Het IJzeren kruis (Eisernes Kreuz in het Duits) is een Pruisische, en later een Duitse militaire onderscheiding. Het IJzeren Kruis werd op 10 maart 1813 door de Pruisische koning Frederik Willem III ingesteld. Het ontwerp van het " ijzeren kruis" is, zo blijkt uit een potloodtekening van Hoogstderzelven hand, van Koning Frederik Willem III zelf. De koning was de stichter van dit militaire ereteken dat in eerste instantie alleen aan Pruisische onderdanen werd verleend.

Inhoud 1 Vorm en herkomst 2 1813 3 1870 4 1914 5 Het IJzeren kruis als Ridderorde tussen 1939 en 1945 6 De rangen en versierselen van de Orde van het IJzeren Kruis: 7 Het IJzeren Kruis na 1945 8 Officiële vorm

[bewerk] Vorm en herkomst

De vorm en uiterlijk van de orde werden bewust gekozen aan de hand van het kruis van de Duitse Orde, een zwart kruis met de typische verbrede balken, zoals de Deutschritter al vanaf de 14e eeuw droegen. De koning ontwierp het kruis zelf. In tegenstelling tot andere militaire onderscheidingen in de wereld werd afgezien van waardevolle materialen, wat het plichtsbesef van een militair moest weergeven. Het lint was tot 1918 zwart met twee witte strepen.

[bewerk] 1813

Het IJzeren Kruis werd als onderscheiding in de oorlog tegen Napoleon toegekend zonder onderscheid te maken in stand en rang. In 1815 werd vastgesteld dat de onderscheiding ook aan bondgenoten van Pruisen mocht worden verleend. De Pruisische generaal-veldmaarschalk Blücher ontving na de slag bij Waterloo, die dankzij zijn ingrijpen door de geallieerden werd gewonnen, een IJzeren Kruis op een gouden ster. Men noemt deze onderscheiding, die alleen hem ten deel viel, daarom de Blücherster.

[bewerk] 1870

Bij het begin van de Frans-Duitse Oorlog in 1870 werd het kruis door keizer Wilhelm I heringevoerd, tot het einde van de oorlog. In de Frans-Duitse oorlog werden speciale uitvoeringen voor verpleegsters (met een opgelegd rood kruis), en legeraalmoezeniers en priesters (aan een wit lint) ingesteld. Dit Kruis van Verdienste voor Vrouwen en Maagden (Duits: Ehrenkreuz für Frauen und Jungfrauen) was een apart ereteken dat in vorm gelijk is aan het ijzeren kruis. Anders dan het ijzeren kruis, dat uiteraard van gietijzer is, is deze onderscheiding van zilver. Ook dit kruis werd aan een lint van de vredesklasse van het IJzeren Kruis gedragen.

In 1897 werd een zilveren eikenblad toegevoegd met het opschrift "25". Hiermee werden de veteranen van de oorlog van 1870 geëerd.

[bewerk] 1914

Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog werd het kruis opnieuw ingevoerd, ditmaal door keizer Wilhelm II. Het Kruis werd in deze oorlog zo vaak verleend dat het in aanzien daalde. Er werden naar schatting 5 miljoen IJzeren Kruizen 2e klasse verleend en 218.000 1e klasse. De latere Duitse dictator Adolf Hitler werd met het IJzeren Kruis eerste, en tweede klasse onderscheiden. Deze laatste onderscheiding was voor een korporaal opmerkelijk.

In 1915 werd het mogelijk gemaakt om het ijzeren kruis ook aan onderdanen van bondgenoten zoals Oostenrijk en Turkije te verlenen.

Van 1813 tot 1914 onderscheidde men drie klassen:

• Grootkruis'‘: Aan een lint om de hals,
• IJzeren Kruis 1e klasse'‘: zonder lint op de borst en
• IJzeren Kruis 2e klasse'‘: aan een lint op de borst.

De Pruisische generaal-veldmaarschalk Von Hindenburg ontving voor zijn buitengewone verdiensten (de overwinning in de Slag bij Tannenberg) een niet-voorziene onderscheiding, namelijk een speciaal voor hem ingestelde klasse. Het IJzeren Kruis werd op een gouden ster gezet. Dit kruis wordt de Hindenburgster genoemd.

