خلاصه تاریخ افغانستان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

زمان میلادی	زمان هجری	سلسله	پادشاه	رویدادها	پایتخت
حدود دوهزار سال پیش از میلاد مسیح				اقوام آریایی از دو سوی خاور و باختر دریای خزر، از ناحیهٔ رودخانهٔ آمودریا (اکسوس یا جیحون) و سیر دریا (سیحون) و دیگری از راه کوههای قفقاز به داخل ایران روی آوردند. شاخه‌ای که از مشرقِ دریای خزر آمدند به نام هندوایرانی خوانده شدند؛ گروهی در باکتریا (باختر) توقف کردند و گروهی از آنجا به درهٔ سند سرازیر شدند، گروه دیگر در کنار هریرود شهر هریوا (یا هرات امروزی) را ساختند و گروهی هم در جنوب شرقی دریای خزر توقف کردند و قوم پارت را تشکیل دادند. شاخهٔ دیگر از اقوام آریایی در شمال غرب و جنوب فلات ایران دو قوم ماد و پارس را تشکیل دادند.
حدود ۷۲۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد		مادها	دیاکو	دیاکو هفت قبیله آریایی را در شهر هگمتانه متحد می‌کند.	هگمتانه
			فرورتیش
			خشتریته
			هووخشتره
			ایشتوویگو
۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد		هخامنشیان	کورش بزرگ	پیروزی بر مادها - فتح باکتریا در حدود ۵۴۰ قبل از میلاد توسط کورش هخامنشی و ضمیمه کردن آن به امپراتوری پارس - فتح بابل و دادن اجازه برای ساخت معبد به یهودیان - فتح لیدی – استقرار حکومت بزرگ پارسی – انتشار منشور حقوق بشر	شوش، هگمتانه، سارد، تخت جمشید
			کمبوجیه	کمبوجیه پسر کورش به سلطنت می‌رسد، فتح مصر
			گئومات	در نبود کمبوجیه، گئومات مغ خود را به جای بردیا برادر کمبوجیه معرفی می‌کند و به حکومت می‌رسد و کمبوجیه نیز دور از وطن می‌میرد. گئومات مردم را مجبور به پذیرفتن دین خودش می‌کند.
			داریوش بزرگ	فتنه گئومات توسط داریوش و متحدان خاموش می‌شود، شورشهای مختلف در کشور فرو نشانده می‌شوند، هخامنشیان در ماراتن از یونانیان شکست می‌خورند، داریوش دستور شروع به ساخت تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) را می‌دهد، هخامنشیان در زمان داریوش قدرتمند می‌شوند و سیستم‌هایی مثل تقسیم کشور به چند استان (ساتراپی) متفاوت و پست (چاپار) برای اولین بار به کار می‌افتند.
			خشایارشاه	هخامنشیان به یونان حمله می‌کنند و یونانیان برای به دست آوردن فرصت بیشتر برای ساخت یک نیروی دریایی بزرگ، سپاهی را به تنگه ترموفیل می‌فرستند تا سپاه بزرگ خشایارشاه را معطل کند. سپاه خشایار شاه پس از صرف وقت برای شکست دادن آن سپاه در کنار جزیره سالامیس به جنگ یونانیان می‌رود اما در جنگ دریایی سالامیس شکست سختی از یونانیان میخورد.
			اردشیر درازدست، خشایارشاه دوم، سغدیان، داریوش دوم، اردشیر دوم، اردشیر سوم، ارشک	هخامنشیان به تدریج ضعیف می‌شوند
			داریوش سوم	علی رغم مقاومتهایی مانند مقاومت آریوبرزن در نقاط مختلف کشور، سرانجام اسکندر مقدونی به کمک یونانیها و مقدونیها آریانا را فتح می‌کند و تخت جمشید را آتش می‌زند، پس از شکست هخامنشیان از لشکریان اسکندر و گشوده شدن پایتخت هخامنشی، داریوش سوم به سوی شرق متواری گشت و توسط بسوس، بدخش (والی) بلخ، کشته شد.
۳۲۹ تا ۳۲۶ قبل از میلاد			اسکندر مقدونی	در سال ۳۲۹ پیش از میلاد، اسکندر مقدونی پا به سرزمین هندوکش که تاریخ‌نویسان یونانی آن را پاراپامیز (Parapomisus) گفته‌اند نهاد. اسکندر هرات را تصرف و پس از سپری نمودن زمستان در سیستان، وارد ناحیه‌ای شد که به نامش اسکندریه (قندهار امروزی) نامیده شد. لشکریان اسکندر پس از اشغال غزنه و کابل، در شمال کابل (غوربند) شهرک دیگری را نیز به نام اسکندریهٔ قفقاز بنا نهادند. اسکندر با سپاهیان خود وارد مناطق حاصل‌خیز آسیای میانه شد و می‌گویند با دختر یکی از خان‌های محلی تخارستان نیز ازدواج کرد که اسمش رخسانه (Roxana) بود. اسکندر به مدت یک سال در دشت‌های آسیای میانه سرگردان بود و با تاخت‌وتاز جنگجویان این سامانها روبرو می‌گشت و شماری از سپاهیانش را نیز به علت سرما و کمبود خواروبار از دست داد. پس از برونرفت اسکندر از باکتریا (سرزمین باختر)، برخی از سردارانش پادشاهی کوچکی تشکیل داده و مدت دوصد سال بر این سرزمین فرمان راندند.
۳۲۶ تا ۲۵۶ قبل از میلاد		سلوکیان و موریاها	سلوکوس اول، دوم و...، آنتیوخوس اول، دوم و... و...	سلوکیان، یونانیان جانشین اسکندر بودند که مردم باختر را وادار به قبول فرهنگ یونانی و استفاده از زبان یونانی می‌کردند. تسلط موریاها بر پاراپامیز (گنداره یا گندهارا)، رخج (آراخوزیا - قندهار امروزی) و گدرزی (گدروزیا - بلوچستان) در ۳۰۵ ق.م. پادشاهی آشوکا موریا ۲۷۳ - ۲۳۲ ق.م.	سلوکیه
۲۵۶ تا ۱۳۰ قبل از میلاد		پادشاهان یونانی باختر	دیودوت اول	قیام باختر: در سال ۲۵۶ ق.م. باختر با سغد و مرو متحد گشته از دولت سلوکی جدا شد.	بلخ, آی خانم
			دیودوت دوم
			اِوتی‌دِموس
			دمتریوس	باختر از طرف جنوب پاراپامیز و مغرب و شمال توسعه یافت و دولتی بزرگ گردید، چنانکه از سغد تا رخج و از هریرود تا دهنهء رود سند و پنجاب هند عرض و طول این مملکت بود
			آنتیوخوس
			آگاتوکل
			اوکراتید	حمله مهرداد اول پادشاه اشکانی بباختر و شکست اوکراتید
			هِلیوکل	حمله طایفهء یوه‌چی (سکائی) به باختر و پایان کار سلسله یونانی در باختر (باکتریا)
۲۴۸ قبل از میلاد تا ۲۲۶ میلادی		اشکانیان	اشک اول	پارتها به رهبری اشک اول حکومت کوچکی را در مقابل سلوکیان یونانی تشکیل می‌دهند.	نیسا، صد دروازه، تیسفون
۲۴۸ قبل از میلاد تا ۲۲۶ میلادی		اشکانیان	اشک دوم، سوم و...	بالاخره به همت اشکهای بعدی سلوکیان به طور کامل از ایران پاک می‌شوند - در این دوران جنگهایی میان ایران و روم صورت می‌گیرد که اکثرا به سود ایران به پایان می‌رسند. در یکی از معروف‌ترین این جنگها کراسوس سردار رومی که برای فتح کل ایران به راه افتاده بود، شکست سختی از سورنا سردار ایرانی می‌خورد. مرزهای ایران در زمان اشک نهم به بیشترین حدود خود در طول تاریخ اشکانی رسیدند. سواران پارتی در تیراندازی مشهور بودند و می‌توانستند بر روی اسب، به هر جهتی تیراندازی کنند.	نیسا، صد دروازه، تیسفون
۴۰ تا ۲۲۶ میلادی		کوشانیان	کوجوله کادفیزس	در قرن اول میلادی، قبایل صحراگرد یوئه-چی که از جانب شمال وارد باکتریا شده بودند یونانی‌ها را تارومار کرده، باکتریا را تصرف نمودند و سلسلهٔ کوشان را بنا نهادند. سکه‌های یونانی و حتی الفبای یونانی را متداول ساختند. کوشانیها تا اواسط فرن اول میلادی شهرهای کابل و قندهار را نیز تسخیر کرده و امپراتوری خویش را وسعت بخشیدند. در این دوران دین بودایی نیز توسط آشوکا به این سرزمین وارد شد. در دوران حکمرانی کانیشکا، مبلغان آئین بودایی از طریق آسیای مرکزی به چین سفر نموده و در پخش و اشاعهٔ این آیین تلاشهای زیادی کردند. بت‌های ۳۵ و ۵۳ متری بامیان که توسط طالبان نابود شدند از یادگارهای همین دوره بودند. پادشاهی کانیشکا ۱۲۷ - ۱۴۷ م.	پوروشاپورا، ماثوره، بگرام
			ویمه کادفیزس
			کانیشکا
			واسودوا
۲۲۶ تا ۴۵۵ میلادی		ساسانیان (بار اول)	اردشیر بابکان	اردشیر از نوادگان ساسان بر پایهٔ تعالیم زردشتی در ایران شورش می‌کند و آخرین اشک را از پا در می‌آورد و سلسله ساسانی را تشکیل می‌دهد. ساسانیان خود را جانشینان هخامنشیان معرفی می‌کردند.	تیسفون
			شاپور اول	شاپور اول، در مقابل والریانوس امپراتور روم به پیروزی بزرگی می‌رسد. والریان اسیر می‌شود و شاپور برای تحقیر او، از او به عنوان چهارپایه‌ای برای سوار شدن بر اسبش استفاده می‌کند.
			هرمز اول، بهرام اول، بهرام دوم، بهرام سوم، نرسی، هرمز دوم
			شاپور دوم (ذوالاکتاف)	در حمله‌ای سخت اعراب را شکست می‌دهد و به روایتی کتف آنان را سوراخ می‌کند.
			اردشیر دوم، شاپور سوم، بهرام چهارم، یزدگرد اول، بهرام پنجم (بهرام گور)، یزدگرد دوم، هرمز سوم، پیروز	انقراض روم غربی بر اثر حمله قبایل وحشی
۴۵۵ تا ۵۶۰ میلادی		هپتالیان (هونهای سفید)		هفتالیان یا یفتالیان قومی بودند که از ایالت کانسوی چین به حدود تخارستان هجوم آوردند. پیروز پادشاه ساسانی که تازه از قلع و قمع کردن کیداریان پرداخته بود، به دفع آنان قیام کرد. اما مغلوب و اسیر شد و بناچار شهر طالقان را که قبل از غلبهء او بر کیداریان شهر سرحدی مستحکمی بود بدیشان تسلیم کرد و متعهد شد که از آنجا تجاوز نکند و نیز مجبور شد با پرداخت غرامت جنگ، آزادی خود را بخرد. پسرش کواذ دو سال به عنوان گروگان در دربار پادشاه هفتالیان ماند تا تمام مبلغ پرداخته شد. بعد از آن پیروز با وجود ممانعت سپاهبذ وهرام مجدداً با هفتالیان وارد جنگ شد. این لشکرکشی در سال ۴۸۴ م. عاقبتی بس وخیم یافت. هپتالیان داخل مملکت ایران شدند و چندین ایالت را با شهرهای مروالرود و هرات تصرف کردند و خراجی سالیانه بر ایرانیان تحمیل کردند. تسلط هفتالیان بر ایران موجد خواری و ذلت بسیار برای ایرانیان بود، و زیانها و خسارتهای مادی و معنوی جبران‌ناپذیری به بار آورد. دولت هپتالیان تا حدود ۵۶۰ م. دوام داشت. در بین سالهای ۵۵۸ م. و ۵۶۱ م. انوشیروان پادشاه ساسانی، این دولت را که بر اثر حملهء یک قبیلهء ترک به سرداری سین‌جیبو (سیلزیبول) متزلزل شده بود، برانداخت.	بامیان
۵۶۰ تا ۶۵۰ میلادی		ساسانیان (بار دوم)	خسرو اول (انوشیروان)	پس از قباد، انوشیروان، معروف به انوشیروان دادگر که وزیر دانایش بوزرجمهر (بوذرجمهر) یا بزرگمهر نام داشت به سلطنت رسید. در زمان انوشیروان کتاب کلیله و دمنه از هند به ایران آورده و ترجمه شد. انوشیروان همچنین مزدکیان را قلع و قمع کرد و آنان را اعدام و یا زندانی کرد. پیامبر اسلام(ص) در این دوران متولد می‌شود.	تیسفون
			هرمز چهارم
			خسرو دوم (خسرو پرویز)	باربد موسیقیدان ایرانی در این دوره زندگی می‌کرد. هجرت پیامبر از مکه به مدینه در دوران خسروپرویز بود. خسروپرویز نامه پیامبر به او برای دعوت به اسلام را پاره کرد. در دوران خسرو بهرام ششم یا بهرام چوبین که یک ژنرال ارتش بود حکومت را از شاه گرفت و خسروپرویز به روم شرقی گریخت و امپراتور روم، به او کمک کرد و حکومت را از بهرام باز پس گرفت و به او داد. پس از این که شاه جدید روم شاه قبلی را کشت وبه حکومت رسید،خسروپرویز به خونخواهی از امپراتوری که به او کمک کرده بود، قسمت‌هایی از روم را اشغال کرد اما دوباره آنها را از دست داد.
