Theosofie
Theosofie pretendeert geen godsdienst maar een allesomvattende filosofie te zijn, die baseert op natuurwetenschappelijke, geestelijke en psychische evolutie van de natuur. De theosofie vat volgens de stichtster Helena Blavatsky de kennis en ervaring van de "Wijzen" van het mensengeslacht samen, en omvat zowel het terrein van de wetenschap, de filosofie als de religie. De theosofie wordt ook wel wijsheid-religie genoemd.
Het woord "theosofie" is afgeleid van het Griekse "Theos", hetgeen God betekent en van "Sofia", dat wijsheid betekent. Theosofen beschouwen die "Goddelijke wijsheid" niet als hun doel of bezit. Ze streven ernaar. "Geen godsdienst boven waarheid" staat er onder het embleem van de Theosofische Vereniging. Dit stoelt op de gedachte dat in veel godsdiensten de innerlijke beleving van de "Goddelijke wijsheid" in de loop der tijden volgens theosofen versluierd en versnipperd is geraakt door uiterlijke vormgevingen.
Blavatsky zegt zelf een boodschapper te zijn geweest van een broederschap van mahatma's, of ver-geëvolueerde mensen (de zgn. Meesters van Wijsheid en Mededogen). Deze broederschap maakt deel uit van een hiërarchie van geestelijke wezens die de mensen op aarde inspireren tot verheven daden en spirituele ontwikkeling. Theosofen nemen aan dat er ook helpers zijn uit nog veel hogere geestelijke sferen die na lange perioden van enkele duizenden jaren zich bewust zelf incarneren in de menselijke vorm en avatars genoemd worden. Die de ontwikkeling van de aarde een beetje bijsturen, zoals Christus.
Inhoud |
[bewerk] Theosofische grondbeginselen
Theosofen zoeken naar de werkelijkheid, naar de waarheid achter die uiterlijke verschijnselen en de diepere bedoeling van woord, symbool en gebaar. Daarbij stellen ze de hypothese, dat elke godsdienst is ontsproten aan dezelfde bron en dus in zekere mate het licht van die ene, eeuwige en Goddelijke wijsheid weerkaatst. Dit is een hypothese en geen dogma, aangezien de Theosofie er van uitgaat dat elke Theosoof het recht heeft volgens eigen inzicht, deze en alle andere theosofische hypothesen te aanvaarden of te verwerpen. De theosofie kent geen "verplicht te aanvaarden" leerstellingen. Theosofie ziet zichzelf als een tijdloze filosofie, maar past zich uiterlijk aan de tijdgeest aan. De stichters van de huidige Theosofische Vereniging hebben het in 1875 als hun opdracht ervaren bepaalde theosofische begrippen en visies opnieuw te formuleren en binnen het kader van een filosofisch stelsel aan te bieden. Een van de oprichters was Helena Petrovna Blavatsky (HPB) schrijfster van verschillende boeken, zoals: 'Isis ontsluierd', 'De geheime leer', en 'De stem van de stilte'. In 'De geheime leer' worden de drie grondbeginselen, die theosofen doorgaans als werkhypothesen gebruiken, verwoord en toegelicht. Om deuren naar de "oude wijsheid" te openen gebruikte Blavatsky een synthese van godsdienst, wetenschap en filosofie. Hoe die wijsheid er achter die deuren uitziet en op welke manier hij vorm kan krijgen in het leven, zal ieder volgens de vereniging voor zichzelf moeten onderzoeken. Blavatsky was zelf de eerste om te benadrukken dat haar werk "niet als openbaring met gezag" moest worden beschouwd.
[bewerk] Afwijzing materialisme
De theosofie gaat uit van eeuwig geldende filosofische beginselen zoals het levensbeginsel (âtma) en de zevenvoudige opbouw van het bewustzijn waar de materiële verschijningsvorm de laagste fase van is. Het bewustzijn kan reïncarneren en zich ontwikkelen tot een hogere fase. In tegenstelling tot hindoeïsten en boeddhisten leidt dit echter niet tot een goddelijke eindfase, het nirvana. Het karma-beginsel ('je oogst wat je zaait') impliceert nl. een eeuwigdurende ontwikkelingsgang naar boven waarin een bewustzijn groeiende blijft maar door negatieve karma-verwerking terug kan vallen in lagere fasen. Daar karma een 'individueel' iets is zal ook de uitkomst telkens verschillend zijn.
De theosofie gaat ervan uit dat alles 'bezield' is, van een wolk tot een mens tot een gedachte tot een steen. Ook een collectief iets heeft een 'ziel' en een 'individueel' karma dat meer is dan de som der delen.
De theosofie wordt vaak gezien als één van de grondslagen van irrationele politieke stromingen als de Conservatieve Revolutie, het Thule-genootschap en zelfs de nazi-beweging. Daarbij baseert men zich op de rassenleer zoals die in 'De geheime leer' van Blavatsky omschreven staat. Contextueel bekeken echter blijkt dat er geen traditioneel-materialistische uitleg aan gegeven moet worden, zoals ten tijde van het verschijnen van het boek in de positivistische leer gebruikelijk was. In de ariosofie komt het rasbegrip in deze foute zin voor.
