Vikipedi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Vikipedi özgür, uluslararası, bir çok dilde ve İnternet üzerinde wiki teknolojisi ile ortaklaşa üretilen ücretsiz bir ansiklopedidir.
Vikipedi kelimesi, viki ve pedi kelimelerinin birleşiminden oluşur. Viki, Hawaii dilindeki "wiki wiki" (hızlı, bilgi amaçlı) kelimesinden türetilmiştir. Pedi ise antik Yunan Medeniyeti'nde "kapsamlı kültürel eğitim sistemi" anlamına gelen paideia kelimesinden gelmektedir [1].
Vikipedi, gönüllülerin ortaklaşa çabası doğrultusunda ve hemen hemen herkesin web sitesine ulaşıp değiştirmesiyle yazılmaktadır. Ana sunucuları ABD'nin Florida Eyaleti'ndeki Tampa kentinde, diğer başlıca sunucuları ise Hollanda'nın Amsterdam, Fransa'nın Paris ve Güney Kore'nin Seul kentinde bulunmaktadır.
İngilizce Vikipedi 15 Ocak 2001 tarihinde, Nupedia'nın tamamlanması olarak başlamış; şu an da gelir amacı gütmeyen Wikimedia Vakfı tarafından yönetilmektedir. Larry Sanger ve Jimmy Wales tarafından kurulmuş, ancak Larry Sanger 1 Mart 2002 tarihinde hem Vikipedi'den hem de Nupedia'dan ayrılmıştır. Jimmy Wales Vikipedi'yi "Dünya üzerindeki her insana kendi dillerinde, en üst kalitede bedava bir ansiklopedi yaratma ve dağıtma emeği" olarak tanımlamaktadır.
Yaklaşık olarak şu an İngilizce Vikipedi sayfalarında 1,5 milyon madde, Almanca Vikipedi'de yarım milyon madde ve Türkçe Vikipedi'de 41.000 madde bulunmaktadır [2]. 250 dilde oluşturulan Vikipedi'nin 18 tanesinde 50.000'den fazla madde vardır. Almanca Vikpiedi'nin DVD versiyonu da dağıtılmakta, ve İngilizce versiyonu ve yazılı versiyonunun da sunulması üzerine teklifler bulunmaktadır. Vikipedi Dünya'nın en popüler web sitelerinden biri haline gelmiştir ve Alexa'ya göre Dünya'nın en fazla ziyaret edilen 14'üncü web sitesidir. Birçok sayfası, diğer siteler tarafından izinli veya izinsiz olarak kullanılmaktadır.
Vikipedi'nin güvenilebilirliği ve doğruluğu üzerine tartışmalar mevcuttur ve site yoğun olarak vandalizme maruz kalmaktadır. Eşit olmayan kalitesi ve takipsizliği, sistem hataları ve bilgilerin gerçekliği üzerine tartışmalar da devam etmektedir. Verilen bilgiler bazen onaylanmamış ve sorgulanabilir olabilir, kaynakları eksik olabilir. Ancak 2005'de yapılan bir araştırmada, İngilizce Vikipedi'deki doğal bilgiler üzerine bilgilerin doğruluğu Britannica Ansiklopedisi ile aynı seviyede bulunmuştur. Encyclopædia Britannica Inc. ise araştırmalarının ödül kazanmış ünlü öğretmenler tarafından hazırlandığını savunarak araştırmayı vahim bulmuştur.
Konu başlıkları |
[değiştir] Karakteristikleri
Vikipedi, "wiki" isimli bir programı kullanmaktadır. Bunun sayesinde içeriği bir çok kişi tarafından kolayca yazılabilmektedir. Ziyaretçiler içeriğe eklemede, değiştirmede ve çıkarmada bulunarak ansiklopediyi kurmaya yardımcı olurlar. Bu katılımlar bir kullanıcı hesabı sahibi olmadan da yapılabilmektedir. Bu sayede bir çok kişinin yeni bir bilgi olur olmaz bunu maddeye ekleyebilir, ancak bu vandalizme ve içerikle uyuşmamaya da sebebiyet verebilir.