			قباد دوم (شیرویه)، اردشیر سوم، شهربراز، ملکه پوراندخت، ملکه آزرمی دخت، هرمز پنجم
			یزدگرد سوم	یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی بود که در سن جوانی به حکومت رسید. زمانی که او به حکومت رسید، ایران در وضعیت آشفته‌ای قرار داشت. اعراب نیز پس از مدتی حمله به ایران را شروع کردند. بین یزدگرد و عمر در این دوران نامه‌هایی نیز رد و بدل شد و سرانجام سپاه ایران به فرماندهی رستم فرخزاد در محل قادسیه از سپاه اعراب مسلمان شکست خورد. به زودی تیسفون (مدائن) توسط اعراب فتح شد و ایرانیان به تدریج به اسلام گرویدند. یزدگرد که فراری شده بود به دست فردی ناشناس در نواحی مرو کشته شد.
۶۵۰ تا ۸۳۳ میلادی	قرن اول و دوم هجری قمری	امویان و عباسیان	خلفای اموی و عباسی	پس از انقراض ساسانیان، اعراب مسلمان به بهانه انتشار دین اسلام همسایگان را مورد تاخت و تاز قرار داده، دارایی‌ها را به نام غنیمت تاراج، جوانان را به غلامی، زنان را به کنیزی و پیرمردان را بنام زندیق کشتند. در سال ۴۷ هجری قمری (۶۶۷ میلادی) اعراب از طریق هرات از آمودریا گذشتند، ولی تا سال ۹۱ هجری قمری (۷۰۹ میلادی) که بر سرزمینهای باکتریا و ورارود مسلط شوند با مقاومت شدید مردم روبرو شدند و در برخی موارد تلفات سنگین جانی را نیز متحمل شدند. در کابل اعراب با ایستادگی جوانی بنام رستمداد کابلی روبرو شده چندین شبانه روز در محاصره ماندند، آخر قوای تازه دم اعراب تحت فرماندهی یکی از سرداران عرب به نام لیس ابن قیس معروف به شاه دوشمشیره به کمک سپاهیان رسیدند. لیس بن قیس در محلی که امروز سفارت ایران و وزارت خارجه افغانستان قرار دارند پنج‌هزار نفر را در یک روز سر برید. پس از خلافت عمر، عثمان و علی، امویان حکومت کرده و پس از چندی ضعیف شدند، عباسیان به کمک ابومسلم خراسانی (بهزادان) و ایرانیان همیار او (سیاه جامگان)، خلافت را به دست آوردند اما بعد ابومسلم را کشتند و حکومتی ظالم تر از امویان به وجود آوردند. بعدها قیامهایی از جمله قیام المقنع نیز علیه عباسیان صورت گرفت که سرکوب شد. کابل شاهیان و رتبیلان ۶۵۰ - ۸۷۰ م. لشکرکشی عربها به کابل ۶۹۹ م.	دمشق، بغداد
۸۲۱ تا ۸۷۳ میلادی	نیمه اول قرن سوم هجری قمری	طاهریان	طاهر ذوالیمینین	طاهر از سرداران مامون بود که در خراسان حکومتی مستقل تشکیل داد. طاهر در چند جنگ خوارج را شکست داد. طاهر به تدریج سیستان و ماورا النهر را نیز تصرف کرد و آن مناطق را امن و آرام کرد. قیام سرخ جامگان به رهبری بابک خرمدین در آذربایجان علیه خلافت عباسی در همان زمان صورت گرفت. هنچنین مازیار نیز در این دوران در طبرستان قیام کرد که توسط طاهریان سرکوب شد.	نیشابور
۸۲۱ تا ۸۷۳ میلادی	نیمه اول قرن سوم هجری قمری	طاهریان	امیران دیگر تا محمدبن طاهر	حکومت طاهریان در زمان محمد بن طاهر توسط یعقوب لیث صفاری سرکوب شد. – زندگی حنظله بادغیسی	نیشابور
۸۶۱ تا ۱۰۰۳ میلادی	نیمه دوم قرن سوم هجری قمری	صفاریان	یعقوب لیث صفاری	انقراض طاهریان توسط یعقوب - سرکوب خوارج – جنگ یعقوب با خلیفه عباسی و شکست از او	زرنگ
۸۶۱ تا ۱۰۰۳ میلادی	نیمه دوم قرن سوم هجری قمری	صفاریان	عمرولیث	جنگ با امیر اسماعیل سامانی بر اثر توطئه خلیفه – اسارت عمرولیث توسط خلیفه و قتل او در زندان بغداد – پس از او صفاریان به طور ضعیفی حکومت کوچکی در اختیار داشتند.	زرنگ
۸۷۵ تا ۹۹۹ میلادی	قرن چهارم هجری قمری	سامانیان	نصر اول	سامانیان که منسوب به سامان خدات، دهقانی زرتشتی از نواحی بلخ و به قولی سمرقند و مالک قریه سامان در آن نواحی بودند، از زمان خلافت مأمون در خراسان، یعنی اندک مدتی پیش از روی کار آمدن طاهریان، در قسمتی از ماوراءالنهر حکومتهای مستقل کوچکی را که به حکم خلیفه به آنها واگذار شده بود، به عهده داشتند. و نسب خود را - به دنبال به دست گرفتن قدرت - به بهرام چوبین، سردار معروف عهد ساسانیان می‏رساندند. مؤسس این سلسله، نصر اول است. وزیرانی چون جیهانی و بلعمی – زندگی بزرگانی چون رودکی، رابعه بلخی، دقیقی بلخی، ابوعلی سینا، ابو نصر فارابی، زکریای رازی – قدرت گرفتن تدریجی سپهسالاران	سمرقند، بخارا، هرات
			اسماعیل سامانی
			امیران سامانی
۹۶۳ تا ۱۱۸۷ میلادی	اواسط قرن چهارم تا اواسط قرن پنجم هجری قمری	غزنویان	آلپتکین		غزنین
			سبکتکین	گسترش حکومت غزنوی – زندگی بابا طاهر عریان
			سلطان محمود غزنوی	فتح سرزمینهای بازماندگان صفاریان – تصرف قسمتی از قلمرو آل بویه – حمله محمود به هند – وزارت حسنک وزیر – زندگی ابوالقاسم فردوسی طوسی سراینده شاهنامه، سنایی، عنصری بلخی، خواجه عبدالله انصاری، ابوریحان بیرونی
			سلطان مسعود غزنوی	قتل حسنک وزیر – شکست از سلجوقیان در جنگ دندانقان
۱۰۵۵ تا ۱۱۹۴ میلادی	اواسط قرن پنجم تا اواخر قرن ششم هجری قمری	سلجوقیان	طغرل	پیروزی بر مسعود غزنوی در جنگ دندانقان - براندازی بقایای آل زیار - براندازی آل بویه - تایید توسط خلیفه بغداد – وزارت عمید الملک و ابوالقاسم جوینی – زندگی ناصرخسرو قبادیانی	نیشابور، اصفهان، بغداد
			آلب ارسلان	پیروزی بر روم شرقی (بیزانس) در جنگ ملازگرد و اسیر کردن امپراتور روم – وزارت خواجه نظام الملک
			ملکشاه	مرزهای سلجوقی از چین تا ترکیه امروزی پیش می‌رود - وزارت خواجه نظام الملک – تأسیس مدارس نظامیه – دوران قدرت حسن صباح سردسته اسماعیلیان آن زمان در غرب در قلعه الموت – تهیه تقویم جلالی توسط خیام و رسمی شدن تاریخ هجری شمسی در کشور در کنار تاریخ هجری قمری که بعدها دوباره تا زمان رضاخان فراموش شد
			سلطان سنجر	سرکوب سرکشیهای داخلی
			شاهان دیگر سلجوقی	جنگ‌های صلیبی (۱۰۹۵ - ۱۲۹۱ م.) (۴۸۸ - ۶۹۰ ه.ق.) (۱۱۷۴ - ۱۱۹۳ م.) فرمانروایی صلاح الدین ایوبی، مؤسس سلسلهٔ ایوبیان در مصر، شام، یمن، حجاز و دیار بکر. وی قهرمان سلحشور مسلمان در جنگهای صلیبی است. قدرت گرفتن اتابکان – تجزیه حکومت سلجوقیان – تهاجم قراختاییان، غزها و خوارزمشاهیان – زندگی شهاب الدین سهروردی، شیخ اشراق
۱۱۴۰ تا ۱۲۱۵ میلادی	اواسط قرن ششم تا اوایل قرن هفتم هجری قمری	غوریان	علاالدین جهانسوز و شاهان دیگر	در سال ۵۳۵ هجری قمری (۱۱۴۰ میلادی) غوریان شهر با شکوه غزنی را که زمانی لقب عروس شهرها را داشت به تصرف خود درآوردند. علاالدین غوری معروف به جهانسوز این شهر زیبا را به آتش کشیده اجساد سلاطین غزنوی مگر محمود و پسرش مسعود را از قبرها بیرون کشید و سوزاند. غوریان که همواره خواب رسیدن به سرزمین زرخیز هندوستان را می‌دیدند، بعد از ویران ساختن غزنی در اسرع وقت رهسپار هندوستان شدند. یکی از غلامان ترک غوریان بنام قطب الدین تخت و تاج دهلی را تصاحب کرد و پس از وی غلامان ترک به مدت یک قرن این تخت و تاج را در اختیار داشتند. حاکمیت غوریان توسط خوارزمشاهیان که در شمال غرب خراسان بنام آل مأمون از دورهٔ سامانیان به بعد حکومت محلی داشتند سرنگون گردید.	فیروزکوه
۱۰۹۴ تا ۱۲۲۱ میلادی	قرن ششم و اوایل قرن هفتم	خوارزمشاهیان	قطب الدین محمد		سمرقند، گرگانج
			اتسز، ارسلان، سلطانشاه، سلطان علاءالدین محمد ابن تکش	زندگی نظامی گنجوی (گنجه‌ای)
			سلطان محمد	تصرف سرزمین قراختاییان و همسایه شدن با مغولان – غارت کاروان مغول در شهر مرزی اترار، مطالبه قاتلین از طرف چنگیز، مخالفت سلطان محمد به خواست ترکان خاتون مادرش – حمله مغولان به خراسان، فرار سلطان محمد به جزیره آبسکون در دریای مازندران – زندگی عطار نیشابوری
			جلال الدین	جنگها و تعقیب و گریزهای طولانی جلال الدین با سپاهیان مغول و مقاومت در برابر چنگیز در شهرهای مختلف
۱۲۲۱ تا ۱۳۵۳ میلادی	نیمه اول قرن هفتم تا نیمه اول قرن هشتم هجری قمری	اشغال مغولان	چنگیزخان	حمله به خراسان و قتل و کشتار فراوان و آتش زدن کتابخانه‌ها و... ۱۲۲۱ م. چنگیز در پایان عمر متصرفاتش را به فرزندانش جوجی، تولوی، اکتای و جغتای می‌سپارد. مرگ چنگیز در ۱۲۲۶ میلادی	تبریز، سلطانیه
		ایلخانان	هلاکو	سرکوب اسماعیلیان، انقراض عباسیان، ساخت رصدخانه مراغه
			اباقا، تکودار، ارغون، گیخاتو، بایدو	زندگی سعدی – زندگی مولانا جلال الدین محمد بلخی رومی مشهور به مولوی - سفر مارکوپولو از راه جاده ابریشم (آسیای صغیر و خراسان) به چین
			غازان	مسلمان شدن غازان– وزارت خواجه رشید الدین فضل الله همدانی در دربار غازان
			الجایتو (محمد خدابنده)	گرایش مغولان به تشیع – زندگی عبید زاکانی
			ابوسعید	قتل خواجه رشید الدین فضل الله – سقوط ایلخانیان
۱۳۳۲ تا ۱۳۷۰ میلادی	اواسط قرن هشتم هجری قمری	آل کرت		پس از سقوط مغول‌ها در قرن هشتم هجری‌ قمری (چهاردهم میلادی) آل کرت هرات که بازماندگان سلسله غوریان بودند فرصت یافتند در فاصله سالهای ۷۳۳ هجری قمری (۱۳۳۲ میلادی) تا ۷۷۲ هجری قمری/۱۳۷۰ میلادی مستقلاً بر سرزمین خویش حکومت کنند. اما حکومت مستقل ایشان به دست تیمور لنگ، از نوادگان دختری چنگیزخان که قبایل ترک تحت فرمان خود در مقرش در سمرقند به قصد جهانگشایی به حرکت در آورده بود سر نگون شد.	هرات
