Eugenetica
De eugenetica is het wetenschappelijk onderzoek naar het verbeteren van dierenrassen, maar ook en vooral van het mensenras. Het woord stamt uit het Grieks ̉εύ + γίγνομαι en betekent "goed geboren". Het werd in 1883 voor het eerst gebruikt door Francis Galton, een neef van Charles Darwin ter verwijzing naar het gebruik van selectief fokken (van dieren of mensen) om een soort in de loop van generaties te verbeteren, specifiek met betrekking tot erfelijke kenmerken. Binnen enkele jaren had Galton zijn definitie uitgebreid tot zowel positieve eugenetica (de meest geschikten aanmoedigen tot meer voortplanting) als 'negatieve' eugenetica (het ontmoedigen of verhinderen van de minder geschikten om zich voort te planten).
Een eugeneticus kan vaag omschreven worden als iemand die een voorvechter, aanhanger of onderzoeker van eugenetica is.
Inhoud |
[bewerk] De oude Grieken
Selectieve voortplanting werd in de oudheid al gesuggereerd door Plato, die graag zag dat menselijke voortplanting zou worden gecontroleerd door de autoriteiten. Hij stelde voor dat de selectie zou worden uitgevoerd door middel van een nep-loterij, zodat de mensen niet gekwetst zouden worden. Het verhaal wil dat de inwoners van de stadsstaat Sparta zwakke baby’s buiten de stadsmuren achterlieten om te laten sterven.
[bewerk] Galtons formulering
De oorspronkelijke stelregels van Galton hadden een directe link met de leer en werk van Darwin. Darwin zelf was weer sterk beïnvloed door Thomas Malthus. Volgens Darwin wordt het mechanisme van natuurlijke selectie gedwarsboomd door de menselijke beschaving. Een van zijn bezwaren tegen beschaving is het streven om mensen in een zwakke positie te helpen, welke indruist tegen de natuurlijke selectie waarbij juist de “zwakkeren” uitsterven. Eugenetici zijn daarom voor acties om de afnemende effecten van de natuurlijke selectie binnen de beschaving te compenseren. Dit basisprincipe vormde de inspiratie voor vele uiteenlopende filosofieën, (pseudo)wetenschappelijke theorieën en sociale praktijken.
Negatief eugenetisch beleid varieert van segregatie, gedwongen sterilisatie tot euthanasie. Wereldwijd is er een negatief eugenetisch beleid voor mensen met het syndroom van Down.
Positief eugenetisch beleid bestaat uit beloningen of bonussen voor geschikt bevonden ouders die meer kinderen krijgen. Spermabanken hanteren maatstaven voor de genetische kwaliteit van de donors. [1] Zelfs een relatief onschuldig verschijnsel als huwelijksbemiddeling is ontstaan uit eugenetische beginselen.
[bewerk] Voorstanders en politiek in de 20ste eeuw
Een van de vroegste moderne voorstanders van eugenetische ideeën (voordat ze als zodanig werden benoemd) was Alexander Graham Bell, bekend als een van de uitvinders van de telefoon.
In 1881 onderzocht Bell het hoge percentage doven onder de bevolking van het Amerikaanse eiland Martha's Vineyard. Hij trok de conclusie dat doofheid een erfelijke eigenschap is en beval een trouwverbod voor doven aan. Zoals zovele andere vroege eugenetici was hij een voorstander van gecontroleerde immigatie uit eugenetisch oogpunt, en waarschuwde dat dovenscholen een broedplaats konden zijn voor een doof menselijk ras. Zijn bijzondere interesse voor doofheid is misschien verklaarbaar als men weet dat zowel zijn moeder als zijn vrouw doof waren.
De Nazi's voerden talloze experimenten op mensen uit om hun genetische theorieën te testen. In de dertiger en veertiger jaren van de twintigste eeuw liet het naziregime honderdduizenden mensen die zwakzinnig werden bevonden gedwongen steriliseren, en doodde het tienduizenden gehandicapten die in instituten verbleven onder de noemer van een euthanasiebeleid.
