Rudolf Steiner

Rudolf Steiner (27 februari 1861 – 30 maart 1925) was een Oostenrijkse filosoof, schrijver, architect, pedagoog die het meest bekend is geworden als grondlegger van de antroposofie en haar praktische toepassingen, inclusief onder andere de vrijeschool, de antroposofische geneeskunst, de heilpedagogie en de biologisch-dynamische landbouw.

Rudolf Steiner zag de geschiedenis van de mensheid als een progressieve ontwikkeling van de individuele ziel, maar wel als onderdeel van een spirituele hierarchie. In oudere tijdperken had de ziel in een meer of minder dromend bewustzijn een directe waarneming of gewaarwording van geestelijke wezens. Deze gewaarwordingen verdwenen langzaam maar zeker met de ontwikkeling van de mens tot een zelfstandig individu met een eigen verstand en een Ik-bewustzijn. Uitgaande van dit Ik-bewustzijn is het volgens Rudolf Steiner mogelijk opnieuw tot een waarneming van geestelijke wezens en het geestelijke in de kosmos te komen. Dat deze ontwikkeling mogelijk is, is volgens Rudolf Steiner een van de gevolgen van de Christusimpuls in de wereld.

Steiner verkondigt dat levende organismen (en de mens in het bijzonder), en de processen die zich in hen afspelen, het resultaat zijn van invloeden uitgaande zowel van de aarde als vanuit de kosmos (zon, maan en sterren).

Hij bracht zijn eigen buitenzinnelijke observaties in verband met de natuurwetenschappelijke observaties van Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), die o.a. een theorie had ontwikkeld over de groei van de plant. Ook valideerden zijn buitenzinnelijke observaties sommige klassieke theorieën, zoals o.a. ontwikkeld door Aristoteles. Zo aanvaardde hij bijvoorbeeld een indeling van de menselijke psyche in vier basistemperamenten, namelijk het cholerische, het sanguinische, het flegmatische en het melancholische, die hij wederom in verband bracht met de vier elementen.

Inhoud 1 Steiner over antroposofie 2 Geschiedenis 3 Waldorfpedagogie 4 Biologisch-dynamische landbouw 5 Sociale Driegeleding 6 Bibliografie

[bewerk] Steiner over antroposofie

Steiner karakteriseerde zijn systeem van antroposofie met de volgende woorden:

"Antroposofie is een weg tot inzicht die het geestelijke in de mens met het geestelijke in de kosmos wil verbinden. Zij maakt zich in de mens kenbaar als een behoefte van het hart en van het gevoel. Zij moet haar rechtvaardiging vinden in het vermogen deze behoeften te bevredigen. Alleen diegene die in de antroposofie vindt waar hij vanuit zijn gemoed naar zoeken moet, kan haar waarde erkennen. Daarom kunnen antroposofen alleen mensen zijn die bepaalde vragen over het wezen van de mens en wereld even existentieel ervaren als zij honger en dorst ervaren."

- Rudolf Steiner, Kerngedachten van de antroposofie [Wat Michaël wil] (1924, vertaling 1996)

In zijn vroege filosofische werken behandelt Rudolf Steiner de problematiek van het menselijke kenvermogen en de menselijke vrije wil. Hij weerlegt enkele vooroordelen van Kant en laat zien hoe de ideeën van Goethe, Fichte, Hegel verder ontwikkeld kunnen worden. Hoogtepunt van deze periode is zijn boek Filosofie van de vrijheid.

Vanaf de eeuwwisseling (1900) treedt Rudolf Steiner naar buiten met voordrachten en werken over esoterische onderwerpen waarvoor aanvankelijk alleen binnen kringen van de Theosofische Vereniging belangstelling bestond. In deze periode schrijft hij zijn basiswerken 'Theosofie', 'De wetenschap van de geheimen van de ziel', 'De weg tot inzicht in hogere werelden'.

In 1912 verlaat Steiner de Theosofische Vereniging over een fundamentele onenigheid met het bestuur m.b.t. hun bedoeling om de toen nog jonge Jiddu Krishnamurti aan de wereld voor te stellen als de Messias, de teruggekeerde en gereïncarneerde Christus, wat voor Steiner een absurditeit is. Een deel van de leden van de Theosofische Vereniging volgt hem en vormen een nieuwe beweging, steunend op zijn leer die hij Anthroposofie noemt.

Inhoudelijk belangrijke thema's van de antroposofie zijn: de geestelijke wereld van de hierarchieën, de Christus-mysteriën, Christian Rosencreutz, karma en reïncarnatie, echter ook niet-christelijke thema's worden zeer uitgebreid behandeld, zoals de spirituele ontwikkeling van de mensheid zoals geuit doorheen de geschiedenis.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werkt Rudolf Steiner met een internationale groep medewerkers aan het Goetheanum. In deze periode ontwikkelt Rudolf Steiner nieuwe antroposofische kunsten, zoals euritmie en spraakvorming.

Na de Eerste Wereldoorlog komen tal van vragen op Rudolf Steiner af, wat resulteert in vele praktische toepassingen van de antroposofie, zoals onder andere de vrijeschool, de antroposofische geneeskunst, de heilpedagogie en de biologisch-dynamische landbouw.