۱۳۷۰ تا ۱۵۰۶ میلادی	۷۷۱ تا ۹۱۱ هجری قمری	تیموریان (گورکانیان)	تیمور لنگ	تیمور که خود را از بستگان چنگیز معرفی می‌کرد، چندین بار این سو تا آنسوی هندوکش را زیر سم ستوران خود گذراند؛مشهورترین لشکرکشیهای وی در ۸۰۱ هجری قمری (۱۳۹۸ میلادی) انجام شد که طی آن هندوستان فتح و دهلی غارت گردید، و یکبار دیگر پس از چنگیز این نواحی دستخوش چپاول و ویرانی شد. – زندگی حافظ شیرازی	هرات (از زمان شاهرخ)
			شاهرخ	پس از یکسال جنگ و رقابتهای خانوادگی، حکومت هرات و نیز ماورءنهر را بدست گرفت. وی هرات را به عنوان پایتخت خود بر گزید، حصارهای آنرا مرمت و بازسازی کرد و در آن بناهای مجللی ساخت، و این شهر بصورت مرکز مهم سیاسی و بازرگانی منطقه در آمد. در این سالها معماران، نقاشان، علما و محققان و موسیقی دانان مورد تکریم و تجلیل فراوان قرار گرفتند - بنای مسجد گوهرشاد به سفارش همسر شاهرخ، گوهرشاد آغا – زندگی بایسنقر فرزند شاهرخ
			الغ بیک	ساخت رصدخانه سمرقند – زندگی عبدالرحمان جامی شاعر فارسی گوی – قیام مارتین لوتر و رنسانس و به وجود آمدن فرقه پروتستان در مسیحیت و آغاز قرون جدید – زندگی افرادی چون لئوناردو داوینچی، نیوتن و پاسکال در اروپا
			سلطان حسین بایقرا	هنرمند میناتوریست استاد کمال الدین بهزاد، در حدود سال ۸۴۴ هجری قمری (۱۴۴۰ میلادی) در هرات تولد یافت و در دربار سلطان حسین بایقرا، آخرین شاهزاده‌ای تیموری، زندگی کرد. - اضمحلال تیموریان
۱۴۵۱ تا ۱۵۲۴ میلادی	۸۵۵ تا ۹۳۰ هجری قمری	لودی	بهلول لودی	امپراتوری تیموریان نیز تدریجا به سوی زوال می‌رفت؛ و یکبار دیگر، با زوال اقتدار فرمانروایان خارجی، مردم و رهبران بومی این سرزمین امکان آنرا یافتند که تجدید قوا کنند و برای بذست گرفتن حکومت سرزمین خود سر برآورند. یکی ازین رهبران، شخصی بنام بهلول لودی بود. لودی در سال ۸۵۵ هجری قمری (۱۴۵۱میلادی) تاج و تخت دهلی را نیز تصاحب کرد و سلسله لودی را که هفتاد و پنج سال دوام کرد تأسیس نمود.	دهلی
			سکندر ثانی
			ابراهیم ثانی
۱۵۰۰ تا ۱۵۱۰ میلادی	۹۰۵ تا ۱۰۰۷ هجری قمری	شیبانیان	محمد شیبانی	بنیانگذار دولت شیبانیها محمد شیبانی از احفاذ جوجی پسر چنگیزخان بود که با تصرف ماوراءالنهر در سال ۱۵۰۰ میلادی از حاکمان گورکانی، سلطنت شیبانیها را اساس گذاشت. او سپس حملات خود را برای تصرف تمام خراسان بسوی جنوب ادامه داد. اما بعد از تصرف قندهار و هرات در جنگ با شاه اسماعیل صفوی در ۱۵۱۰ به قتل رسید. بازماندگان محمد شیبانی تا سال ۱۵۹۹ میلادی در سمرقند و بخارا به حکومت ادامه دادند.	سمرقند و بخارا
۱۵۰۴ تا ۱۵۱۹ میلادی	۹۱۰ تا ۹۲۵ هجری قمری	تیموریان هند (سلاطین مغول هندی)	ظهیرالدین محمد بابر	ظهیرالدین محمد بابر بزرگ‌ترین فرزند عمر شیخ شاهزادهٔ تیموری بود که بر فرغانه حکم می‌راند. ولی پس از آن‌که بر جای پدر خود نشست، ترکان ازبک تمامی ملک و موطن وی را تصرف کردند، وی در سال ۹۱۰ هجری قمری (۱۵۰۴ میلادی)، شکست خورده و پریشان، به همراه چند صد نفر از وفادارانش سفری را به امید فتوحات احتمالی آغاز کرد که آخر مؤسس امپراتوری مغولان هند شد. ظهیرالدین مانند جدش تیمور لنگ ترک بود و به ترک بودنش مباهات می‌کرد و همچنان مدعی بود که نوه چنگیزخان است. او شهر کابل رابرای آب و هوای مطبوع و اهمیت بازرگانی و سوق جیشی آن به عنوان مرکز خویش برگزید. بعد از فتح هند دیگر هیچگاه به کابل بر نگشت، اما بنا به وصیت خود، جسدش را بعد از مرگ به این شهر آورده و در باغی که خودش بنام باغ بابر (این باغ تا هنوز به همین نام موجود است) دایر کرده بود منتقل و دفن نمودند. پس از مرگ بابر ستاره اقبال امپراتوری تازه تأسیس یافته مغول برای مدت بیست سال در حضیض بود. یکی از بسته گان لودیها شخصی بنام فرید شیر شاه سوری تخت و تاج هند را از همایون فرزند و جانشین بابر تصاحب نمود، و سلسله‌ای را بنام سوریها را بنیان گذاشت. همایون مدت پانزده سال در تبیعد بسر برد و عاقبت به کمک ایران قندهار و کابل را دو باره بدست آورد. در سال ۹۶۲ هجری قمری (۱۵۵۵ میلادی، دهلی را نیز دوباره به کف آورد. اکبر شاه پسر همایون بعد از پدرش به تخت نشست و امپراتوری مغولان هند را دوباره تثبیت ساخت. اکبرشاه بسال ۱۰۱۴ هجری قمری (۱۶۰۵ میلادی، چشم از جهان فرو بست، و پسرش جهانگیر بر جایش نشست. در این دوره خراسان میان سه دولت صفوی، شیبانی و بابری تجزیه و تقسیم گردیده بود و جنگ میان دولتمداران آنها بر سر توسهٔ قلمرو در خراسان ادامه یافت. این در حالی بود که مردم در داخل خراسان از حاکمان و حاکمیت هر سه خانواده نارضایتی داشتند و علیه آنها به مخالفت و قیامهی طولانی دست زدند. در حالیکه تسلط شیبانیها با ایجاد حکومت های محلی خودمختار در شمال خراسان رو به ضعف می‌‌نهاد، سللطهٔ بابری ها در ولایات شرقی به قیام های مسلحانه و دیرپا اما ناموفق روبرو گردید. معروفترین این قیام ها، قیام روشانیان و قیامی در دورهٔ حکومت شاه جهان، برهبری خوشحال خان ختک شاعر جنگجوی مشهور پشتون بود که تا سال ۱۶۹۱ میلادی ادامه یافت. خوشحال در چندین مصاف با مغولان جنگید. شاه جهان حکومت پیشاور را به خوشحال خان بخشید، اما اورنگزیب بعد از آنکه پدرش شاه جهان را خلع و خود بر مسند امپراتوری مغول تکیه زد تمام صلاحیتهای خوشحال را محدود نموده آخر او را به زندان افگند. حکومت طولانی اورنگزیب همراه با شورشهای مداوم قبایل پشتون مواجه بود؛ خوشحال خان در گروگان سپاهیان مغول بود و ایشان هم همواره تلاش می‌کردند تا شورش قبایل را سرکوب نمایند، او حتی در زندان نیز عمیقترین انزجار و تنفر خود را توسط اشعارش نسبت به مغولان تبارز میداد. خوشحال بعد از دوسال از زندان رها شد و بقیه عمر خود را در مبارزه علیه ایشان سپری نمود، او همیشه سعی می‌کرد تا اقوام پراگنده پشتون را علیه مغولان متحد سازد. با مرور زمان شالوده‌های امپراتوری مغولان هند بر اثر سوء تدبیرهای اورنگزیب سست گشت، و این امپرتوری در فاصله کوتاهی پس از مرگ اورنگزیب در سال ۱۱۱۸ هجری قمری (۱۷۰۷ میلادی) تجزیه شد و از هم پاشید. در فروپاشی امپراتوری مغولان هند افغانها بی تأثیر نبودند. طی دویست (دوصد) سالی که مغولان حکومت هند را در دست داشتند، شهرهای مرزی افغانستان از سه سو مورد کمکش و محل منازعه بودند: مغولها از یک سو، ایرانیها از سمت غرب، و ترکان ازبک از سمت شمال. کابل، هرات و قندهار بارها میان این مدعیان متخاصم دست به دست شدند.	کابل
۱۵۰۱ تا ۱۷۲۲ میلادی	۹۰۷ تا ۱۱۳۵ هجری قمری	صفویان	شاه اسماعیل	سلطنت شاه اسماعیل صفوی از نوادگان شیخ صفی اردبیلی با پشتیبانی ترکان قزلباش در تبریز - اعلام شیعه به عنوان مذهب رسمی – پایتختی تبریز - پیروزی بر آق قویونلوها که خود قبلا قراقویونلوها را نابود کرده بودند - پیروزی بر دولت گورکانی ها در خراسان – جنگ با دولت شیبانی در ماوراءالنهر و شمال خراسان – جنگ چالدران با عثمانی و شکست ایران در آن به خاطر نداشتن توپ – مرگ اسماعیل بر اثر بیماری حصبه – اوج قدرت اسپانیا در اروپا	تبریز، قزوین، اصفهان
			شاه طهماسب اول	پیروزی بر ازبکان – جنگ با عثمانی و سرانجام انعقاد قرارداد صلح آماسیه – گسترش مذهب پروتستان در اروپا
			شاه اسماعیل دوم	هرج و مرج در حکومت – سلطنت اسماعیل دوم پسر طهماسب و محمد خدابنده برادر اسماعیل دوم – زندگی محتشم کاشانی – حکومت اکبر شاه گورکانی در هند
			سلطان محمد خدابنده
			شاه عباس اول	سفر برادران شرلی به ایران و تأسیس کارخانه‌های توپ سازی به کمک آنها – پیروزی بر ازبکان – انتقال پایتخت ایران از قزوین به اصفهان - جنگهای بیست و سه ساله ایران و عثمانی و پیروزی ایران – رهایی بحرین و هرمز و گمبرون (بندرعباس) از دست پرتغال – ساخت عالی قاپو و سی و سه پل و... - زندگی ابوالمعالی بیدل، میرعماد، کمال الدین بهزاد، رضا عباسی، شیخ بهایی، میرداماد، ملاصدرا، علامه مجلسی – تأسیس کمپانی هند شرقی
			شاه صفی، شاه عباس دوم، شاه صفی دوم، شاه سلیمان	کشفیات علمی گالیله – حکومت لوئی چهاردم و اوج اقتدار فرانسه – کشف قانون جاذبه توسط نیوتن در انگلستان – جنگ داخلی انگلستان و پیروزی الیور کرامول و تأسیس جمهوری که تنها تا زمان مرگ او پایدار بود – حکومت پتر کبیر در روسیه – آغاز به ساخت بنای تاج محل در هند به دستور شاه جهان
			شاه سلطان حسین	قیام افغانها در هرات – حمله محمود افغان به ایران – شکست سپاه صفوی از افغانها – محاصره اصفهان و قحطی شدید در اصفهان – تسلیم تاج سلطنت به محمود توسط شاه سلطان حسین و غارت اصفهان - صفویان سالها بعد تنها اسماً حکومت می‌کردند یا نایب السلطنه بودند. شاههای بعدی صفوی، شاه تهماسب دوم، شاه عباس سوم، میر سید محمد و شاه اسماعیل سوم هستند.