Bir çok diğer İnternet ansiklopedisi projeleri geleneksel üyelik gerektiren ve uzman yazılarını desteklemektedir: Stanford Encyclopedia of Philosophy, Nupedia, h2g2 ve Everything2 vb gibi. Bazı ansiklopediler de Vikipedi gibi wiki kullanmaktadır. Diğer ansiklopedilerden farklı olarak, Vikipedi GNU Özgür Belgeleme Lisansı (GÖBL) kullanmaktadır.
Vikipedi'ye yazılan bilgilerin uygunluğu konusunda bazı kurallar mevcuttur. Bilgiler tartışılır, değerlendirilir ve içeriğe eklenmesi, değiştirilmesi veya kardeş bir projeye transfer olması üzerine kararlar alınır. Vikipedi'nin ana kurallarından biri maddelerin tarafsız bir şekilde, kaynaklarıyla birlikte, olumlu ya da olumsuz tüm yönleriyle sunulması gerektiğidir. Vikipedi, maddeleri tamamen objektif ve doğru bir şekilde sunmaya ve her türlü bakış açısını yansıtmaya çalışır. Maddeler kullanıcıların kolaylıkla anlayabileceği bir sunuş kısmının (giriş) ardından ayrıntıya girerek, 2006 yılı itibariyle doğrulanabilecek referanslarla sunulmalıdır.
[değiştir] Özgür İçerik
Geniş ve ortaklaşa üretilen proje olarak, bütün katkıların yasal olarak yazılması önemlidir. Normalde bir eserin yazarı o yazının telif hakkını elinde bulundurur ve diğer insanların bu yazıyı değiştirmesini ve kopyalamasını engeller. Bu sebeple Vikipedi'deki maddeler GÖBL ile yazılmakta, ve her yazar telif haklarından vazgeçmektedir. GÖBL, bir çok telifi özgür bırakılmış lisans gibi, yazılanın dağıtılmasını, benzeri dokümanların çıkmasını, ve kar amaçlı kullanıma izin verir. Bu lisans ayrıca yeniden katılım gösterenlerin aynı lisans ile değişiklikler yapmasına izin verir. Özgür gözükmesine rağmen bilgiyi yazan kişi telif hakkına sahiptir, ancak diğer insanların bu bilgilerden faydalanmasına ve geliştirmesine izin vermektedir. Katılımcılar birden fazla lisansı da içeriklerine kullanabilirler, ya da kamu malı olarak ilan edebilirler.
Vikipedi'deki resimlerin, seslerin ve video dosyalarının büyük bir çoğunluğu GÖBL lisansı ile lisanslanmamaktadır. Şirket logoları, şarkı örnekleri, haber fotoğrafları ise Amerika Birleşik Devletleri kanunlarına göre adil kullanım altında kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra Creative Commons gibi GÖBL benzeri lisanslama yöntemleri de mevcuttur.
[değiştir] Dil versiyonları
Vikipedi'nin şu an 171 aktif dil versiyonu (100'den fazla maddesi bulunan) mevcuttur. Vikipedi'nin ise 250 dil versiyonu mevcut ve toplamda 5 milyona yakın maddesi vardır.
Vikipedi her dilde birbirinden bağımsızdır. İçerikler diğer dillerdeki gibi olma zorunluğu yoktur, ya da maddelerin birbirlerinin tercümesi olması gerekmez. Maddelerin otomatik tercümelerine izin verilmez, ancak yine de diğer dillerdeki vikipedistler kendileri bu maddeleri tercüme ederler. Bir çok dilde tarafsız bakış açısı savunulmaktadır, ancak bulundukları ülkenin kanun ve kurallarına göre değişiklikler yapabilirler. Maddeler ve resimler Vikipediler arasında paylaşılmaktadır, ve başka bir dilden tercüme talepleri de bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Wikimedia Commons deposunda da tüm Vikipedilerin kullandığı medya dosyaları mevcuttur. Bir çok dildeki Vikipedi'de tercüme edilmiş dosyalar küçük bir bölümü temsil eder.
Alexa'ya göre, Vikipedi ziyaretçilerinin %60'ı İngilizce Vikipedi sayfasını ziyaret etmekte, diğer %40 ise diğer dillerdeki Vikipedileri ziyaret etmektedir.
