT Ostankino.

[edytuj] Informacje rodzinne

Pierwszą żoną pisarza była Natalia Reszetowska (ur. w 1914 r.). Powtórnie ożenił się z Natalią Swietłową (ur. w 1937 r.). Ma trzech synów. Pierwszy z nich, Ignat (ur. w 1972 r.) jest pianistą.

[edytuj] Dzieła

• Jeden dzień Iwana Denisowicza (1962)
• Zdarzenie na stacji Kreczetowka (1963)
• Zagroda Matriony (1963)
• Zachar Kalita (1966)
• Krąg pierwszy (1968)
• Odział chorych na raka (1968)
• Sierpień czternastego (1972)
• Archipelag GUŁag (1973)
• Lenin w Zurychu (1976)
• Październik szesnastego (1975)

Zobacz też: literatura rosyjska

[edytuj] Bibliografia

• Klimowicz T., Przewodnik po współczesnej literaturze rosyjskiej i jej okolicach (1917-1996), TPPW, Wrocław 1996, s. 800, ISBN 83-7091-026-2

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Zbiór biografii pisarza (po rosyjsku)
• Tekst autobiograficzny Bodło się cielę z dębem, znany jako Łbem o mur (po rosyjsku)
• Tytuły literackich Nagród Nobla