۱۷۲۲ تا ۱۷۲۹ میلادی	۱۱۳۵ تا ۱۱۴۲ هجری قمری	هوتکیان	میرویس خان	دولت صفوی که در جنوب و غرب خراسان با تبعیض مذهبی و بیداد حکومت می‌‌کرد در برابر مخالفت و قیام ها از پا در آمد. در ابتدا میرویس خان هوتکی از قبیلهٔ غلجایی پشتون به تسلط گرگین حاکم گرجی الاصل صفوی در ۱۷۰۹ میلادی در قندهار پایان داد و دولت مستقل هوتکی را تأسیس کرد. بعداً در سال ۱۷۱۷ میلادی در هرات نیز عبدالله خان ابدالی به تشکیل حکومت مستقل پرداخت. پس از فوت میرویس هوتکی پسرش شاه محمود که در ۱۷۱۶ میلادی جانشین پدر شد به اصفهان پایتخت دولت صفوی حمله برد و در ۱۷۲۲ شاه سلطان حسین صفوی را وادار به تسلیم نمود و خود به جای او به تخت سلطنت نشست. شاه محمود دو سال بعد بمرد و پسر کاکایش شاه اشرف بر تخت سلطنت جلوس کرد. اما به سلطنت او در اصفهان در ۱۹۲۹، به حکومت ابدالی در هرات در ۱۷۳۱ و به حکومت غلجایی قندهار در ۱۷۳۸ میلادی توسط نادر افشار از افسران نیروهای شهزاده طهماسب پسر شاه سلطان حسین صفوی پایان داده شد.	اصفهان
			محمود افغان
			اشرف افغان
۱۷۲۶ تا ۱۷۴۷ میلادی	۱۱۳۹ تا ۱۱۶۰ هجری قمری	افشاریان	نادرشاه افشار	نادرشاه افشار از اهالی خراسان بود که سلطه هوتکیان را بر ایران در هم شکست و سراسر ایران را تحت رهبری و اقتدار خود در آورد. نادرشاه به بهانه تعقیب برخی از سران غلزایی که به کابل فرار کرده بودند به سال ۱۱۵۱ هجری قمری (۱۷۳۷ میلادی) کابل را تصرف کرده آنجا را از تسلط حاکمان بابری بیرون کشید و در سال ۱۷۳۹ با سپاه گران مرکب از ایرانیها و قبایل افغان رهسپار هند گردید و دهلی را نیز از محمد شاه بابری بدست آورد و پس از رفتن خزانه‌های هند به پایتخت خود مشهد بازگشت. نادر افشار سال بعد بخارا و خوارزم را هم متصرف شد و سرانجام خود بخاطر تندخوییش در ۱۷۴۷ میلادی در قوچان توسط افسران قزلباش لشکر خود به قتل رسید. پس از این حادثه، احمد شاه ابدالی که یکی از سران قبیله پشتونهای ابدالی، افسر گارد محافظ نادرشاه و معاون قشون افغان بود، با نیروی شش هزار نفری خود به سوی قندهار رهسپار شد و لویه جرگه را در مزار شیر سرخ قندهار برای انتخاب يک رهبر ملی از ميان خود افغان ها تشکيل داد و سرانجام بعد از نه روز گفت و شنيد، به عنوان پادشاه خراسان تعیین گرديد. (۷ رجب ۱۱۶۰ ه. ق./۱۵ جولای ۱۷۴۷ م.)	مشهد

دولت مستقل افغانستان
زمان میلادی	زمان هجری	پادشاه/رئیس جمهور	رویدادها
۱۷۴۷ تا ۱۷۷۳ میلادی	۱۱۶۰ تا ۱۱۸۷ هجری قمری	احمد شاه درانی	۱۵/۷/۱۷۴۷ اعلان پادشاهی احمدشاه ابدالی بر خراسان اکتوبر ۱۷۴۷ پیر سید صابر شاه کابلی در زیارت شیر سرخ قندهار دستار بر سر احمد شاه درانی گذاشت او را به حیث پادشاه قانونی اعلان کرد. جنوری ۱۷۴۸ نیروهای افغان به رهبری احمد شاه درانی شهر لاهور را از حاکم مغولی آن تصرف کردند. مارچ ۱۷۴۸ قوای احمد شاه درانی در نزدیکیهای مانیپور پنجاب به شکست مواجه و به‌طرف شهر قندهار عقب نشینی کردند. ۲۱/۱۰/۱۷۵۱ احمد شاه درانی برای انجام سومین حمله بر هند به شهر پیشاور رسید. ۶/۳/۱۷۵۲ جنگ میان سپاه افغان و قوای میرمنو در اطراف شهر لاهور رخ داده و نیروهای افغان به پیروزی دست یافتند. ۱۰/۳/۱۷۵۲ نیروهای افغان شهر لاهور را تصرف کردند. ۱۵/۱۲/۱۷۵۶ احمد شاه درانی برای چهارمین بار با قوای عظیم اش بسوی شهر لاهور در حرکت شدند. ۲۲/۱/۱۷۵۷ نیروهای احمد شاه درانی در اطراف شهر دهلی موضع گرفتند. ۲۸/۱/۱۷۵۷ احمد شاه درانی و نیروهایش به شهر دهلی داخل شدند و عالمگیر دوم امپراتور مغول از آنها استقبال نمود. ۱/۲/۱۷۵۷ احمد شاه درانی فرمان صادر کرده و در آن خواستار تامین امنیت و حفظ جان و مال اهالی دهلی شد. ۱/۲/۱۷۵۷ نیروهای احمد شاه مقاومت مردم مرهته را درهم شکستاندند. ۲/۲/۱۷۵۷ نیروهای احمد شاه درانی شهر فریدآباد مرکز قوای مرهته را به آتش کشیدند. اکتوبر ۱۷۵۹ احمد شاه درانی و نیروهایش برای پنجمین بار قصد حمله به هند را نمودند. ۲۵/۱۰/۱۷۵۹ احمد شاه درانی و نیروهایش دریای سند را عبور کرده وارد پنجاب شدند. ۵/۳/۱۹۶۰ قلعه نظامی جتها در علیگره بدست قوای احمد شاه درانی سقوط کرد. ۱۴/۱/۱۷۶۱ قوای مرهته در پانی پت شکست فاحش خورده و شهر بدست نیروهای احمد شاه بابا سقوط نمود. ۱۵/۱/۱۷۶۱ احمد شاه درانی در حالیکه الماس کوه نور را بر سر داشت وارد شهر پانی پت هند شد. اکتوبر ۱۷۶۴ احمد شاه درانی برای هفتمین بار افغانستان را به قصد لاهور و هنـد ترک نمود. ۲۱/۱۲/۱۷۶۶ نیروهای افغان شهر فیصل آباد را تصرف نمودند. ۲۶/۵/۱۷۶۷ نیروهای افغان به سرپرستی سردار جهان خان مقاومت سیکها و متحدین آنها را در نقاط مختلف پنجاب درهم شکسته و درین مناطق حاکم شدند. ۹/۶/۱۷۷۲ احمد شاه بابا شهر مشهد ایران را دوباره تصرف و به قندهار بازگشت.
۱۷۷۳ تا ۱۷۹۳ میلادی	۱۱۸۷ تا ۱۲۰۸ هجری قمری	تیمورشاه	۲۳/۱۰/۱۷۷۵ احمد شاه درانی در شهر قندهار وفات نموده و پسرش تیمور شاه به سلطنت رسید. ۱۷۷۵ پایتخت افغانستان از شهر قندهار به کابل انتقال یافت. ۱۹/۵/۱۷۹۳ تیمورشاه درانی پادشاه افغانستان در بالاحصار کابل وفات یافت.
۱۷۹۳ تا ۱۸۰۱ میلادی	۱۲۰۸ تا ۱۲۱۶ هجری قمری	زمان شاه	۲۳/۵/۱۷۹۳ شاه زمان به حیث پادشاه افغانستان انتخاب شـد.
۱۸۰۱ تا ۱۸۰۳ میلادی	۱۲۱۶ تا ۱۲۱۸ هجری قمری	شاه محمود	۲۵/۷/۱۸۰۱ شاه محمود شاه زمان را دستگیر و او را کور نموده خود بر چوکی سلطنت تکیه زد. ۴/۶/۱۸۰۳ درگیری شدیدی میان اهالی سنی مذهب و شیعه مذهب شهر کابل بوقوع پیوست.
۱۸۰۳ تا ۱۸۰۹ میلادی	۱۲۱۸ تا ۱۲۲۴ هجری قمری	شاه شجاع	۱۳/۷/۱۸۰۳ شاه شجاع به کابل رسید و خود را پادشاه مشروع افغانستان اعلان نمود. ۱۷/۶/۱۸۰۹ معاهده سه فقره‌ای دوستی بین شاه شجاع و مونت استورات الفنستن نماینده وقت بریتانیا در پیشاور به امضا رسید. ۳/۲/۱۸۱۰ شاه شجاع از افغانستان فرار کرده و خویش را تسلیم رنجیت سنگ حکمران وقت پنجاب نمود.
۱۸۰۹ تا ۱۸۱۸ میلادی	۱۲۲۴ تا ۱۲۳۳ هجری قمری	شاه محمود	۱۸۱۸ کشته شدن وزیر فتح خان
۱۸۲۶ تا ۱۸۳۹ میلادی	۱۲۴۲ تا ۱۲۵۵ هجری قمری	دوست محمدخان	۱۸۱۸-۱۸۳۵ جنگ داخلی و تقسیم شدن کشور به سردار نشینها اکتوبر ۱۸۲۶ امیر دوست محمدخان شهر کابل را تصرف نمود. ۴/۹/۱۸۲۸ شاه محمود پادشاه افغانستان وفات نمود. ۱۸۳۵ امیر دوست محمدخان اعلان پادشاهی و خود را امیرالمومنین خواند. ۲۰/۹/۱۸۳۷ الکساندر برنس به حیث نماینده گورنر جنرال بریتانیایی مستقر در هند به کابل آمد. ۱۸۳۷ ورود ویتکوویچ نمایندهٔ روسیه به کابل ۲۶/۶/۱۸۳۸ معاهده هفده ماده‌ای مابین نماینده حکومت بریتانیا و شاه شجاع و رنجیت سنگ در لاهور به امضا رسید. ۹/۹/۱۸۳۸ هرات محاصره ایرانی ها را درهم شکست. ۱/۱۰/۱۸۳۸ جنرال لارد آکلند بریتانوی در سمله فرمان جنگ در برابر افغانستان را صادر نمود. ۱۸۳۸ - ۱۸۴۲ جنگ اول افغان و انگلیس جولای ۱۸۳۹ امیر دوست محمدخان با قوایش به‌طرف بامیان عقب نشینی کرد.