Zowel het Theosofisch Genootschap (Pasadena) als de Theosofische Vereniging (Adyar) heeft vlak voor de Tweede Wereldoorlog haar nationale secties gevraagd hun leden duidelijk te maken dat de term ras in de theosofie geenszins in de etnische betekenis mag worden geïnterpreteerd, om aldus iedere vorm van racisme te vermijden.
Ook wijst de theosofie het bestaan van geheime genootschappen ter onderlinge materiële bijstand af, zoals bij de Rozenkruisers en de Vrijmetselaarsloges soms voorkomt. Dat zou strijdig zijn met het karma-beginsel.
[bewerk] Geschiedenis
De Theosophical Society werd in 1875 in New York opgericht door Helena P. Blavatsky, Henry Steel Olcott, William Quan Judge en anderen. In 1896 splitste de society zich in twee organisaties: de Theosofische Vereniging die H.S. Olcott en Annie Besant volgde en haar hoofdkwartier in Adyar (India) heeft; en de Society (voornamelijk de Amerikaanse leden), die W.Q. Judge volgde en haar huidige hoofdkwartier in Pasadena (Californië, VS) heeft. De Nederlandse afdelingen van deze organisaties heten respectievelijk de Theosofische Vereniging en het Theosofisch Genootschap (Pasadena). In 1913 splitste Rudolf Steiner zich af van de Theosofische Vereniging – hij was toen secretaris-generaal van de Duitse afdeling – en stichtte de antroposofie. Steiner was een wetenschapper en bracht de theosofische principes in overeenstemming met de natuurkunde en de algemene beginselen van de Duitse filosofische school, die op dat ogenblik nog steeds op haar hoogtepunt was. Het begin van de twintigste eeuw is de bloeitijd van de organisatie met grote aantallen aanhangers.
Krishnamurti werd samen met zijn broertje toen hij jong was uit India naar Engeland gebracht en hij kreeg een zeer intensieve westerse en theosofische opvoeding. Hij zou de nieuwe wereldleraar worden: het voertuig worden voor de teruggekeerde Christus op aarde. Tijdens een enorme massabijeenkomst op het Malieveld in Den Haag werd hij voor de vele bijeengekomen theosofen als de nieuwe wereldleider geïntroduceerd. Pas in 1929 ontkende hij dat hij de nieuwe leider zou zijn. Hij wees op de eigen verantwoording van elk individu voor zijn eigen spirituele ontwikkeling en zette zich fel af tegen de autoriteit van spirituele gidsen, leiders en goeroes. Dit gebeuren polariseerde nog meer de spanning tussen de Vereniging en het Genootschap, die reeds meer dan 30 jaar uit elkaar waren. Beide stellen dat ze de rechthebbende opvolging zijn van Blavatsky. Het Genootschap kenmerkt zich door een wat meer fundametalistische nadruk op de theosofische leringen van de eerste generatie. De Vereniging volgt een meer modernistische koers. De stichters van (of voortzetters in) het Genootschap zijn Judge en Gottfried de Purucker, van de Vereniging Annie Besant. Krisnamurti gaf later lezingen over de hele wereld en weigerde een stroming of leer te stichten. Vele van zijn lezingen zijn uitgegeven en die boeken ademen de geest van onthechting en benadrukken het ervaren van de werkelijkheid in de natuur.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden hier en daar bijeenkomsten van theosofen gedoogd, aangezien Adolf Hitler zich geïnspireerd dacht door de theosofische leer. Theosofen wezen echter massaal het nationaal-socialistische gedachtegoed af. De archieven van de Theosofische Vereniging wijzen echter uit dat in de bezette gebieden de Vereniging praktisch overal stil lag. Bovendien werden heel wat archieven van de Vereniging door de Duitsers geplunderd. Een deel hiervan werd bij de bevrijding dan weer door de Russen meegenomen. Tegenwoordig geeft Rusland stukje bij beetje de meegenomen archieven aan de resp. landen terug.
[bewerk] Geheel of deels op de Theosofie geïnspireerde bewegingen
Een aantal bewegingen hebben geheel of gedeeltelijk hun wortels in de theosofie. Sommige hiervan staan qua leerstellingen nog vrij dicht bij de theosofie, terwijl het bij andere al iets verder is afgeweken. Hoewel veel van deze bewegingen niet graag met elkaar onder dezelfde noemer worden geplaatst, blijft de historische band natuurlijk wel een feit.
Deze bewegingen/personen zijn:
- Antroposofie
- Ariosofie
- Alice Bailey
- Douglas Baker
- Cosmosophie
- Evoluïsme
- I Am Beweging
- Institute of the 7 Rays
- Share International
- Summit Lighthouse
[bewerk] Zie ook
- Theosofische Vereniging
- Theosofisch Genootschap Pasadena
- Stichting I.S.I.S.
- Lijst van religies