De natie met de op één na grootste eugenetische beweging was de Verenigde Staten. Vanaf 1896 werden in veel staten wetten bekrachtigd waarin het epileptische en zwakzinnige mensen verboden werd te trouwen. In 1924 werd de Immigration Restriction Act aangenomen, waarbij eugenetici voor het eerst een rol speelden bij debatten in het Congres als expert-adviseurs over de dreiging van de komst van volkeren uit Oost- en Zuid-Europa. Deze wet beperkte het aantal immigranten aanzienlijk en versterkte bestaande wetgeving die rassenvermenging verbood. Eugenetische beschouwingen vormden ook de grondslag bij de aanname van incestwetten in grote delen van de VS, en werden gebruikt om apartheidswetten te rechtvaardigen.
Tussen 1907 en 1963 werden in de VS onder eugenetische wetgeving meer dan 64.000 mensen gedwongen gesteriliseerd. Een positief rapport over de resultaten van de sterilisaties in Californië (waar verreweg de meeste sterilisaties werden uitgevoerd), werd door Nazi-Duitsland aangegrepen als bewijs dat een uitgebreid sterilisatieprogramma uitvoerbaar is en humaan zou zijn. Toen nazi-beleidsmakers na de Tweede Wereldoorlog in Neurenberg terechtstonden voor oorlogsmisdaden, rechtvaardigden ze hun grootschalige sterilisaties (meer dan 450.000 mensen in minder dan tien jaar) door de VS aan te wijzen als hun inspiratiebron.
Bijna alle niet-katholieke westerse naties namen tot op zekere hoogte eugenetische wetten aan, met uitzondering van Groot-Brittannië. In Latijns-Amerika waren eugenetische wetten er vaak op gericht arme, zwarte of inheemse delen van de bevolking te steriliseren. Dit gebeurde onder andere in Peru, Brazilië, Argentinië en de Dominicaanse Republiek. Ook in de Mexicaanse deelstaat Veracruz werd een sterilisatiewet doorgeveord, maar daar is voor zover is na te gaan nooit iemand gesteriliseerd.
In Zweden werden onder dwang 62.000 onderontwikkelde vrouwen uit arme (vaak niet-Zweedse) bevolkingsgroepen gesteriliseerd in een periode van veertig jaar. Soortgelijke dingen gebeurden met geestelijk gehandicapt verklaarde mensen in Canada, Australië, Noorwegen, Finland, Estland, Zwitserland en IJsland. In Singapore werd een bescheiden vorm van positieve eugenetica uitgevoerd door het aanmoedigen van huwelijken tussen hoog opgeleide mensen in de hoop dat dit zou leiden tot slimmere kinderen.
In deze tijden werd eugenetica door velen gezien als wetenschappelijk en vooruitstrevend. Na de holocaust kwam er een taboe op dit onderwerp, en werd het net als euthanasie en racisme verworpen als een onethisch gedachtegoed. Onderzoeken die een genetisch verschil in gemiddelde intelligentie tussen Aziaten, Europeanen, en Afrikanen aantoonden werden systematisch verworpen.
Een hedendaagse Nederlandse voorstander van eugenetica is de filosoof Wim Rietdijk.
[bewerk] Hedendaagse tegenstand
Het is belangrijk om op te merken dat het verband tussen het algemene beeld over Nazi-Duitsland en eugenetica grotendeels een overdrijving is, zie Eugenics and the Third Reich door Stephen Saetz. Als voorbeeld, in september 1939 publiceerden de meest vooraanstaande Engelse en Amerikaanse aanhangers van eugenetica "Sociale Biologie en Populatieverbetering" in het tijdschrift Nature. In dit document, dat beter bekend staat als "Het Eugeneticamanifest", verwerpen de auteurs Hitlers racisme en vragen om "de verwijdering van raciale vooroordelen en de onwetenschappelijke doctrine dat goede en slechte genen een monopolie zijn van specifieke groepen". Er waren ook joden actief in de eugeneticabeweging, zoals Rabbi Max Reichler die in 1916 het artikel "Joodse Eugenetica" publiceerde. [2]
Eugenetica wordt om morele redenen bijna universeel verworpen sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog, zodoende hebben bewegingen en instellingen die zich inlieten met eugenetica hun naam veranderd.
Al gauw na de Tweede Wereldoorlog realiseerden eugenetici in de VS zich dat de eugenetica snel aan populariteit verloor. Ze werkten onder andere namen en noemers voort, soms in dezelfde, soms in andere minder verwante richtingen. Vele prominente eugenetici werden hooggerespecteerde antropologen, biologen en genetici. Hun tegenstanders bedachten daarvoor weer de term crypto-eugenetica om het gedachtegoed te kunnen bestrijden.