Aşağıdaki liste, 13 Aralık 2006 itibariyle 100,000 üzerinde maddesi olan Vikipedilerin listesidir.
- İngilizce (1,532,455)
- Almanca (511,605)
- Fransızca (407,833)
- Polonyaca (324,515)
- Japonca (299,505)
- Hollandaca (246,258)
- İtalyanca (223,085)
- Portekizce (205,936)
- İsveçce (198,418)
- İspanyolca (178,991)
- Rusça (121,608)
- Çince (104,995)
[değiştir] Değiştirme
Hemen hemen tüm ziyaretçiler Vikipedi'nin içeriği değiştirebilir; yeni kullanıcılar da yeni madde başlatabilirler. Sayfada yapılan değişiklik derhal yansır. Vikipedi kullanıcıların ortaklaşma çalışmasının zamanla maddeleri geliştireceği inancıyla kurulmuştur, tıpkı herhangi bir açık kaynaklı programın gelişmesi gibi. Vikipedi editörleri bu durumu, "sosyal Darwin evrimi gelişmesi" açıklar. Bu ortaklaşa ve anında değişiklikler, editörlerin mevcut maddeleri hızlıca geliştirmesine ve yenilerinin gerçekleşir gerçekleşmez ortaya çıkmasını sağlar.
Bazıları ise Vikipedi'nin bu açık bakış açısını manasızca kullanırlar, buna da "vandalizm" denir. Bunun yanı sıra, ortaklaşa çalışma bazen "değiştirme savaşları"na - bir çok kişi birbirlerinin yazdıklarını onaylamadıkları için değiştirmekte ve çıkarmaktadır - ve editörlerin maddenin içeriği üzerinde uzlaşamamasına sebebiyet verir.
Maddeler istisnalar dışında her zaman değiştirilmeye açıktır. Eğer ki, vandalizm ya da "revert war" (geri dönüştürme savaşı) yaşanırsa madde koruma altına alınır. Vikipei hiç bir maddesinin tamamlanmış ya da bitmiş olduğunu ilan etmez. Maddelerin yazarları yazdıkları hakkında uzmanlık ya da yeterlilik sahibi olması gerekmez, ve kullanıcılar yazdıklarının "acımasızca değiştirlmesi ve keyfi olarak dağıtılması" üzerine uyarılmaktadır. Maddeler bir kullanıcı ya da editör grubu tarafından kontrol edilmez ya da telif altına alınmaz; içerik hakkındaki kararlar Vikipedi'nin editör kurallarına göre fikir alma ortak kararıyla, ya da bazen oyla karar verilir. Jimmy Wales tüm Vikipedi kurallarında ve kullanıcı haklarında son kararı verme hakkına sahiptir.
Kullanıcılar izleme listelerine ilgilerini çeken maddeleri eklerler, bu sayede bu maddelerin gelişimini izleyebilirler. Vikipedi'deki bir çok geçmiş değişiklik de sayfa geçmişinde kullanıcılar tarafından kronolojik olarak görülebilir. Sadece, eğer ki söylenmeyecek sunumlar, telif hakkı çiğnemeleri, ve yasal olarak Vikipedi'ye sorun çıkaracak hususlar sayfa geçmişinden silinebilir. Bu değişiklikler sadece Vikipedi yöneticileri tarafından yapılabilir.
[değiştir] Diğer formatlarda Vikipedi
Bazı maddeler için, konuşulmuş versiyoları ogg formatında sunulmaktadır. MP3 yerine ogg formatının sunulmasındaki ana sebep, MP3'ün bazı patentlerle koruma altına alınmıştır.
Vikipedi online olarak ve sıkı olmayan bir lisans ile sunulmaktadır. İçeriğinin İnternet dışında yüklenmesi oldukça kolaydır, ve ana dağıtım metodudur. Bununla beraber, bazı projeler Vikipedi'nin içeriğini değişik olarak sunmaktadır. Örnek olarak, SOS Children Vikipedi'nin içeriğini CD'de sunmaktadır. Buna ek olarak, Wikipedia 1.0 isimli onaylanmış ve basıma hazır maddelerin editörler tarafından hazırlanmış bir CD versiyonu da hazırlanmtaktadır. Yayımlanmış Vikipedi maddeleri ayrıca PediaPress ve Print on Demand servisleri tarafından da sunulmaktadır.