[bewerk] Het IJzeren kruis als Ridderorde tussen 1939 en 1945

Tijdens de Tweede Wereldoorlog voerde Adolf Hitler het IJzeren Kruis opnieuw in. Ditmaal was het geen militaire onderscheiding maar een ridderorde. Het lint was nu zwart, wit en rood. Het kruis was iets dikker en toonde het jaartal 1939 op de voorzijde, 1813 op de achterzijde en in het midden het hakenkruis.

Veteranen van de Eerste Wereldoorlog die ook in de Tweede Wereldoorlog een ijzeren kruis ontvingen dragen boven hun kruis een gesp in de vorm van een kleine adelaar met het jaartal "1914".

Van 1939 tot 1945 onderscheidde men vier klassen:

• IJzeren Kruis 2e klasse
• IJzeren Kruis 1e klasse
• Ridderkruis

De ridderkruizen werden, wanneer daar aanleiding voor was, bij bevordering versierd met twee zilveren eikenbladen op het lint, zwaarden die daar onder werden aangebracht, diamanten op de eikenbladeren en gouden eikenbladeren met diamanten.

• Grootkruis

Het ridderkruis kwam in de plaats van de tot 1918 verleende Pruisische Pour le Mérite. De onderscheiding werd ook aan de lagere rangen verleend. Het was dus ook voor een onderofficier mogelijk om het ridderkruis te verwerven. De commandanten van de legerkorpsen en bevelhebbers van de marine en luchtmacht hadden het recht om de twee laagste rangen in deze orde, in naam van de Führer, te verlenen.

Het ridderkruis speelde in het Nationaal Socialistische Duitsland een grote rol. Foto’s van de Ridderkruisdragers werden door de propagandaministerie op voorpagina’s van kranten en weekbladen geplaatst en zij kregen veel aandacht in het bioscoopjournaal.

[bewerk] De rangen en versierselen van de Orde van het IJzeren Kruis:

• Het IJzeren Kruis IIe klasse werd ongeveer 2,3 miljoen maal verleend. Dit kruis werd aan een lint op de linkerborst gedragen.

• Het IJzeren Kruis Ie klasse werd ongeveer 300 000 maal verleend. Dit kruis werd zonder lint op de linkerborst gespeld.

• Het Ridderkruis werd 7313 keer verleend.

Het merendeel van de Ridderkruisdragers was Duits maar ook Nederlandse, Poolse, Belgische, Franse, Scandinavische en Italiaanse militairen kregen deze onderscheiding. Verder waren er ook nog 4 Japanners die voor hun strijd tegen de Amerikanen onderscheiden werden met Ridderkruis. De testpilote Hanna Reitsch was de enige vrouw die het Ridderkruis ooit kreeg. De Nederlandse NSB'er en Waffen SS vrijwilliger Gerard Mooyman was de eerste niet-Duitser die het Ridderkruis mocht ontvangen. Ook Belgische vrijwilligers die in de Waffen SS dienden werden met Ridderkruizen onderscheiden. Het waren: Léon Degrelle, Leon Gillis en Jacques Leroy

• Ridderkruis met eikenloof (ingesteld op 3 juni 1940), werd 883 keer verleend .

34 maal werden ook niet-Duitsers met het eikenloof onderscheiden.

• Het Ridderkruis met eikenloof en zwaarden (ingesteld op 21 juni 1941), werd 159 keer verleend.

Deze onderscheiding kon alleen worden toegekend wanneer Adolf Hitler persoonlijk toestemming gaf. De ontvanger moest 100% Germaans zijn en moesten zijn militaire acties van grote invloed zijn op het verloop van een bepaald militair offensief. De Zwaarden werden altijd door Adolf Hitler persoonlijk aan de ontvanger overhandigd.

De zwaarden bestonden uit twee gekruiste miniatuurzwaardjes, gemaakt van zilver, die geplaatst werden onder het amulet van de eikenbladen en net boven het kruis.

In totaal kregen slechts 200 militairen deze hoge onderscheiding.

