Lingua latina
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
O latín é unha lingua indoeuropea extinta, que foi utilizada polos antigos romanos. Mantívose como lingua litúrxica da relixión católica, e aínda é oficial no Vaticano, factores polos que é aprendida polos cregos e falada nos seminarios. Por extensión, o adxectivo latino, latina emprégase para designar ás persoas que proceden de países con linguas neolatinas (que proceden do latín) ou que falan estas linguas. En termos xerais, úsase en Europa para designar ós habitantes meridionais e en EEUU para designar ós habitantes de procedencia iberoamericana.
Índice |
[editar] Morfoloxía
A morfoloxía do latín é a dunha lingua altamente flexiva.
[editar] Os substantivos
Teñen:
- dous números como en galego: singular e plural;
- tres xéneros: masculino, feminino e neutro (non existente en galego) (Listado de vocábulos latinos con xénero neutro).
- cinco declinacións;
- o latín clásico ten seis casos: nominativo, vocativo, acusativo, xenitivo, dativo e ablativo.
[editar] O adxectivo
Hai dúas clases de adxectivos, que marcan mediante flexión os diferentes graos: comparativo e superlativo.
[editar] O verbo
Conxúgase segundo:
- catro conxugacións;
- dúas voces (activa e pasiva), co caso particular dos verbos depoentes (forma pasiva pero senso activo);
- seis modos (infinitivo, indicativo, subxunctivo, imperativo, xerundio e participio) así como as formacións secundarias como o supino e o adxectivo verbal;
- seis tempos (presente, perfecto, imperfecto, pluscuamperfecto, futuro simple e futuro anterior).
[editar] Historia
O lugar ancestral da lingua latina corresponde exatamente ao Vetus Latium, unha rexión considerabelmente moito menor do que hoxe é a Italia. Estaba limitada polo río Tibre ao norte, polo curso baixo do río Anio a nordeste, pola cadea dos Apeninos a leste, polo territorio Volsciano ao sur e polo Mar Tirreno a oeste. Cando a influencia militar e política de Roma se espallou, a lingua latina tamén se difundiu tanto nas cidades como nas zonas rurais, mesmo que con características dialectais proprias.
Hai unha serie de datas que marcan a expansión de Roma e con elas a súa lingua: en 241 a.C. a Sicilia tórnase provincia romana; en 238 a.C. tamén a Sardeña e a Córsega; en 197 a.C. a Hispania; en 146 a.C. a África; en 167 a.C. a Iliria; en 120 a.C. a Galia Meridional; en 50 a.C. a Galia Setentrional; en 15 a.C. a Retia e por último, en 107 d.C. baixo Traxano, a Dacia.
O proprio nome de Roma non só non é latino, probabelmente nin sequera sexa indoeuropeo, probabelmente derivado do xentilicio etrusco Ruma, sendo o adxectivo latinus un derivado do topónimo Latium (que pode significar comarca plana en oposición á montañosa Sabina).
Desde o punto de vista lingüístico, o latín forma parte da familia indoeuropea, na cal representa unha área marxinal do grupo de linguas kentum.
Xuntamente co osco, umbro e falisco pertence ao ramo itálico das linguas indoeuropeas.
Historicamente os seus períodos poden ser así divididos:
- Preclásico, do século VII a.C. ao século II a.C.. As inscricións máis antigas proceden do século VII a.C. Nos séculos III e II a.C. a literatura fai súa aparición, baixo influencia grega (Plauto, Terencio).
- Clásico, do século II a.C. ao século II d.C. A idade dourada da literatura latina.
- Latín Vulgar, incluíndo o período patrístico, do século II ao V d.C. Onde se inclúe a Vulgata de San Xerome e as obras de Santo Agostiño.
- Período Medieval, do século VI ao século XIV. A literatura latina continúa mais xorden as linguas romances.
- Do século XV ata agora'. Redescuberta do latín da idade dourada no Renacemento. O latín vulgar continúa sendo usado polos eruditos ata o século XVII, como Isaac Newton, e pola Igrexa Católica Romana (obrigatorio ata mediados do século XX).
Despois da súa transformación en linguas romances, o latín continúa fornecendo un repertorio de raíces para moitos campos semánticos, especialmente culturais e técnicos, para unha ampla variedade de linguas.
Moitas linguas europeas derivan directamente do latín, as linguas romances, como galego, o portugués, o castelán, o catalán, o occitano, o francés, o italiano, o romanche, o romanés, etc. Outras linguas teñen unha gran influencia do latín no seu vocabulario, como o albanés (por proximidade) ou o inglés (pola intermediación do francés antigo). O latín foi durante séculos a lingua de cultura e a da Igrexa católica. A súa influencia en Europa fíxose sentir nun grande número de linguas.
[editar] Latín medieval
Fálase ás veces de baixo latín para designar o latín de antes da Idade Media. Para a Idade Media en si pódese falar de latín medieval, por oposición estes dous termos ó latín clásico de Cicerón.
Moitos termos xermánicos son incluídos no vocabulario. Un certo número de termos clásicos adquiren un senso relixioso no contexto da Cristiandade (credo por exemplo) que non tiñan na época antiga.
[editar] Diferencias lexicais entre o l. clásico e vulgar
O latín vulgar crea derivados:
-
-
- latín clásico APIS → latín vulgar APĬCŬLA → abella
- GENU → GENUCULU → xeonllo
- OVIS → OVĬCŬLA → ovella
- UTI → USĂRE (USUS) → usar
- AUDĒRE → *AUSĀRE (AUSUS) → ousar
-
Variantes vulgares fronte a formas clásicas:
-
-
- SUBFERRE → *SŬFĔRĔRE → sufrir
- SOCRUS → SŎCRA → sogra
- DIES → *DIA → día
- POSSE → *PŎTĒRE
-
Palabras diferentes entre o latín clásico e o vulgar, de orixes diversas pola composición heteroxénea do Imperio:
-
-
- LOQUI, FARI → FABULARE → falar
- DOMUS → CASA → casa
- OS → BŬCCA → boca
- OSCULUS → BASIUS → beixo
- INVENIRE → AFFLARE → achar
-
Con todo, o latín vulgar xa traía grecismos e xermanismos incorporados no seu sistema que conformaban o adstrato do latín:
-
-
- CAPUT → CARA → cara
- GLADIS → SPATHA → espada
- FUNIS → CHORDA → corda
- LAPIS → PETRA → pedra
-
[editar] Ver tamén
- expresións latinas ;
- Wikipédia en latín.
- Étimos latinos con xénero neutro
- Literatura latina