[değiştir] Tarih
Vikipedi'nin konsepti yeni değildi. Everything2 Vikipedi kurulmadan önce de benzer fikirlere sahipti - ve Vikipedi Nupedia'ya ek bir proje olarak gelişti. Nupedia'da ise, ansiklopedik bilgiler uzmanların görüşleri doğrultusunda maddeler yazılıyordu. Nupedia 9 Mart 2000 tarihinde, Bornis Inc. altında kuruldu. Bornis'in CEO'su Jimmy Wales ve ve baş editörü de Larry Sanger idi. Sanger'in açıklamasına göre, Vikipedi diğer ansiklopedilerden farklıydı çünkü açık kaynaklıydı. İnternet'in yer kapasitesinde sınır tanımaması da, bir çok konuda bir çok kullanıcının katkısını sağladı. Nupedia'nın maddeleri 7 basamakta uzmanlar tarafından onaylanarak, az ve konuya özeldi. Bornis tarafından finanse edilmekte, Nupedia'ya özel bir açık kaynak lisansı kullanıyordu. Vikipedi'ye geçtiğindeyse Richard Stallman'ın GÖBL'ı kullanıldı.
10 Ocak 2001 tarihinde Larry Sanger Nupedia'nın mailing listesinde Nupedia'nın yanında bir wiki kurmak için öneride bulundu. "Bir wiki yapalım" başlığı altında şunları yazdı:
-
- "Hayır, bu uygun olmayan bir öneri değil. Bu Nupedia'ya yeni bir özellik ekleme fikri. Jimmy Wales bu fikri sorgulanabilir bulsa da, ben öyle düşünmüyorum. (...) Nupedia'nın wiki kullanımına gelince, bu en açık ve basit bir şekilde içerik geliştirme formatıdır. Bazen daha basit ve daha açık projelerin Nupedia'nın yerini almasını ve eklemede bulunmasını tartışıyordul. İnanıyorum ki wikiler pratik olarak derhal kullanılabilir, oldukça az uğraş gerektirir ve az riski vardır. Potansiyel olarak da içeriği geliştirmek için büyük bir kaynaktır. Hesaplayabildiğim kadarıyla çok az kötü yanları vardır."
Vikipedi resmi olarak 15 Ocak 2001 tarihinde, sadece İngilizce dili olarak [http//www.wikipedia.com http//www.wikipedia.com] adresinde sunuma başlamıştır. 10 Ocak itibariyle Nupedia'da duyurulmuş, ve herkes Nupedia'nın onaylamalarına maruz kalmadan maddelerde değişiklikler yapabilmiştir. Nupedia'nın yöneticileri tarafından üretim modeli onaylanmamış ve site Nupedia kullanmadan tekrar sunuma geçmiştir. Bu vesile ile, Vikipedi Nupedia'nın kontrolünden çıkarak kendi başına bir proje haline gelmiştir. Kuralı "tarafsız bakış açısı" gelişen aylarda belirlenmiş, ve Nupedia'nın tarafsız kurallarına benzer olmuştur. Bunun dışında pek az kuralları mevcuttu. Vikipedi'nin ilk katılımcıları Nupedia'dan destek vermiştir. İlk yılının sonunda 20,000 madde ve 18 dilde sunuma geçmiştir. 2002 sonunda Türkçe Vikipedi ile beraber 26 dile, 2003 yılında 46 dile, 2004 sonu itibariyle de 161 dile çıkmıştır. Nupedia ve Vikipedi 2003 yılına kadar beraber aynı sunucularda bulunmuş, ancak yoğun trafik sebebiyle sunucular çökünce ayrılmıştır.
Wales ve Sanger, konsepti Ward Cunningham'ın WikiWikiWeb ya da Portland Patttern Repository'sini kullanmıştır. Wales, bu projeden ilk defa Bornis'de çalışan Jeremy Rosenfeld'den Kasım 2000'de duymuştur. Ancak, Sanger 2001 Aralık'da Ben Kovitz tarafından haberdar olmuş, Nupedia için bir wiki yaratılma fikrini Wales'a sunmuş ve Vikipedi'nin tarihi başlamıştır. Aynı konsepte, wiki kullanmayarak, GNUpedia projesi Nupedia gibi en başlarda mevcuttu. Zamanla kullanılmaz hale gelmiş, daha sonra da yaratıcısı, ve açık kaynağın önemli ismi Richard Stallman, desteğini Wikipedia'dan yana kullanmıştır.