۱۸۳۹ تا ۱۸۴۳ میلادی	۱۲۵۵ تا ۱۲۵۸ هجری قمری	شاه شجاع	۲۸/۴/۱۸۳۹ شاه شجاع برای بار دوم خود را پادشاه اعلان نموده و در قندهار به تخت سلطنت نشست. ۶/۸/۱۸۳۹ شاه شجاع با قوای انگلیس وارد شهر کابل شد. ۱۵/۱۰۱۸۴۰ عساکر انگلیسی قریجات سمت شمال کابل را طعمه آتش کردند. ۵/۱۱/۱۸۴۰ امیر دوست محمد تسلیم انگلیسها شد. ۲/۱۱/۱۸۴۱ مجاهدین افغان با یک حمله غافلگیرانه به قشون انگلیس در بالاحصار کابل شبیخون زدند. ۲۳/۱۲/۱۸۴۱ جلسه‌ای بین رهبران افغان و انگلیس در کابل دایر شد و طی آن ویلیام مکناتن سفیر وقت بریتانیا در کابل توسط وزیراکبرخان به هلاکت رسید. ۱/۱/۱۸۴۲ معاهده هجده ماده‌ای میان رهبران افغان و انگلیس به امضا رسید. ۶/۱/۱۸۴۲ قوای متجاوزگر انگلیس آماده ترک کابل شدند. ۱۴/۱/۱۸۴۲ قوای انگلیس به هنگام خروج از کابل مورد هوجوم مجاهدین افغان قرار گرفته و به جز از یک تن آنها بنام داکتر برایدن متباقی همه کشته شدند. ۵/۴/۱۸۴۲ شاه شجاع توسط یکی از رهبران مجاهدین افغان در منطقه سیاه سنگ کابل به قتل رسید.
۱۸۴۳ تا ۱۸۶۳ میلادی	۱۲۵۸ تا ۱۲۷۹ هجری قمری	دوست محمدخان	جنوری ۱۸۴۳ بازگشت امیر دوست محمد خان به افغانستان ۱۸۴۸ لشکرکشی امیر دوست محمد خان بیاری سکهان پنجاب ۳۰/۳/۱۸۵۵ قرارداد دوستی میان افغانستان و انگلیس در سه ماده در شهر پیشاور به امضا رسیـد. ۱۸۵۶ لشکرکشی ایرانیان به هرات و اعلان جنگ انگلستان با آن ۱۸۵۶ الحاق قندهار به متصرفات امیر دوست محمد خان ۲۶/۱/۱۸۵۷ امضای معاهده همکاری بین امیر و انگلستان ۲۷/۵/۱۸۶۳ شهر هرات بعد از ماهها محاصره بدست قوای دوست محمدخان سقوط کرد و مقبره هری توسط قوای این شخص ویران گردید. ۹/۶/۱۸۶۳ امیر دوست محمد در هرات وفات یافت.
۱۸۶۳ تا ۱۸۶۷ میلادی	۱۲۷۹ تا ۱۲۸۴ هجری قمری	شیرعلیخان	۱۲/۶/۱۸۶۳ امیر شیرعلی خان زمام قدرت را بدست گرفت.
۱۸۶۷ میلادی	۱۲۸۴ هجری قمری	محمد افضل خان	۱۸۶۷ شکست امیر شیرعلیخان در جنگ برادران و تخت نشینی امیر محمد افضل خان ۷/۱۰/۱۸۶۷ امیر محمد افضل خان در کابل وفات یافت.
۱۸۶۷ تا ۱۸۶۸ میلادی	۱۲۸۴ تا ۱۲۸۵ هجری قمری	محمد اعظم خان	۱۸۶۷ محمد اعظم خان به پادشاهی رسید. ۱۸۶۸ سفر سید جمال الدین افغانی به کابل
۱۸۶۸ تا ۱۸۷۹ میلادی	۱۲۸۵ تا ۱۲۹۶ هجری قمری	شیرعلیخان	۷/۹/۱۸۶۸ قوای شیر علی خان در نواحی شش گاو کابل بر نیروهای محمد اعظم خان پیروز شده و شیر علی خان بار دوم به حیث پادشاه افغانستان قرار گرفت. مارچ ۱۸۶۹ ملاقات با لارد مایو و ویسرای هند در امباله ۱۸۷۲ صدور قرار حاکمیت انگلستان در مسأله سیستان سپتمبر ۱۸۷۳ کنفرانس سمله بین سید نور محمد شاه ویسرای هند ۱۸۷۳ اعلان ولایتعهدی شهزاده عبدالله ۱۸۷۳ آغاز نشر جریدهٔ شمس النهار ۱۸۷۴ زندانی شدن شهزاده محمد یعقوب خان ۱۸۷۶ تصرف انگلستان بر کویته ۱۸۷۷ کنفرانس پیشاور بین سید نور حممد شاه و نمایندگان ویسرا جولای ۱۸۷۸ ورود هیأت روسی به ریاست جنرال ستولیتوف به کابل ۱۳/۶/۱۸۷۸ امضای معاهده برلین با شرکت روسیه و انگلستان سپتمبر ۱۸۷۸ بازگشتاندن هیأت انگلیس از سرحد خیبر ۲/۱۱/۱۸۷۸ اتمام حجت ویسرا به امیر شیرعلیخان ۱۸۷۸ - ۱۸۸۰ جنگ دوم افغان و انگلیس ۲۱/۱۱/۱۸۷۸ نیروهای بریتانیایی از سه استقامت بالای افغانستان حمله کرده و جنگ دوم افغان و انگلیس آغاز شد. ۱۳/۱۲/۱۸۷۸ حرکت امیر شیر علیخان بسوی مزار شریف ۸/۱/۱۸۷۹ قوای انگلیس به قوماندانی جنرال استورات شهر قندهار را تصرف کردند. ۲۱/۲/۱۸۷۹ امیر شیرعلیخان در مزار شریف وفات یافت.
۱۸۷۹ تا ۱۸۸۰ میلادی	۱۲۹۶ تا ۱۲۹۷ هجری قمری	محمد یعقوب خان	مارچ ۱۸۷۹ محمد یعغوب خان از محبس رها و در کابل به پادشاهی رسید. ۲۸/۵/۱۸۷۹ معاهده ننگین گندمک بین یعغوب خان و لوئیس کیوناری به امضا رسید. ۳۰/۵/۱۸۷۹ معاهده گندمک از طرف وایسرای بریتانوی تصدیق شد. ۲۴/۷/۱۸۷۹ رسیدن کیوناری سفیر انگلیس بکابل ۳/۹/۱۸۷۹ اهالی شهر کابل علیه انگلیسها قیام کرده و کیوناری سفیر وقت انگلیس را به قتل رساندند. ۱۴/۹/۱۸۷۸ تعرض قوای انگلیس از کرم بسوی کابل ۲۱/۹/۱۸۷۹ رسیدن قوای جنرال رابرتس به لوگر ۶/۱۰/۱۸۷۹ جنگ چهار آسیاب ۷/۱۰/۱۸۷۹ رسیدن نیروی رابرتس بکابل ۱۲/۱۰/۱۸۷۹ امیر محمد یعغوب استعفایش را به نماینده انگلیس پیشنهاد کرد. ۱۷/۱۰/۱۸۷۹ انفجار قوی در داخل بالاحصار کابل رخ داد و شمار زیادی از قشون بریتانوی کشته شدند. ۱/۱۲/۱۸۷۹ امیر یعغوب خان از سلطنت خلع و توسط انگلیسها به هند فرستاده شد. ۲/۱۲/۱۸۷۹ جنگ چهاردهی و شکست رابرتس ۲۳/۱۲/۱۸۷۹ یورش ناکام مجاهدین بر شیرپور فبروری ۱۸۸۰ داخل شدن سردار عبدالرحمن خان بخاک افغانستان
۱۸۸۰ تا ۱ اکتبر ۱۹۰۱ میلادی	۱۲۵۹ تا ۹ میزان ۱۲۸۰ هجری شمسی / ۱۲۹۷ تا ۱۳۱۹ هجری قمری	عبدالرحمن خان	۲۲/۷/۱۸۸۰ عبد الرحمن خان در شهر چاریکار اعلان پادشاهی کرد. ۲۲/۷/۱۸۸۰ مراسم پادشاهی عبدالرحمن خان در کابل دایر شد. ۲۷/۷/۱۸۸۰ جنگ میوند به رهبری محمد ایوب خان با لشکر انگلیس به رهبری جنرال باروز شروع شد و درین جنگ نیروهای مردمی افغان انگلیسها را شکست فاحش دادند. ۳۱/۷/۱۸۸۰ نامه گریفن نماینده انگلیس عنوان امیر راجع به مناسبات انگلستان با او ۱/۹/۱۸۸۰ رسیدن رابرتس به قندهار و شکست سردار محد ایوب خان اپریل ۱۸۸۱ بیرون شدن آخرین دسته نیروی انگلیس از قندهار ۲۲/۹/۱۸۸۱ جنگ چهل زینه بین امیر عبدالرحمن خان و سردار محمد ایوب خان ۱۸۸۲-۱۸۹۲ شورش شنواریها ۱۸۸۵-۱۸۸۷ تعیین سرحد شمالی افغانستان از آمودریا تا هریرود ۳۰/۳/۱۸۸۵ جنگ شدید میان سربازان افغان و قوای روس در پنجده درگرفت و آن ناحیه از تصرف افغانها خارج شـد. مارچ-آپریل ۱۸۸۵ مسافرت امیر به هند و ملاقات با ویسرا ۱۸۸۶-۱۸۸۸ شورش غلجائیان ۱۸۸۸ عسیان سردار محمد اسحق خان ۱۸۹۱-۱۸۹۴ شورش هزاره جات ۱۲/۱۱/۱۸۹۳ معاهدهٔ دیورند میان امیر عبدالحمن خان و دیورند در کابل به امضا رسید. ۱۸۹۵ مسافرت سردار نصرالله خان به لندن جون ۱۸۹۵ قوای امیر عبدالرحمن خان به قیادت سپه سالار غلام حیدرخان به مناطق کافرستان حمله کردند. ۱۶/۱/۱۸۹۶ امیر عبدالرحمن خان بخاطر فتح کافرستان بامیان روزی جشن شادی بر پا کرد. ۱۸۹۶ تعیین سرحد واخان ۱/۱۰/۱۹۰۱ امیر عبدالرحمن خان در باغ بالا کابل وفات یافت.