In vroegere schoolboeken zaten vaak hoofdstukken die de loftrompet afstaken over de wetenschappelijke vooruitgang die zou zijn gemaakt door het toepassen van eugenetische principes op de bevolking. Veel vroege wetenschappelijke tijdschriften gewijd aan de studie van erfelijkheid werden gerund door eugenetici. Na de Tweede Wereldoorlog werden de meeste eugenetische verwijzingen weggelaten uit zowel de schoolboeken als latere edities van de tijdschriften.
Van tijd tot tijd worden bepaalde meningen over rassen, immigratie-beleid, armoede, misdaad of de geestelijke gezondheid bestempeld als "crypto-eugenetisch", ofschoon het een weinig gebruikte term is. Er rust bijvoorbeeld nog steeds een aanzienlijk taboe op onderzoek naar mentale verschillen tussen verschillende rassen, vaak is het woord “eugenetica” al voldoende om iemand te beschuldigen.
De geschiedenis en het concept van eugenetica wordt de laatste jaren steeds meer en heftiger bediscussieerd nu de genetische kennis sterk aan het toenemen is. Ondernemingen zoals het Human Genome Project (waarin het menselijk DNA wordt ontcijferd) brengen de mogelijkheid tot genetische selectie en eventueel aanpassing van de menselijke soort dichterbij. Het verschil is dit keer dat men nu in het algemeen negatief denkt over eugenetica.
Een van de bekendste pogingen om eugenetica in de praktijk toe te passen was een "genieënspermabank" (1980-1999), van waaruit ca. 230 kinderen werden verwekt. De meest bekende zaaddonor was Nobelprijswinnaar William Shockley, een van de uitvinders van de transistor.
Tegenwoordig zijn er nog maar een paar regeringen in de wereld die openlijk een eugenetisch beleid voeren. In 1994 nam China een "Moeder- en zuigelingen gezondheidszorg"-wet aan waarin een screening op "genetische ziektes van serieuze aard" voor het huwelijk verplicht werd gesteld. Als zo'n ziekte werd vastgesteld, mocht de persoon in kwestie niet trouwen of moest zich verplichten tot het gebruik van voorbehoedsmiddelen of sterilisatie.
Een screeningbeleid (waarbij ook abortus kan worden toegepast) wordt echter in vele landen toegepast op vrijwillige basis, zowel door het ongevraagd aan te bieden als op verzoek van (aanstaande) ouders. Op zowel het Griekse als het Turkse deel van Cyprus werd het uitgevoerd om thalassemie tegen te gaan, met als gevolg dat kinderen met deze erfelijke bloedziekte op het eiland bijna niet meer voorkomen. In bepaalde bevolkingsgroepen (ashkenazi-joden) waarin een recessief erfelijke ziekte (Tay-Sachs) veel meer voorkomt dan in de gemiddelde bevolking kan een paar zich alvorens te trouwen laten testen op dit gen, desgewenst zonder de precieze uitkomst te vernemen, die dan wordt meegedeeld als 'de partners zijn compatibel' of 'de partners zijn niet compatibel'. Omdat onder gelovige joden in deze groep abortus strikt wordt afgewezen kiest men er dan soms voor niet te trouwen.
Ook in Nederland komt het steeds meer voor dat mensen waarbij in de familie erfelijke ziekten voorkomen vroeg in de zwangerschap erfelijkheidsonderzoek bij de vrucht laten doen. Moeders boven de 35 jaar krijgen in Nederland standaard het aanbod op vruchtwateronderzoek om zwangerschappen met het syndroom van Down op te sporen. Of men hierop ingaat blijft echter uiteraard geheel vrijwillig. Als eugenetica een toekomst heeft zal die vooreerst meer liggen in het voorkomen van geboorten van kinderen met ernstige erfelijke ziekten dan in het selecteren op gewenste eigenschappen, en al helemaal niet op het door genetische manipulatie aanbrengen van gewenste eigenschappen.
[bewerk] Externe links
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Eugenics op Wikimedia Commons. |
[bewerk] Anti-eugenetica websites
- Eugenics Archive - Historical Material on the Eugenics Movement (gefinancierd door het Human Genome Project)
- Werkplaats Biopolitiek Analyses van ontwikkelingen in de biotechnologie en gezondheidszorg vanuit een anti-eugenetisch perspectief