Wikipedia.com döneminde reklamlar alınması kullanıcılar tarafından eleştirilere uğramış, İspanyolca Vikipedi kullanıcıları da ayrılarak Enciclopedia Libre'yi Şubat 2002'de buna karşılık olarak kurmuştur. Bu yıl içinde de, Wales Vikipedi'nin reklam sunmayacağını ileterek, web sayfasını wikipedia.org'a taşımıştır. Tarafsız bakış açısını onaylamayıp "sempatik bakış açısı"nı savunan Wikinfo da Vikipedi'den ayrılan projelerden biridir.
Vikipedi'nin ilk kardeş projesi, "11 Eylül Anısına Wikisi" olarak 2002 Ekim'de 11 Eylül Saldırıları üzerine kurulmuştur. Wikimedia Vakfı da 20 Haziran 2003'de kurulmuştur. Vikipedi ve kardeş projeleri de bu andan itibaren bu kurum altında gelir amacı gütmeyen bir şekilde işlemeye başlamıştır. Vikisözlük Kasım 2002'de, Vikisöz, Vikikitap da takip eden aylar içinde kurumuştur.
Vikipedi geleneksel olarak durumunu madde sayısına göre hesaplamaktadır. İlk iki yılında günde yüz civarı madde ile büyümüş, 2004 itibariyle de günde 1000 ila 3000 arasında madde ile büyümüştür. İngilizce Vikipedi'de 100,000'inci madde 22 Ocak 2003'te ulaşmıştır. Vikipedi 105 dilinde, 1 milyonuncu maddesine 20 Eylül 2004'de ulaşmış, İngilizce versiyonu da 500,000'inci maddesine 18 Mart 2005'de ulaşmıştır. Rakam bir yıl sonra iki katına çıkmış, bir milyonuncu İngilizce maddesi de 1 Mart 2006'da yaratılmıştır. 1 milyonuncu kullanıcı hesabı da bundan iki gün önce gerçekleşmiştir. 1,5 milyonuncu İngilizce Vikipedi maddesi de 25 Kasım 2006'da yazılmıştır.
Wikimedia Vakfı Amerika Birleşik Devletleri'nden tescil hakkını Wikipedia® olarak 17 Eylül 2004 yılında talep etmiş, ve onayı 10 Ocak 2006 tarihinde gelmiştir. Tescil koruması Japonya'da 16 Kasım 2004'de, Avrupa Birliği'nde 20 Ocak 2005'de gerçekleşmiştir. Servis olarak şu tanımı taşır :"İnternet üzerinden genel ansiklopedi bilgisinin üretilmesi"
Vikipedi'nin tescilli ürünleri, kitapları, ve DVD'leri üretilmekte ve geliştirilmektedir.
[değiştir] Türkçe Vikipedi
Türkçe Vikipedi'nin başvurusu 2002'nin Kasım ayında, Wikipedia.com'un ana sayfasının aşağısında "Uluslarası Wikipedia" bağlantısında oylama olarak açılmıştır. Diğer dillerdeki vikiler daha fazla kullanıcı tarafından destek bulunsa da, o dönemde Vikipedi'nin açılmasını 6 kullanıcı desteklemiş ve wikipedia.com altında normal kullanıcı hesaplarıyla değiştirilebilen sayfaları açılmıştır.
Burada İngilizce Vikipedi'deki adminlerin de önerileriyle; Ana Sayfa yazısı Türkçe'ye çevrilmiş, ve ilk çeviriler Vikipedi ve içeriğindeki kelimelerin Türkçe'ye çevrilmesiyle gerçekleşmiştir. Her ne kadar kategoriler ilk doldurulmaya çalışılan maddeler olsa da, wikipedia.org'daki ilk madde Cengiz Han'dır. Vikipedi'nin ilk ismi Türkçe Wikipedia'dır, Vikipedi ismi de daha sonra kullanıcılar arasındaki oylama ile seçilmiştir.