۱ اکتبر ۱۹۰۱ تا ۲۰ فبروری ۱۹۱۹ میلادی	۹ میزان ۱۲۸۰ تا ۳۰ دلو ۱۲۹۷ هجری شمسی	حبیب الله شاه	۳/۱۰/۱۹۰۱ حبیب الله پسر ارشد عبدالرحمن خان پادشاه افغانستان شـد. ۱۹۰۳ تأسیس مکتب حبیبیه ۱۹۰۴ مسافرت شهزاده عنایت الله خان به هند نومبر ۱۹۰۴ مسافرت هیأت دین بکابل ۲۱/۳/۱۹۰۵ قراردادی میان افغانستان و دولت بریتانیا که بنام معاهدهٔ خال شهرت یافت در کابل امضا شد. ۱۰/۴/۱۹۰۵ قرار هیأت حاکمیت انگلیس در مورد سرحد سیستان ۱۱/۱/۱۹۰۶ اولین شماره جـریدهٔ سراج الاخبار منتشـر شـد. ۱۹۰۷ مسافرت امیر حبیب الله خان به هند ۳۱/۸/۱۹۰۷ امضای مقاوله نامه روس و انگلیس راجع به مناطق نفوذشان در آسیای میانه ۱۹۰۹ گرفتاری مشروطه خواهان و اعدام عده‌ای از ایشان ۱۹۱۰ تمدید خط تلفن بین کابل و جلال آباد ۱۹۱۱ تأسیس جریده سراج الاخبار دوم توسط محمود طرزی ۱۹۱۲ شورش قیلهٔ منگل ۲۴/۸/۱۹۱۴ اعلان بی طرفی افغانستان در جنگ اول جهانی ۲۱/۱۰/۱۹۱۴ اعلامیه بیطرفی افغانستان در جنگ اول جهانی صادر گردید. ۲۲/۸/۱۹۱۵ هیات آلمانی-ترکی بخاطر کشاندن افغانستان به جنگ جهانی وارد هرات شدند. ۲۶/۹/۱۹۱۵ ورود هیأت آلمانی-ترکی بکابل ۲۴/۱/۱۹۱۶ امیر حبیب الله پادشاه افغانستان پیمان بیطرفی کشور را در جنگ دوم جهانی امضا کرد. ۸/۷/۱۹۱۸ حکومت بریتانیه به امیر حبیب الله اطلاع داد که مبلغ ده ملیون کالدار به رسم پاداش که شاه اعلام بیطرفی در جنگ کرده بود پرداخت می‌شود. ۲/۲/۱۹۱۹ شرکت افغانستان در کنفرانس صلح ۲۰/۲/۱۹۱۹ امیر حبیب الله پادشاه افغانستان در کله گوش ولایت لغمان توسط شخص ناشناس به قتل رسید. ۲۱/۲/۱۹۱۹ سردار نصرالله خان برادر امیر حبیب الله در جلال آباد خود را پادشاه اعلان افغانستان اعلان نمود.
۲۱ فبروری ۱۹۱۹ تا ۱۴ جنوری ۱۹۲۹ میلادی	۱ حوت ۱۲۹۷ تا ۲۴ جدی ۱۳۰۷ هجری شمسی	امان الله شاه	۲۱/۲/۱۹۱۹ امان الله پسر حبیب الله در کابل اعلان پادشاهی کرد. ۲۴/۲/۱۹۱۹ امیر امان الله خان در جمعی از اهلی شهر کابل ظاهر شده و استقلال افغانستان را اعلان کرد. ۲۸/۲/۱۹۱۹ نصرالله خان در نامه‌ای از ادعا پادشاهی صـرف نظر کرد و با امان الله خان بیعت نمود. ۳/۳/۱۹۱۹ نامه امان الله شاه به ویسرای هند راجع به استقلال تام افغانستان مارچ ۱۹۱۹ تشکیل کابینه ۷/۴/۱۹۱۹ پیام امان الله شاه عنوانی کشورهای شوروی، جاپان، امریکا، فرانسه، ایران و ترکیه ۱۳/۴/۱۹۱۹ اعلان رسمی استقلال و وعده اصلاحات ۴/۵/۱۹۱۹ سومین جنگ افغان و انگلیس که به جنگ استقلال مشهور است آغاز گردید. ۲۶/۵/۱۹۱۹ بمباردمان کابل توسط طیارات انگلیس ۲۸/۵/۱۹۱۹ جنگ تل ۲۸/۵/۱۹۱۹ قوای اتگلیس و افغان به آتش بس توافق کردند. ۲۹/۵/۱۹۱۹ تصرف انگلیسان بر قلعه جدید سپین بولدک ۳/۷/۱۹۱۹ متارکه میان افغان و انگلیس اعلام گردید. ۸/۸/۱۹۱۹ معاهده صلح میان افغانستان و حکومت بریتانیه در شهر راولپندی امضا گردید. اکتوبر ۱۹۱۹ ورود هیأت معرفی افغانستان بریاست محمد ولی خان به مسکو ۱۷ اپریل - ۲۴ جولای ۱۹۲۰ کنفرانسی میان هیات افغان و بریتانوی در میسوری آغاز شد. ۱۹۲۰ ورود مهاجرین هندی به افغانستان ۱۸/۹/۱۹۲۰ امان الله خان اولین پیام تلگرامی اش را توسط ماشینی که از طرف شوروی برایش هدیه داده شده بود به لنین فرستاد. ۱۹۲۰ فرستادن نیروی کمکی افغانستان به بخارا ۱۹۲۱ پناه گزینی پادشاه بخارا در افغانستان ۲۸/۲/۱۹۲۱ معاهده دوستی بین افغانستان و شوروی در مسکو به امضا رسید. ۱۰/۴/۱۹۲۳ اولین قانون اساسی افغانستان که بنام نظامنامه اساسی دولت افغانستان یاد می‌شد از طرف لویه جرگه در جلال آباد به تصویب رسید. ۱۰/۴/۱۹۲۳ تأسیس وزارت مختاری فرانسه در کابل دسمبر ۱۹۲۳ تأسیس وزارت مختاری آلمان در کابل ۱۹۲۴ تأسیس لیسه امانی ۱۹۲۴ شورش قبیله منگل می‌۱۹۲۴ قیامی در شهر خوست به رهبری ملا عبدالله مشهور به ملالنگ علیه حکومت امان الله خان آغاز شد. ۳۰/۱/۱۹۲۵ رهبران قیام خوست به شمول ملا لنگ از طرف افراد وفادار به امان الله خان دستگیر شدند. ۷/۶/۱۹۲۶ اختیار لقب شاه از جانب امیر امان الله خان ۱۵/۸/۱۹۲۶ تصفیه اختلاف سرحدی درقد با شوروی ۱۹۲۶ رایج شدن پول افغانی و سیستم متری ۵/۵/۱۹۲۷ اولین شماره جریدهٔ انیس در کابل انتشار یافـت. ۱۰/۱۲/۱۹۲۷ آغاز مسافرت امان الله شاه بخارج ۲۰/۶/۱۹۲۸ بازگشت امان الله شاه به افغانستان جولای ۱۹۲۸ اعلان اصلاحات تازه از جانب شاه ۲۹/۸/۱۹۲۸ لویه جرگه توسط امان الله خان در پغمان افتتاح شد. ۲/۹/۱۹۲۸ تصویب قانون اساسی جدید و بیرق سه رنگ در آخرین جلسه جرگه سپتمبر-اکتوبر ۱۹۲۸ بیانیه شاه امان الله در باغ ستور ۱۴/۱۱/۱۹۲۸ آغاز شورش قبیله شنوار ۱۴/۱۲/۱۹۲۸ افراد حبیب الله کلکانی (بچه سقا) به کابل حمله کردند. ۵/۱/۱۹۲۹ اعلان الغای اصلاحات ۱۴/۱/۱۹۲۹ امان الله خان از مقام سلطنت استعفا و به جای او معین السلطنه عنایت الله خان اداره امور را بدست گرفت.
۱۴ جنوری ۱۹۲۹ تا ۱۷ جنوری ۱۹۲۹	۲۴ جدی ۱۳۰۷ تا ۲۷ جدی ۱۳۰۷ هجری شمسی	عنایت الله شاه	۱۴-۱۷ جنوری ۱۹۲۹ پادشاهی عنایت الله خان ۱۷/۱/۱۹۲۹ عنایت الله خان بعد از سه روز پادشاهی استفعا داد.
۱۸ جنوری ۱۹۲۹ تا ۱۵ اکتوبر ۱۹۲۹	۲۸ جدی ۱۳۰۷ تا ۲۳ میزان ۱۳۰۸ هجری شمسی	حبیب الله کلکانی	۱۸/۱/۱۹۲۹ ارگ شاهـی توسط افراد حبیب الله کلکانی تصرف شد. ۱۸/۱/۱۹۲۹ حبیب الله کلکانی (بچه سقا) به حیث پادشاه افغانستان به تخت سلطنت نشست. ۲۰/۱/۱۹۲۹ اعلان پادشاهی علی احمد خان در جلال آباد ۲۰/۲/۱۹۲۹ امیر حبیب الله کلکانی اولین بیانیه اش را به حیث پادشاه افغانستان در داخل ارگ ایراد نمود. ۲۸/۲/۱۹۲۹ رسیدن علی احمد خان به پیشاور ۸/۳/۱۹۲۹ محمد نادرشاه هند بریتانوی را به قصد افغانستان ترک نمود و به پکتیا داخل شد. ۲۶/۳/۱۹۲۹ امان الله خان با قوای پانزده هزار نفری قندهار را به قصد کابل ترک کرد. ۱۵/۴/۱۹۲۹ جنگ سختی میان قوای امان الله خان و طرفداران حبیب الله کلکانی در نزدیک غزنی درگرفت نیروی امان الله شاه شکست خورد. ۲۳/۵/۱۹۲۹ امان الله خان پادشاه مخلوع افغانستان از کشور بیرون شد. ۲۳/۵/۱۹۲۹ اعلان پادشاهی علی احمد خان در قندهار ۳/۶/۱۹۲۹ تصرف قوای حبیب الله بر قندهار ۷/۸/۱۹۲۹ اولین جریدهٔ اصلاح منتشر شد. ۱۱/۱۰/۱۹۲۹ رسیدن قوای شاه ولی خان به کابل ۱۳/۱۰/۱۹۲۹ قوای محمد نادر در کوههای اطراف کابل سنگر گرفته ارگ را گلوله باران کردند. ۱۴/۱۰/۱۹۲۹ ارگ شاهی در محاصره طرفداران نادر خان درآمد. ۱۵/۱۰/۱۹۲۹ امیر حبیب الله کلکانی کابل را به قصد شمالی ترک نمود.
۱۵ اکتوبر ۱۹۲۹ تا ۸ نومبر ۱۹۳۳ میلادی	۲۳ میزان ۱۳۰۸ تا ۱۷ عقرب ۱۳۱۲ هجری شمسی	محمد نادرشاه	۱۵/۱۰/۱۹۲۹ محمد نادرخان طی مراسمی به حیث پادشاه افغانستان تعین شد. ۱۷/۱۰/۱۹۲۹ محمد نادرشاه امر حمله به شمالی را صادر نمود. اکتوبر ۱۹۲۹ درخواست محمد نادرشاه از حبیب الله کلکانی جهت تسلیم نمودنش به حکومت که شامل بخشش حبیب الله کلکانی می‌شد البته تسلیم شدن کلکانی با پادرمیانی حضرت کابل و امضا نادر خان بالای قرآن کریم صورت گرفت. اما به وعده وفا نشد. ۳/۱۱/۱۹۲۹ حبیب الله کلکانی که خود را تسلیم نموده بود با عده‌ای از یارانش در داخل ارگ شاهی اعدام شد. ۱۴/۱۱/۱۹۲۹ کابینه جدید افغانستان به صدارت محمد هاشم خان تشکیل گردید. اپریل ۱۹۳۰ محاکمهٔ محمد ولی خان وکیل جولای ۱۹۳۰ شورش کوهدامن انعقاد لویه جرگه ۲۴/۶/۱۹۳۱ معاهدهای بنام بیطرفی و عدم تجاوز متقابله میان افغانستان و شوروی در نه ماده در کابل به امضا رسید. جولای ۱۹۳۱ تأسیس انجمن ادبی ۳۱/۱۰/۱۹۳۱ قانون اساسی افغانستان که بنام اصول اساسی دولت افغانستان یاد می‌شد در یکصدوده ماده به تصویب رسید. ۱۹۳۱ شورش ابراهیم بیگ لقی و اخراج او از افغانستان ۱۶/۷/۱۹۳۲ افتتاح شورای ملی ۲۴/۸/۱۹۳۲ تقسیمات جدید اداری افغانستان اعلان گردید و کشور به پنج واحد بزرگ وچهار واحد کوچک تقسیم گردید. ۸/۱۱/۱۹۳۲ اعدام غلام نبی خان ۱۹۳۲ تأسیس فاکولته طب ۱۹۳۳ تکمیل کار سرک درهٔ شکاری ۶/۶/۱۹۳۳ کشته شدن سردار محمد عزیز خان در برلین ۱۶/۹/۱۹۳۳ اعدام محمد ولی خان و عده دیگر از روشنفکران ۸/۱۱/۱۹۳۳ محمد نادرشاه پادشاه افغانستان توسط متعلمی بنام عبدالخالق به قتل رسید.