My meeting with Rudolf Steiner led me to occupy myself with him from that time forth and to remain always aware of his significance. We both felt the same obligation to lead man once again to true inner culture. I have rejoiced at the achievements his great personality and his profound humanity have brought about in the world."

- Albert Schweitzer

[bewerk] Geschiedenis

Steiners vader was een jager in dienst van graaf Hoyos in Geras, en werd later telegrafist en stationsheer bij de Zuidoostenrijkse spoorwegmaaschappij. Toen Rudolf geboren werd, was zijn vader gestationeerd in Donji Kraljevec in de provincie Međimurje, vandaag de dag de meest noordelijke provincie van Kroatië, maar destijds een deel van Oostenrijk-Hongarije. Toen hij twee jaar oud was, verhuisde de familie naar het Burgenland in Oostenrijk.

Steiner ontwikkelde een scherpe en vroege interesse in wiskunde en filosofie : toen hij 14 jaar oud was had hij reeds "Die Kritik der Reinen Vernunft", Immanuel Kant's hoofdwerk, gelezen. Van 1879 tot 1883 studeerde hij aan de technische universiteit in Wenen, waar hij zich specialiseerde in wiskunde, natuurkunde en chemie. In 1889 maakte Steiner kennis met het werk van Friedrich Nietzsche en was vooral geboeid door diens spirituele kwaliteiten als "vechter voor de vrijheid". Het resultaat van het onderzoek naar Nietzsches werk publiceerde Steiner in het boek Friedrich Nietzsche. Ein Kämpfer gegen seine Zeit. Gedurende deze tijd werkte hij ook aan een complete editie van het werk van Arthur Schopenhauer (1894, 12 delen).

Daarnaast werkte Steiner aan verschillende uitgaven van Goethes wetenschappelijke werken (o.a. aan de "Sofienausgabe" die werd uitgegeven in opdracht van de inmiddels overleden groothertogin Sophie van Saksen) en was van 1890 tot 1897 medewerker van het Goethe-Archief in Weimar. Hij maakte een intensieve studie van de wetenschappelijke methode die Goethe gevolgd moest hebben bij zijn onderzoeken en schreef daar enkele werken over (o.a. Goethes Weltanschauung, Grundlinien einer Erkenntnistheorie der Goeteschen Weltanschauung en de commentaren bij de door J. Kürschner's uitgegeven werken in de serie Deutsche National Literatur).

In 1891 promoveerde hij in de filosofie aan de universiteit van Rostock met een dissertatie onder de titel Die Grundfrage der Erkenntnistheorie. Enkele jaren later verscheen deze dissertatie als boek onder de titel Wahrheit und Wissenschaft, dat hij in 1884 verder uitwerkte in zijn werk, Die Philosophie der Freiheit (De filosofie van de vrijheid), dat hij later als grondleggend zou beschouwen voor zijn verder werk in de antroposofie. Het beargumenteerde de mogelijkheid dat mensen spiritueel vrije wezens kunnen zijn door de bewuste denkactiviteit. De claim die hij maakte in dit boek om het transcendentaal idealisme, de filosofie van Immanuel Kant, te ontkrachten werd afgewezen door sommige filosofen en geaccepteerd door anderen, en bleef aan de meesten onbekend. Richard Tarnas noemt Steiner, in zijn boek The Passion of the Western Mind, een significant figuur in de hele geschiedenis van het denken.

[bewerk] Waldorfpedagogie

In 1919 kreeg Steiner in Stuttgart de leiding over de “Freie Waldorfschule”, opgezet door de fabrikant Emil Molte, eigenaar van de sigarettenfabriek Waldorf-Astoria, om de arbeiders en de directeuren nader tot elkaar te brengen.

[bewerk] Biologisch-dynamische landbouw

Steiner ontwikkelde de biologisch-dynamische landbouw, waarin bodemvruchtbaarheid en versterking van de natuurlijke groei centraal staan. Het landbouwbedrijf wordt daarbij als organisme opgevat, waar bedrijfsvreemde elementen zo veel mogelijk vermeden worden. Vandaar dat een biologisch-dynamisch bedrijf naar diversiteit in geteelde gewassen en gehouden dieren streeft. Ook wordt er met speciale preparaten gewerkt om groei en levenskracht van de gewassen te bevorderen. Hiermee wordt beoogd door de invloed vanuit de kosmos door de planeten een positievere invloed uit te oefenen op de groei van gewassen. Het gebruik van kompost is een essentieel element in de biologisch-dynamische landbouw.

[bewerk] Sociale Driegeleding

Steiner legde eveneens de basis voor een sociaal systeem dat hij Sociale Driegeleding noemde en dat de drie delen beschrijft waaruit de samenleving bestaat : het culturele- of geestesleven, het rechtsleven (politiek) en de economie. Deze drie gebieden zouden volgens Rudolf Steiner totaal onafhankelijk van elkaar moeten bestaan in de menselijke samenleving, elk zonder inmenging van de twee anderen.