• Het Ridderkruis met eikenloof, zwaarden en briljanten (ingesteld op 15 juli 1941), werd 27 keer verleend, onder andere aan Rommel, Model en Dietrich

In dit geval werden 250 kleine diamanten op het eikenloof geplaatst.Ook de gevesten van de zwaarden werden met diamanten versierd.

Van de ruim 10 miljoen militairen die Duitsland tijdens de oorlog onder de wapenen had, kregen slechts 27 deze onderscheiding. Tien van hen waren piloten, twee tankbestuurders, twee onderzeebootkapiteins en veertien generaals, maarschalken of andere legeraanvoerders.

Dit is de lijst van hun namen:

• • Hans-Ulrich Rudel (piloot)
  • Erich Hartmann (piloot)
  • Hans Joachim Marseille (piloot)
  • Adolf Galland (piloot)
  • Walter Nowotny (piloot)
  • Werner Mölders (piloot)
  • Gordon Gollob (piloot)
  • Heinrich Prinz Zur Sayn-Wittgenstein (nachtpiloot)
  • Hermann Graff (piloot)
  • Helmut Lent (nachtpiloot)
  • Michael Wittman (tankcommandant)
  • Graf Hyazinth von Strauchwitz (tankcommandant)
  • Wolfgang Luth (onderzeebootkapitein)
  • Albrecht Brandi (onderzeebootkapitein)
  • Erwin Rommel generaal-veldmaarschalk van de infanterie)
  • Walter Model generaal-veldmaarschalk van de infanterie)
  • Hasso von Manteuffel (generaal van de cavalerie)
  • Hans Valentin Hube (generaal van de infanterie)
  • Albert Kesselring (generaal van de Luftwaffe)
  • Sepp Dietrich (generaal van de Waffen SS)
  • Reinhard Heydrich (hoofd van de SD)

• Het Ridderkruis met gouden eikenloof, zwaarden en briljanten (ingesteld op 29 december 1944), werd verleend aan de Stuka piloot Hans-Ulrich Rudel. Hij ontving deze decoratie voor het vernietigen van honderden tanks aan het Oostfront.

• Het Grootkruis: In 1940 wordt Rijksmaarschalk Hermann Göring het Grootkruis van het ijzeren kruis verleend om de bevelhebber van de luchtmacht te eren voor de "Blitzkrieg" in België en Frankrijk. Dit grootkruis, een groot uitgevoerd ridderkruis werd om de hals gedragen.

De voor Göring vervaardigde ster met gouden stralen wordt, omdat de luchtmacht in de daaropvolgende veldtochten vaak ernstig tekort schiet, niet verleend. Dit ereteken is door de Amerikanen buitgemaakt en bevindt zich in het museum van het Amerikaanse leger.

[bewerk] Het IJzeren Kruis na 1945

Het IJzeren Kruis wordt sinds 1945 niet meer verleend. De Bondsrepubliek staat het dragen van een IJzeren Kruis waarvan het hakenkruis is verwijderd conform een wet van 26 juli 1957 toe. Op overtreding van deze wettelijke bepaling staat een zware straf. In het algemeen verleent Duitsland, in tegenstelling tot andere NAVO-bondgenoten geen onderscheidingen meer voor moed.

In de Tweede Wereldoorlog werden volgens officiële, maar slecht gestaafde opgaven 7028 ridderkruizen verleend. De aantallen ijzeren kruizen verschillen dan ook per auteur. Op veilingen in Duitsland en elders zijn meer dan 55.000 ridderkruizen in omloop. Dat doet vermoeden dat deze kostbare onderscheiding, een authentiek ridderkruis kost in 2005 ongeveer €5000, op grote schaal vervalst is.

[bewerk] Officiële vorm

De uiteindelijke vorm van de Orde van het IJzeren Kruis werd vastgelegd middels de onderstaande Duitse verordening (opmaak aangepast voor Wikipedia):

Verordnung über die Erneuerung des Eisernen Kreuzes (Fassung vom 29. Dezember 1944). Nachdem ich mich entschlossen habe, das Deutsche Volk zur Abwehr gegen die ihm drohenden Angriffe zu den Waffen zu rufen, erneuere ich eingedenk der heldenmütigen Kämpfe, die Deutschlands Söhne in den früheren großen Kriegen zum Schutze der Heimat bestanden haben, den Orden des Eisernen Kreuzes.