۸ نومبر ۱۹۳۳ تا ۲۴ اگست ۱۹۷۳ میلادی	۱۷ عقرب ۱۳۱۲ تا ۲ سنبله ۱۳۵۲ هجری شمسی	محمد ظاهرشاه	نوشتار اصلی: رویدادهای تاریخ افغانستان: دوران محمدظاهرشاه ۸/۱۱/۱۹۳۳ محمد ظاهر به حیث پادشاه افغانستان تعین گردید. ۲۸/۹/۱۹۳۴ افغانستان به عضویت سازمان نو تشکیل جامعه ملل درآمد. ۳/۳/۱۹۳۷ نشر فرمان شاهی راجع به تعمیم زبان پشتو ۷/۷/۱۹۳۷ پیمانی میان نمایندگان چهار کشور افغانستان ایران ترکیه و عراق به منظور استقرار صلح و امنیت در شرق نزدیک عدم تعرض تشدید روابط و همکاریهای متقابل در ذه ماده در قصر سعدآباد به امضا رسید. ۱۶/۶/۱۹۴۶ معاهدهٔ سرحدی بر مبنای خط تالویگ بین افغانستان و شوروی ۹/۱۱/۱۹۴۶ افغانستان به عضویت سازمان ملل متحد در آمد. ۲۶/۴/۱۹۶۰ وفات امان الله شاه ۱۵/۱۰/۱۹۶۷ افتتاح ستره محکمه (دادگاه عالی) ۱۷/۷/۱۹۷۳ کودتای سردار محمد داود
۱۷ جولای ۱۹۷۳ تا ۲۷ اپریل ۱۹۷۸	۲۶ سرطان ۱۳۵۲ تا ۷ ثور ۱۳۵۷ هجری شمسی	محمد داود خان	۱۸/۷/۱۹۷۳ تعیین محمد داود خان به حیث رئیس دولت و صدراعظم ۲۲/۸/۱۹۷۳ محمد داود خان رئیس جمهور افغانستان طی بیانیه‌ای خط مشی نظام جمهوری را بیان کرد. ۲۱/۹/۱۹۷۳ محمد هاشم میوندوال صدراعظم پیشین افغانستان به اتهام کودتا علیه نظام دستگیر شد. ۱/۱۰/۱۹۷۳ رادیو کابل اعلان کرد که محمد هاشم میوندوال در سلول زندان خود کشی کرده‌است. ۲۱/۲/۱۹۷۴ انعقاد کنفرانس کشورهای اسلامی در لاهور ۴/۵/۱۹۷۴ استاد غلام محمد نیازی رهبر نهضت اسلامی و عده‌ای از طرفدارانش توسط پولیس و قوای امنیتی دستگیر شد. جون ۱۹۷۴ مسافرت رئیس دولت به مسکو ۴/۶/۱۹۷۴ محمد داود خان رئیس جمهور افغانستان بیرق جدید را بر فراز قصر ریاست جمهوری برافراشت. نومبر ۱۹۷۴ مسافرت کیسینجر وزیر خارجهٔ امریکا بکابل اپریل ۱۹۷۵ مسافرت رئیس دولت به تهران ۲۱/۵/۱۹۷۵ اعضای نهضت اسلامی افغانستان بالای ولسوالی سرخرود ولایت ننگرهار حمله نموده دوایر دولتی را اشغال و بعد از زد و خورد اندکی فرار کردند. ۲۲/۷/۱۹۷۵ قیام پنجشیر و نقاط دیگر ۲۷/۹/۱۹۷۵ ترمیم کابینه و اخراج بعضی از پرچمیان ۹/۱۲/۱۹۷۵ مسافرت پودگورنی رئیس جمهور شوروی بکابل ۱۲/۳/۱۹۷۶ پوهنتون پنجاب هند سند دکتورای افتخاری را به محمد داود خان رئیس جمهور افغانستان اهدا کرد. ۲۱/۳/۱۹۷۶ آغاز پلان هفت ساله ۷/۶/۱۹۷۶ مسافرت ذولفقار علی بوتو صدراعظم پاکستان بکابل ۲۹/۶/۱۹۷۶ مسافرت محمد نعیم نمایندهٔ رئیس جمهور به امریکا ۳/۷/۱۹۷۶ مسافرت ایندیرا گاندی صدراعظم هند بکابل ۲۰/۸/۱۹۷۶ مسافرت رئیس دولت به پاکستان ۲۸/۱۲/۱۹۷۶ محمد داود خان رئیس جمهور افغانستان طی فرمانی از مردم خواست تا نمایندگان شانرا برای لویه جرگه انتخاب نمایند. ۲۶/۱/۱۹۷۷ نشر مسودهٔ قانون اساسی جدید ۳۰/۱/۱۹۷۷ لویه جرگه بخاطر بحث روی قانون اساسی و انتخاب رئیس جمهور قانونی افغانستان دایر گردید و محمد داود خان انرا افتتاح کرد. ۱۵/۲/۱۹۷۷ قانون اساسی جمهوری افغانستان در ۱۳ فصل و ۱۳۶ ماده از طرف اعضای لویه جرگه به تصویب رسید. ۱۵/۲/۱۹۷۷ محمد داود خان از طرف اعضای لویه جرگه به حیث رئیس جمهور انتخاب شد. ۲۴/۲/۱۹۷۷ قانون اساسی جدید افغانستان توسط رئیس جمهور توشیح شد. ۱۲-۱۵ اپریل ۱۹۷۷ مسافرت دوم رئیس دولت به شوروی ۵/۶/۱۹۷۷ مبادلهٔ اسناد قرارداد آب هلمند با ایران ۹/۶/۱۹۷۷ مسافرت ذولفقار علی بوتو صدراعظم پاکستان بکابل ۵/۷/۱۹۷۷ کودتای جنرال ضیاالحق در پاکستان جولای ۱۹۷۷ اتحاد دوبارهٔ احزاب خلق و پرچم ۱۶/۷/۱۹۷۷ اعلان تشکیل حزب دولتی انقلاب ملی ۱۰/۱۰/۱۹۷۷ مسافرت جنرال ضیاالحق رئیس حکومت نظامی پاکستان بکابل ۱۶/۱۱/۱۹۷۷ علی احمد خرم وزیر پلان افغانستان در دفتر کارش به قتل رسید. ۲/۴/۱۹۷۸ محمد داود خان جهت مذاکره با رهبران عربستان سعودی و کویت و مصر به آن کشورها سفر کرد. ۱۷/۴/۱۹۷۸ میر اکبر خیبر یکی از رهبران جناح پرچم حزب دموکراتیک خلق افغانستان در کابل به قتل رسید. ۱۹/۴/۱۹۷۸ هنگام انتقال جسد میر اکبر خیبر برای دفن هواد ران حزب دموکراتیک خلق افغانستان تظاهرات گسترده‌ای در شهر کابل براه انداختند. ۲۶/۴/۱۹۷۸ رادیو کابل اعلان کرد که چند نفر به جرم توهین به دولت گرفتار شده‌اند. در میان گرفتار شدگان نورمحمد تره کی و ببرک کارمل رهبران حزب دمکراتیک خلق افغانستان نیز شامل بودند. ۲۷/۴/۱۹۷۸ کودتای ۷ ثور: افسران و سربازان وفادار به حزب دموکراتیک خلق افغانستان به علیه محمد داود خان دست به کودتای نظامی زدند. ۲۸/۴/۱۹۷۸ محمد داود خان با برادر و اعضای خانواده شان در قصر ریاست جمهوری از طرف کودتاچیان کشته شدند.
۲۷ اپریل ۱۹۷۸ تا ۱۴ سپتمبر ۱۹۷۹	۷ ثور ۱۳۵۷ تا ۲۳ سنبله ۱۳۵۸ هجری شمسی	نورمحمد تره‌کی	۳۰/۴/۱۹۷۸ اولین فرمان شورای انقلابی صادر گردید. نام رسمی جمهوری افغانستان به جمهوری دموکراتیک خلق افغانستان تبدیل شد و نور محمد تره کی به حیث رئیس شورای انقلابی اعلام گردید. ۳۰/۴/۱۹۷۸ اتحاد شوروی منحیث اولین کشور جمهوری دیموکراتیک خلق افغانستان را به رسمیت شناخت. ۱/۵/۱۹۷۸ فرمان شماره دوم شورای انقلابی صادر و طی آن کابینه جدید جمهوری خلق افغانستان اعلان گردید. ۱۴/۵/۱۹۷۸ شورای انقلابی در سومین فرمان خویش قانون اساسی سال ۱۹۷۷ را ملغی اعلام کرد. ۲۲/۵/۱۹۷۸ اهالی درهٔ ویگل نورستان با قیام علنی مخالفت شانرا با حکومت جدید اضهار کردند. جون ۱۹۷۸ مقرری رهبران پرچم به خارج ۱۲/۶/۱۹۷۸ چهارمین فرمان شورای انقلابی مبنی بر تغیر بیرق و نشان دولتی افغانستان صادر گردید. ۱۴/۶/۱۹۷۸ شورای ا نقلابی در پنجمین فرمان تابیعت یک عده از خانواده سلطنتی که به خانواده اهل یحیی مشهور شد سلب نمود. ۱۲/۷/۱۹۷۸ نشر فرمان شمارهٔ ۶ راجع به طلب ملاکان بر دهقانان ۱۷/۷/۱۹۷۸ بیرو سیاسی کمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان تشکیل جلسه داد و عده‌ای از رهبران جناح پرچم را به عنوان سفرای کشورهای مختلف تعین نمود. ۱۲/۷/۱۹۷۸ فرمان شماره شش حکومت مبنی بر الغای سود و سلم و طلب دهقانان بر مالکان زمین صادر گردید. ۲۰/۷/۱۹۷۸ قیام مردم نورستان و کنر و برخوردشان با نیروی دولت ۱۷/۸/۱۹۷۸ عبدالقادر وزیر دفاع، جنرال شاهپور احمدزی لوی درستیز و میر علی اکبر رئیس شفاخانه جمهوریت به راه‌اندازی کودتا متهم و به زندان انداخته شدند. ۲۳/۸/۱۹۷۸ عده‌ای از رهبران جناح پرچم به اتهام دست داشتن در کودتا علیه حکومت نور محمد تره کی دستگیر شدند. ۹/۹/۱۹۷۸ جنرال ضیاالحق رئیس جمهور پاکستان به افغانستان آمده و با نور محمد تره کی ملاقات کرد. ۱۷/۱۰/۱۹۷۸ فرمان شماره هفت حکومت راجع به مهر زنان اعلان گردید. که مبلغ سه صد افغانی می‌شد. ۱۹/۱۰/۱۹۷۸ نور محمد ترهکی بیرق جدید افغانستان را بر فراز قصر ریاست جمهوری بر افراشت. ۲۷/۱۱/۱۹۷۸ به اساس اعلان رادیو کابل شش تن از رهبران جناح پرچم به شمول ببرک کارمل که به حیث سفرای افغانستان در کشورهای مختلف ایفای وظیفه می‌کرد ند قصد توطئه علیه دولت را داشته از وظایف شان سبک دوش گردیدند. ۲۸/۱۱/۱۹۷۸ فرمان شماره هشت حکومت در باره‌ای اصلاحات ارضی صادر شد. ۵/۱۲/۱۹۷۸ قرارداد همه جانبه همکاری بین نور محمد تره کی و لئونید برژنف در مسکو به امضا رسید. ۱۱/۲/۱۹۷۹ پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط نظام شاهنشاهی در ایران (۲۲ بهمن ۱۳۵۷) ۱۳/۲/۱۹۷۹ عده‌ای از علما دینی افغانستان در شهر پیشاور پاکستان دور هم جمع شده فتوای جهاد علیه حکومت کابل را صادر کردند. ۱۴/۲/۱۹۷۹ ادلف دابس سفیر ایالات متحده امریکا در شهر کابل به قتل رسید. ۲۵/۲/۱۹۷۹ قیام مردم درهٔ صوف ۱۵-۲۰ مارچ ۱۹۷۹ فیام هرات (۲۴ - ۲۹ حوت ۱۳۵۷) ۱۵/۳/۱۹۷۹ افسران و سربازان حکومتی و مردم سلحشور هرات علیه حکومت نور محمد تره کی قیام نموده دوایر و تأسیسات نظامی را تصرف و دهها افسر طرفدار حکومت و مشاورین روس آنجا را کشتند. در این قیام خونین بیست و جهار هزار تن از مردمان هرات شهید شدند روح این آزاد مردان شاد باد. ۱۷/۳/۱۹۷۹ نور محمد تره کی در یک تماس تلفنی از الکس کاسگین صدراعظم وقت شوروی خواست تا با ارسال سرباز و اسلحه قیام کنندگان را در هرات سرکوب کنند. ۲۷/۳/۱۹۷۹ حفیظالله امین به حیث صدراعظم افغانستان تعین گردید. ۲۷/۳/۱۹۷۹ عساکر و صاحب منصبان فرقه ننگرهار علیه حکومت کابل قیام کردند. ۲۹/۵/۱۹۷۹ پوهاند غلام محمد نیازی رهبر نهضت اسلامی افغانستان با جمعی از هوادارانش در زندان پلچرخی اعدام شدند. ۲۰/۵/۱۹۷۹ بدنبال اعدام اعضای نهضت اسلامی افغانستان قیامی در داخل زندان پلچرخی صورت گرفت که دست کم حدود یکصد و چهل تن از زندانیها به جرم دست داشتن در قیام اعدام شدند. ۲۳/۶/۱۹۷۹ مردم شهر کابل در منطقه جادهٔ میوند و چنداول دست به قیام عمومی زدند. ۸/۸/۱۹۷۹ شورش بالاحصار کابل که بوسیله "گروه انقلابی خلقهای افغانستان" ۱۵/۸/۱۹۷۹ شورش افسران و سربازان قرارگاه بالاحصار کابل علیه حکومت و شکست شورش. ۱-۱۱ سپتمبر ۱۹۷۹ مسافرت تره کی به هاوانا پایتخت کوبا ۱۴/۹/۱۹۷۹ زد و خوردی در داخل ارگ ریاست جمهوری میان طرفدارن نور محمد تره کی و حفیظ الله امین بوقوع پیوست.