2003 yılı boyunca toplam 100 madde yazılan Vikipedi'de, Wikipedia.org'a da geçilmesiyle katılım artmış 2004 Haziran'ında 1000 maddeye ulaşmıştır. Kasım 2005'de 10000 maddeye çıkan Vikipedi, 16 Aralık 2006 itibariyle 41027 madde ve 55017 kayıtlı kullanıcıya ulaşmıştır.
2003 ila 2005 yılı arasında Türkçe Vikipedi yoğun vandalizme maruz kalmıştır. Bu vandallar sonucunda yöneticilerin ve düzenli katılımda bunulanan kullanıcıların büyük bir çoğunluğu gerek bu sebeplerden gerekse diğer özel sebeplerden Vikipedi'yi bırakmak zorunda kalmıştır. 2005 itibariyle yöneticilerin artması, ve görevlerini büyük bir ciddiyetle yerine getirmelesiyle Vikipedi tüm Vikipediler arasında en hızla büyüyenler arasına girmiştir.
2006 yılında da Altın Örümcek Web Ödülleri'nde Bilim dalında finalist olmuştur. Alexa'ya göre de, 16 Aralık 2006'da Türkiye'nin en fazla ziyaret edilen [1] 22'inci web sitesidir. Bu doğrultuda, Vikipedi hepsiburada.com, Milli Eğitim Bakanlığı, E-Kolay, Ekşi Sözlük, Garanti Bankası, Kariyer.net, Ntvmsnbc gibi web sitelerinin üstünde yer almıştır.
[değiştir] Yazılım ve donanım
Vikipedi kendisi için yazılmış, MediaWiki ismindeki açık kaynaklı wiki sistemi ile çalıştırmaktadır. Bu program PHP'de yazılmıştır ve MySQL'da kurulmuştur. Maddelerin yazılmasına izin vermesinin yanı sıra, baz bir iç macro dili, değişiklikler ve tanımlama sistemlerini sayfaları geliştirmek için kullanmaktadır. (Yönlendirme sayfaları gibi)
Vikipedi sunucuları Linux kullanmaktadır, ve ana sunucularının bulunduğu Florida'nın yanı sıra 4 ayrı yerde de bu sunuculardan bulunmaktadır. Vikipedi en başta, Clifford Adams'ın UseModWiki'sini kullanmış (1. Kademe), bir takım sorunlar ortaya çıkınca da Ocak 2002 itibariyle PHP wiki motoru'nu MySQL'da kullanmaya başlamıştır. Bu program 2. kademeyi temsil etmiş, ve sadece Wikipedia için Magnus Manske tarafından yazılmıştır. Bir çok güncellemeler ve değiştirmeler performansını genişletmek için kullanılmaktadır. Son olarak bu program baştan tamamen tekrar yazılmıştır, bu sefer Lee Daniel Crocker 2002 Haziran'ında 3. Kademeyi sonlandırmıştır ve adı da MediaWiki olmuştur. Lisansı GNU Özgür Belgeleme Lisansı altındadır ve tüm Wikimedia projelerinde kullanılır.
Donanım olarak Vikipedi 2004'e kadar sadece bir sunucu kullanmaktadydı. 2005 Ocak'da ise 39 sunucu ile Florida'da hizmet etmektedir. Bu konfigürasyon bir ana veritabanı sunucusu ile MySQL ile yönetilmekted, ve bir çok alt veritabanı sunucusu mevcuttu. Bunlardan 21 web sunucusu Apache yazılımını, diğer yedi tanesi de Squid cache kullanıyordu. 2005 Eylül itibariyle de, yüze yakın sunucuyla Dünya'da dört değişik yerden hizmet vermeye başladı.