Artikel 1: Der Orden des Eisernen Kreuzes ist wie folgt eingeteilt:

• das Eisernes Kreuz 2. Klasse,
• das Eisernes Kreuz 1. Klasse,
• das Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes,
• das Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit Eichenlaub,
• das Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit dem Eichenlaub mit Schwertern,
• das Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit dem Eichenlaub mit Schwertern und Brillanten,
• das Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit dem Goldenen Eichenlaub mit Schwertern und Brillanten,
• das Großkreuz des Eisernen Kreuzes.

Artikel 2:

1. Das Eiserne Kreuz wird ausschließlich für besondere Tapferkeit vor dem Feinde und für hervorragende Verdienste in der Truppenführung verliehen.
2. Die Verleihung einer höheren Klasse setzt den Besitz der vorangehenden Klasse voraus.
3. Das Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit dem Goldenen Eichenlaub mit Schwertern und Brillanten wird nur zwölfmal verliehen, um höchstbewährte Einzelkämpfer, die mit allen Stufen des Ritterkreuzes des Eisernen Kreuzes ausgezeichnet sind, vor dem Deutschen Volke besonders zu ehren.

Artikel 3:

Die Verleihung des Großkreuzes behalte ich mir vor für überragende Taten, die den Verlauf des Krieges entscheidend beeinflussen.

Artikel 4:

1. Das Eiserne Kreuz 2. Klasse und das Eiserne Kreuz 1. Klasse gleichen in Größe und Ausführung denen des Weltkrieges mit der Abweichung, daß auf der Vorderseite das Hakenkreuz und die Jahreszahl 1939 angebracht sind. Die Rückseite des Eisernen Kreuzes 2. Klasse trägt die Jahreszahl 1813. Die 2. Klasse wird an einem schwarz-weiß-roten Bande im Knopfloch oder an der Schnalle, die 1. Klasse ohne Band auf der linken Brustseite getragen.
2. Das Ritterkreuz ist größer als das Eiserne Kreuz 2. Klasse. Es wird an einem schwarz-weiß-roten Bande am Halse getragen.
3. Das Eichenlaub zum Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes besteht aus einem silbernen Eichenlaub von drei Blättern, das auf der Bandspange aufliegt.Das Eichenlaub mit Schwertern zeigt unter den drei silbernen Blättern zwei silberne gekreuzte Schwerter. Bei dem Eichenlaub mit Schwertern und Brillanten sind die drei silbernen Blätter und die Schwertgriffe mit Brillanten besetzt. Bei dem Goldenen Eichenlaub mit Schwertern und Brillanten sind die drei Blätter und die Schwerter in Gold ausgeführt und wie bei dem silbernen Eichenlaub mit Brillanten besetzt.
4. Das Großkreuz ist etwa doppelt so groß wie das Eiserne Kreuz 2. Klasse. Es wird an einem breiteren schwarz-weiß-roten Bande am Halse getragen.

Artikel 5:

Ist der Beliehene schon im Besitz einer oder beider Klassen des Eisernen Kreuzes des Weltkrieges, so erhält er an Stelle eines zweiten Kreuzes eine silberne Spange mit dem Hoheitszeichen und der Jahreszahl 1939 zu dem Eisernen Kreuz des Weltkrieges verliehen; die Spange wird beim Eisernen Kreuz 2. Klasse auf dem Bande getragen, beim Eisernen Kreuz 1. Klasse über dem Kreuz angesteckt.

Artikel 6:

Der Beliehene erhält eine Besitzurkunde.

Artikel 7:

Das Eiserne Kreuz verbleibt nach Ableben des Beliehenen als Erinnerungsstück den Hinterbliebenen.

Artikel 8:

Die Durchführungsbestimmungen erläßt der Chef des Oberkommandos der Wehrmacht im Einverständnis mit dem Staatsminister und Chef der Präsidialkanzlei.

Berlin, den 1. September 1939.

Der Fuhrer und Reichskanzler

( W.G.) Adolf Hitler

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Iron Cross op Wikimedia Commons.