Een vroege min of meer onbewuste poging om deze sociale driegeleding tot stand te brengen kan worden gezien in het Franse "Liberté, Egalité, Fraternité" (vrijheid, gelijkheid, broederschap). Tijdens de Franse revolutie kwamen de drie idealen in het bewustzijn van de mensen, die pas echt begrepen kunnen worden wanneer ze elk worden nagestreefd in een eigen werksfeer. Vrijheid in het culturele- of geestesleven, gelijkheid in het rechtsleven en broederschap in de economie. We kunnen vrij denken en vrij onze capaciteiten ontwikkelen. Deze activiteiten maken deel uit van het culturele leven. Wanneer we onze denkbeelden toepassen in de wereld, ontmoeten we andere mensen. Dan blijkt dat we de meeste zingeving en waardering van ons werk ervaren wanneer we broederschap betrachten. Voor het onderlinge overleg tussen mensen en het maken van wetten en afspraken, moeten we elkaar als gelijke benaderen. Dan pas komen in de rechtssfeer de begrippen eerlijkheid en rechtvaardigheid in de maatschappij tot gelding.

De sociale driegeleding kan een afspiegeling krijgen in het geldwezen, waardoor ook het geld in de maatschappij gezonder kan werken. We spreken dan van koopgeld, wanneer het geld zijn functie krijgt in het economische levensgebied. Het koopgeld drukt de waarde uit van een tegenprestatie, gedurende een transactie. Dergelijke transacties worden in verlies- en winstrekeningen beschreven. Het leengeld drukt de waarde uit van een (leen)relatie die wordt aangegaan. Zo'n leenrelatie werkt in de tijd tussen mensen en wordt vormgegeven in de rechtssfeer. Hoofdsom, rente en aflossing bepalen de relaties, die op balansen worden beschreven. Het schenkgeld tenslotte maakt het culturele-of geestesleven mogelijk. Omdat mensen niet hoeven te werken voor hun inkomen kunnen zij zich in vrijheid ontwikkelen. De post "eigen vermogen" op balansen geeft aanwijzingen over de beschikbaarheid van schenkgeld. Mensen bepalen welke functie het geld krijgt. Wanneer geld in transactie wordt gebracht bepalen degene die het betaalt en degene die het ontvangt samen welke functie het geld krijgt. In de boekhouding worden de gevolgen beschreven en in organogrammen is na te zien of de betrokken mensen tot handelen bevoegd zijn.

[bewerk] Bibliografie

• Algemene menskunde als basis voor de pedagogie, ISBN 9060385144
• Antroposofie, ISBN 9060385195
• De bovenzinnelijke mens, ISBN 9060385225
• De christelijke inwijding en de mysterïen van de oudheid, ISBN 9060385357
• De filosofie van de vrijheid, ISBN 9060385276
• De kernpunten van het sociale vraagstuk, ISBN 9060385470
• De spirituele bronnen van de kunst, ISBN 906038508X
• De weg tot inzicht in hogere werelden, ISBN 9060385012
• De wetenschap van de geheimen der ziel, ISBN 9060385292
• Gedichten, spreuken, meditaties, ISBN 9060385047
• Geesteswetenschap en geneeskunde, ISBN 9060385217
• Genezend opvoeden, ISBN 906038525X
• Gezondheid, ziekte, genezing, ISBN 9060385446
• Het bewustzijn van de ingewijde, ISBN 9060385187
• Het esoterische christendom, ISBN 9060385314
• Het evangelie naar Johannes, ISBN 9060385373
• Het evangelie naar Lucas, ISBN 9060385411
• Het evangelie naar Marcus, ISBN 9060385454
• Het evangelie naar Mattheüs, ISBN 9060385438
• Het wezen van de kleuren, ISBN 9060385306
• Karmaonderzoek 1, ISBN 9060385179
• Karmaonderzoek 2, ISBN 9060385233
• Karmaonderzoek 3, ISBN 9060385284
• Karmaonderzoek 4, ISBN 9060385322
• Karmaonderzoek 5, ISBN 9060385330
• Kerngedachten van de antroposofie, ISBN 9060385241
• Kosmische hiërarchieën, ISBN 906038539X
• Kunst en cultuurvernieuwing, ISBN 9060385365
• Meditatie, ISBN 9060385349
• Mijn levensweg, ISBN 9060385136
• Mysteriedrama's I, ISBN 9060385098
• Mysteriedrama's II, ISBN 906038511X
• Mysterieplaatsen en inwijdingswegen, ISBN 9060385381
• Opvoeding en onderwijs, ISBN 9060385462
• Sociale toekomst, ISBN 9060385063
• Theosofie, ISBN 9060385152
• Voorbij de grenzen van de natuurwetenschap, ISBN 9060385403
• Vorm en beweging, ISBN 906038542X
• Vruchtbare landbouw op biologisch-dynamische grondslag, ISBN 9060385071
• Waarheid en wetenschap, ISBN 9060385101
• Wegen naar Christus, ISBN 9060385128
• Wereldgeschiedenis in het licht van de antroposofie, ISBN 9060385209
• Werkingen van het karma, ISBN 9060385160