Sayfa talepleri ilk olarak Squid cache sunucularına gider, buradan iki Perlbal kullanan sunucuya transfer olur, buradan da Apache sunucularından birinden veritabanına ulaşır. Web sunucuları sayfaya emir gelir gelmez hizmete geçer, ve tüm Vikipedilerde de bu işlev vardır. Hızı daha da arttırmak için, teslim edilen sayfalar anonim kullanıcılar için çerezlenir ve sayfaya derhal gönderilir, bu da bazen lag'a sebebiyet verir. Hızın talebini daha da yükseltmek için, Wikimedia global bir ağ kurarak 3 çerez sunucusunu da Fransa'da kullanmaktadır. Hollanda ve Kuzey Kore'deki diğer sunucular da, Vikipedi'nin trafiiyle ilgilenir. Bunların da dışında, Vikipedi'nin sayfa sunumu değişmektedir. Sayfaların hız durumları OpenFacts'da kullanıcılar tarafından düzenli olarak bildirilmektedir. [2]
[değiştir] Yazarlık ve yöneticilik gelişmesi
2005 Aralık'da 27000 kullanıcı Vikipedi'de en az 5 değişiklik yaptı; 17000'i İngilizce Vikipedi'de bulunuyordu. Daha aktif bir grup da 4000 kullanıcısı idi. Bu kullanıcılar 100'ün üzerinde değişiklik yaptılar. Wikimedia'ya göre, Wikipedia'ya katkıda bulunan kullanıcıların %25'i kullanıcı hesabı olmayanlardır, ve az bir ihtimalle kullanıcı hesabı alırlar.
Vikipedi'nin işleyişi gönüllü geliştiriciler, kahyalar (steward), bürokratlar ve yöneticiler tarafından yapılmaktadır. Yöneticiler bu grubun en kalabalığıdır, özellikleri arasında maddelerin değiştirilmesini engellemek, silmek ve kullanıcıların silinmesini sağlama gibi özelliklere sahiplerdir. Vikipedi'de geçmişte pozitif katkıları bulunan ve kuralları anladığına emin olunan her editör yöneticiliğe aday gösterilebilir.
Bazı kullanıcıların değişiklik yapması geçici ya da tamamen engellenmiştir. Vandalizm ya da küçük kural çatışmaları kısa ve uzun süreli geçici, ya da süresiz engellenmelere sebep verebilir. İngilizce Vikipedi'de bu bir hakem komitesi tarafından yapılmaktadır.
Eski Nupedia'nın başeditörü Larry Sanger GÖBL'ını "özgürlüğün garantisi özgür bir ansiklopedi üzerinde çalışmak için güçlü bir motivasyondur" diyerek savunur. Vikipedi topluluklarının araştırmasında, ekonomi profesörü Andrea Ciffolilli düşük masrafların wikiye katılımı arttırdığnı ve "yaratıcı mimari"nin katılımı desteklediğini öngörür. Vikipedi bir çok deneyde sosyal, politik ve ekonomik sistemler olarak öngörülmüştür; bunlar arasında anarşi, demokrasi, komünizm de vardır. Kurucusu Vikipedi'nin bunlardan biri asla olmadığını savunur. Wikipedia Watch'daki Daniel Brandt'a göre Jimmy Wales Vikipedi'nin diktatörüdür, ancak bir çok Vikipedi kullanıcısı Wales'i ne bir diktatör ne de tartışılmayacak kararlar veren biri olarak görür.
[değiştir] Gelecekte içerik yazarlığı
Almanca Vikipedi'de Vikipedi'yi vandalizmden koruyabilmek için bir yöntem denenmektedir. Konsept herkesin maddeleri değiştirmesine izin verir, ama sadece "güvenilir" editörlerin halka açık sayfalarda değişiklik yapmasına izin verir. Kimin güvenilir olduğu ise hala açıklığını kazanmamıştır. Jimmy Wales bu konu hakkında; "Herkesin her sayfayı değiştirmesine izin vermek istiyoruz ancak vandalizme uğramış sayfaların gözükmesini istemiyoruz. Basına 5 yıldır ilk defa Vikipedi'nin ana sayfasının halkın değiştirmesine açık olduğunu söylemek oldukça keyifli olurdu" demiştir.
[değiştir] Maddi masraflar
Vikipedi'nin maddi masrafları Wikimedia Vakfı tarafından karşılanmaktadır. 2005 yılının 4'üncü çeyreğindeki masraflar $321,000 iken, donanım masrafın %60'ını temsil etmiştir.
