Sefardische Joden

Sefardische Joden of Sefardiem zijn de joden wier voorouders leefden in Spanje en Portugal, tot zij vanaf eind 15e eeuw ten tijde van de Inquisitie en na de Reconquista uit die landen werden verdreven. De meeste van hen vertrokken naar gebieden binnen het toenmalige Ottomaanse rijk, zoals Noord-Afrika of Griekenland. Een aantal van hen kwam naar Nederland. Hun nakomelingen dragen vaak nog Spaanse of Portugese namen en onderscheiden zich inzake riten en gebruiken van andere Joodse groepen, zoals de Midden- en Oost-Europese Asjkenaziem. Voorbeelden van Sefardische namen zijn Suaso da Lima da Prado, Belinfante, Buenos de Mesquita, Mendes, Pimentel, Vas Dias, Texeira, Texeira de Mattos, Udo; enz.

De term sefardiem is afgeleid van het Hebreeuwse woord "Sefarad" dat Spanje betekent. Hiermee wordt het gedeelte van Spanje bedoeld waar joden van oudsher woonden. Dat komt ongeveer overeen met het huidige Andalusië. Hun taal is het Ladino, een aan het Spaans verwante taal. Deze taal is vandaag de dag echter bijna uitgestorven: sefardische joden spreken heden ten dage voornamelijk (in Israël) Modern Hebreeuws en ook in andere landen de landstaal, zoals in Frankrijk Frans.

[bewerk] Mizrachi: Arabische joden

In een bredere zin wordt de term 'sefardisch' ook gebruikt voor de Mizrachi joden. Dit zijn de joden die al vanouds in het Midden-Oosten woonden, in de Arabische landen, zoals Irak, Egypte en Jemen. Echter, hun gebedenboeken zijn iets anders dan die van de sefardische joden afkomstig uit Spanje en Portugal, en de cultuur ook. In tegenstelling tot de sefardische joden, waarvan velen nog Portugees, Spaans of dergelijke talen spreken, spreken Mizrachi joden eerder Arabisch.

[bewerk] Historische achtergrond: Verdreven van het Iberisch Schiereiland

Volgens legendariche verhalen zouden er al sinds de tijd van koning Salomon joden in Spanje leven die toen handelden met het eveneens legendarische Tarshish. Vast staat wel dat in de Romeinse tijd tijd vele joden in Spanje leefden waar ze betrekkelijk vreemdzaam konden wonen. Tijdens de overheersing door de Visigothen veranderde dit. Deze wensten een strikt christelijk Spanje en verboden zelfs het jodendom. Begrijpelijkerwijze verwelkomden de joden vervolgens de arabieren als bevrijders. Ten tijde van de Moorse overheersing in Spanje leven de joden op redelijke voet met de Arabieren. Ze worden niet onderdrukt en zijn vooral actief in de handel. De joodse gemeenschap bloeit in deze tijd, hierdoor hebben Sefardische joden de reputatie rijk te zijn. De Sefardische gemeenschap maakt in die tijd een bloeitijd door op cultureel, filosofisch, wetenschappelijk en theologisch terrein. Onder het rooms-katholieke bewind van Ferdinand en Isabella van Spanje worden zij Spanje uitgewezen. In 1492 valt het besluit dat alle joden zich moeten bekeren tot het christendom, doen ze dat niet dan moeten ze het land verlaten. De Sefardische joden vertrekken naar Portugal, Nederland, Noord-Afrika, Griekenland, Turkije en de Balkan. In 1496 volgt Portugal het Spaanse voorbeeld, de Joden die zich vanaf 1492 in Portugal vestigden vluchten opnieuw. In totaal ontvluchten zo'n 200.000 joden het Iberisch schiereiland. In de nieuwe vestigingslanden komen ze - getrouw hun gewoonte - vaak in de handel terecht. In Nederland wordt dat nog eens extra gestimuleerd omdat gilden (in die tijd verbonden van ambachtslieden) geen joden toelaten. Er rest de sefardiem dus ook niets anders dan handel en/of bankzaken. Tot de 18e eeuw gaat het de meeste Sefardiem voor de wind, na de Gouden Eeuw krijgen de handelaren het moeilijker omdat Nederland in een economische malaise terecht komt. Tot de 18e eeuw en in minder mate in de 19e eeuw spelen sefardiem in Nederland een belangrijke rol in het culturele leven.