Bomis, isimli erotik yayım reklamcılığı yapan şirket wikipedia.org öncesi kendi sunucularında Wikipedia'yı sunmuştur. Günümüzde ise yıl sonlarında yapılan bağış çağırılarında toplanan desteklerle masraflar ödenmektedir. America On Line (AOL), 2005 yılında tüm sunucu masraflarını üstlenme teklifinin yanında üzerine yıllık 100 milyon dolar ile sayfanın aşağısında "Hosted by AOL" logosunu koymak istemiştir, ancak bu teklif Jimmy Wales ve Wikimedia Vakfı yöneticileri tarafından reddedilmiştir. [3] Vikipedi eğer ki özel bir şirket olsaydı, değerinin 5 milyar dolar olduğu öngörülmektedir. [4]
[değiştir] Ödüller
Vikipedi 2004 Mayıs'ında iki büyük ödüle layık görülmüştür. İlki, dijital topluluk kategorisinde "Golden Nica" ödülüne, Prix Ars Electronica tarafından layık bulunmuş, ve €10,000 kazanmıştır. Bu ödül PAE Cyberarts Festivali'nde Avusturya'da verilmiştir. İkincisi ise Webby award'daki topluluk kategorsinde olmuştur. Eylül 2004'de Japonca Vikipedi Web Yaratım ödülünü Japon Reklamcıları Topluluğu'ndan kazanmıştır.
Vikipedi ayrıca; BBC News, The Washington Post, The Economist, Newsweek, Los Angeles Times, Science, The Guardian, Chicago Sun-Times, The Times (Londra), Toronto Star, Globe and Mail, The Financial Times, Time Magazine, Irish Times, Reader's Digest ve The Daily Telegraph tarafından kaynakça olarak gösterilmiş ve bahsedilmiştir. Time dergisi ayrıca 2006 yılında Jimmy Wales'i Dünya'nın en etkili 100 kişisinden biri seçmiştir.
2006 yılında, Almanca Vikipedi Multiscope araştırmasına göre Google ve Gmail'den sonra 3'üncü en iyi Almanca web sitesi seçilmiştir.
2006 yılında Rusça Wikipedi, İnternet'te Rusya diline yaptığı katkısıyla Runeta Ödülüne layık görülmüştür.
2006 yılında ayrıca Türkçe Vikipedi, Altın Örümcek Web Ödülleri'nde Bilim dalında finalist olmuştur.
[değiştir] Popüler kültürde Vikipedi
Vikipedi'nin içeriği yüzlerce site tarafından veritabanından alınarak kullanılmaktadır. Vikipedi'nin maddeleri ayrıca akademik çalışmalarda, kitaplarda ve konferanslarda ve son olarak da filmlerde de kullanılmaktadır. 2006 yılında, Amerika Birleşik Devletleri'nde bir davada Vikipedi referans olarak gösterilmiştir. Kanada Parlemantosu, Vikipedi'nin aynı cinste insanların evliliği hakkındaki maddesi Yasal Evlenme Kanunu'nunda okunulacak belge olarak sunulmuştur.
Bunun yanı sıra, Vikipedi'nin popüler kültürde kullanması üzerine de referanslar çoğalmıştır. Vikipedi'nin açıklığı bir çok karakterin vandalizm yapması üzerine parodiler oluşturmuştur. The Colbert Report sunucusu Stephen Colbert bir çok kez kullanıcılarının Vikipedi'yi vandallemesini mizahi olarak önermektedir. "Weird Al" Yankovic'in karakteri Atlantik kayıt stüdyosunun sayfasını "You suck!" (Berbatsın!) diyerek bir parodide editlemiştir. Bunun yanı sıra, Penny Arcade'in bir çiziminde İskeletor He-Man maddesini değiştirmektedir.
[değiştir] Ayrıca Bakınız
- Wikipedia ana sayfa
- Vikipedi:Hakkında
- Vikipedi:Tarih
- Ansiklopedileri kendi bilgisayarınıza indirebilirsiniz: Vikipedi veritabanları
 |
Wikimedia Commons'da Vikipedi ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. |
[değiştir] Referanslar
[değiştir] Kaynakça
|
VikiSözlük VikiKaynak VikiSöz VikiKitap Commons Meta-Wiki Wikispecies Wikinews Wikiversity |