۱۴ سپتمبر ۱۹۷۹ تا ۲۷ دسمبر ۱۹۷۹	۲۳ سنبله ۱۳۵۸ تا ۶ جدی ۱۳۵۸ هجری شمسی	حفیظ‌الله امین	۱۶/۹/۱۹۷۹ برکناری نور محمد تره کی از مقام رهبری حزب و حکومت افغانستان اعلان شد و به جای آن حفیظ الله امین بر اریکه قدرت تکیه زد. ۱۰/۱۰/۱۹۷۹ نور محمد تره کی بدست طرفدارن حفیظ الله امین توسط بالشت خفه و بعداًً رادیو کابل اعلان کرد که نور محمد تره کی در اثر مریضی درگذشت. ۲۳/۱۰/۱۹۷۹ هجوم مجاهدین تره خیل بر میدان هوایی کابل دسمبر ۱۹۷۹ جنگ شوروی در افغانستان ۱۶/۱۲/۱۹۷۹ اتحاد شوروی چند واحد نظامی خود را در سرحدات افغانستان جابجا ساخت. ۲۲/۱۲/۱۹۷۹ تعدادی از سربازان شوروی در میدان هوائی بگرام پیاده شدند. ۲۵/۱۲/۱۹۷۹ آغاز فرودآمدن نیروی نظامی شوروی در میدان هوای کابل ۲۷/۱۲/۱۹۷۹ سربازان شوروی به قصر دارالامان تپه تاج بیگ رادیو تلویزیون حمله کرده حفیظالله امین با عده‌ای از اعضای خانواده و محافظین اش را کشتند.
۲۷ دسمبر ۱۹۷۹ تا ۲۴ نومبر ۱۹۸۶ میلادی	۶ جدی ۱۳۵۸ تا ۳ قوس ۱۳۶۵ هجری شمسی	ببرک کارمل	۳۰/۱۲/۱۹۷۹ اولین کنفرانس مطبوعاتی ببرک کارمل پس از تجاوز شوروی بر افغانستان در قصر چهلستون کابل دایر گردید. ۳۰/۱۲/۱۹۷۹ رادیو کابل اعلان کرد که حفیظ الله امین محاکمه و اعدام شد. ۳۱/۱۲/۱۹۷۹ کابینه حکومت جدید اعلان گردید. ببرک کارمل به حیث منشی عمومی کمیته مرکزی حزب دموکراتیک افغانستان رئیس شورای انقلابی و نخست وزیر اعلان شد. ۵/۱/۱۹۸۰ شورای امنیت سازمان ملل متحد روی مسله افغانستان تشکیل جلسه داد. از جمله پانزده عضو شورا سیزده آن از خروج فوری نیروهای شوروی را از افغانستان تقاضا کردند. ۲۲/۲/۱۹۸۰ هزاران تن از اهالی شهر کابل به خیابانها برآمده و با نعره‌های تکبیر مخالفت شانرا با حضور نیروهای شوروی ابراز داشتند و هلیکوپترها و سربازان حکومتی بر آنها تیراندازی کرده صدها کشته و زخمی بجا ماند. ۲۱/۴/۱۹۸۰ ببرک کارمل بیرق جدید افغانستان را بر فراز قصر ریاست جمهوری برافراشت. ۲/۳/۱۹۸۱ یک پروند طیاره خطوط هوائی پاکستان که از شهر کراچی پرواز کرده بود توسط افراد مسلح که خود را مربوط گروه الذوالفقار می‌نامیدند ربوده شده و به میدان هوائی کابل فرود آمد. ۱۰/۶/۱۹۸۱ سلطان علی کشتمند به حیث صدراعظم افغانستان اعلان گردید. ۱۵/۶/۱۹۸۱ کنگره موسس جبهه ملی پدر وطن در کابل دایر گردید. ۱۱/۷/۱۹۸۱ حکومت کابل لایحه سابق را تعدیل و سن سربازی را پائین آورد. ۲۰/۹/۱۹۸۱ رهبران مهاجرین و سران قومی افغانستان لویه جرگه خارج از کشور را در شهر کویته پاکستان دایر کردند تا راجع به زعامت جهاد و آینده کشور بحث و گفتگو کنند. ۲۷/۱۲/۱۹۸۱ رونالد ریگان رئیس جمهور امریکا پیشنهاد نمود که تا بیست و یک مارچ مطابق اول حمل بنام روز همبستگی با مردم افغانستان تجلیل شـود. ۲۱/۱۰/۱۹۸۲ احمد شاه مسعود قوماندان نیروهای مجاهدین برای نخستین بار از جامعه بین المللی تقاضا کرد تا به اهالی دره پنجشیر که به اثر جنگهای پی در پی دو سال گذشته و محاصره اقتصادی به خطر قحطی رو برواند هرچه زودتر کمکهای غذائی ارسال کنند. ۲۵/۱۱/۱۹۸۲ انفجار بمب مهیبی سینما پامیر کابل و ساختمانهای اطراف آنرا شدیداً تکان داد. ۱۹/۱/۱۹۸۳ پروفسور صبغت الله مجددی رئیس اتحاد مجاهدین افغانستان از یک حادثه سوی قصد در پیشاور جان سالم بدر برد. ۱/۱/۱۹۸۴ حکومت کابل لایحه جدید جلب عسکری را اعلان کرد. به اساس این تصمیم حکومت جوانان هجده ساله به خدمت زیر بیرق جلب شدند. ۲۱/۴/۱۹۸۴ نیروهای شوروی و حکومت کابل هفتمین حمله وسیع شانرا به دره پنجشیر آغاز کردند. ۲۵/۲/۱۹۸۵ میخائیل گورباچف رهبر شوروی بیست و هفتمین کنگره حزب کمونیست شوروی را افتتاح کرد. در سخنرانی اش جنگ در افغانستان را زخم خونین برای اتحاد شوروی خواند. ۲۳/۴/۱۹۸۵ ببرک کارمل جرگه رهبران قبایل را در کابل افتتاح کرد. ۲۱/۴/۱۹۸۶ حکومت امریکا دادن اسلحه ضد هوائی استینگر را به مجاهدین منظور کرد. ۳/۵/۱۹۸۶ ببرک کارمل عنوانی کمیته مرکزی حزب دیموکراتیک خلق افغانستان نامه‌ای نوشت و استعفای خویش را از سمت منشی عمومی کمیته مرکزی حزب تقاضا کرد. ۴/۵/۱۹۸۶ پلنیوم هجدهم کمیته مرکزی حزب دموکراتیک افغانستان دایر گردید و داکتر نجیب الله به حیث منشی عمومی کمیته مرکزی حزب انتخاب شد. ۱۸/۷/۱۹۸۶ محکمه‌ای در کابل دایر گردید و شش تن از قوماندانان ارشد مجاهدین هر یک احمد شاه مسعود و پناه خان قوماندانان ولایت پروان امیر اسماعیل خان و علاوه الدین خان قوماندانان ولایت هرات مولوی جلال الدین حقانی قوماندان ولایت پکتیا و سید منصور حسین یار قوماندان ولایت بغلان را غیاباً به اعدام محکوم کرد. ۵/۱۱/۱۹۸۶ مجمع عمومی سازمان ملل متحد با اکثریت یکصد و بیست و دو رای خروج شوروی از افغانستان را تقاضا نمود.
۲۴ نومبر ۱۹۸۶ تا ۳۰ سپتمبر ۱۹۸۷ میلادی	۳ قوس ۱۳۶۵ تا ۸ میزان ۱۳۶۶ هجری شمسی	َحاجی محمد چمکنی	۱/۱/۱۹۸۷ در کابل اعلان گردید که آتش بس یک جانبه میان حکومت کابل و مجاهدین سر از تاریخ پانزده جنوری عملی می‌گردد. ۴/۲/۱۹۸۷ مینا کشور کمال رهبر اولین سازمان فیمنیست افغان به نام جمعیت انقلابی زنان افغانستان در شهر کویته پاکستان بوسیله جاسوسان خاد به قتل رسید. ۲۰/۷/۱۹۸۷ داکتر نجیب الله رئیس جمهور افغانستان با میخائیل گورباچف در مسکو ملاقات نمود. ۱۱/۷/۱۹۸۷ اجتماع بزرگی از قوماندانان مجاهدین افغانستان به ریاست امیر اسماعیل خان در یکی از نقاط کوهستانی ولایت غور تشکیل شد. این اجتماع بنام جلسه ساغر شهرت یافت.
۳۰ سپتمبر ۱۹۸۷ تا ۱۶ اپریل ۱۹۹۲ میلادی	۸ میزان ۱۳۶۶ تا ۲۷ حمل ۱۳۷۱ هجری شمسی	َدکتر نجیب‌الله	۳۰/۱۱/۱۹۸۷ لویه جرگه در شهر کابل تشکیل شد تا روی قانون اساسی جدید افغانستان بحث کند. ۱۴/۴/۱۹۸۸ توافقات جنوا بین نمایندگان افغانستان پاکستان اتحاد شوروی و امریکا به امضا رسید. ۱۵ می‌‌۱۹۸۸-2 فبروری ۱۹۸۹ خروج قوای شوروی از افغانستان ۱۵/۵/۱۹۸۸ بدنبال امضای موافقات جنوا اولین دسته از سربازان شوروی جلال آباد را به قصد شوروی ترک کردند. ۱۸/۵/۱۹۸۸ با عبور کاروان سربازان شوروی از پل دریای آمو سلسله خروج نیروهای آن کشور از افغانستان آغاز یافت. ۲۷/۵/۱۹۸۸ محمد حسن شرق به حیث صدراعظم افغانستان تعین گردید. ۲۷/۱/۱۹۸۹ اکثر کشورهای غربی و جاپان سفارت خانه‌های شانرا در کابل بستند. ۱۵/۲/۱۹۸۹ با عبور جنرال بوریس گروموف فرمانده لشکر چهلم نیروی شوروی از پل آمو حضور عساکر آن کشور در افغانستان به پایان رسید. ۲۰/۲/۱۹۸۹ سلطان علی کشتمند بار دوم به حیث صدراعظم افغانستان تعین شد. ۲۱/۲/۱۹۸۹ حکومت کابل حالت اضطرار اعلان کرد. ۷/۳/۱۹۸۹ حمله بزرگ مجاهد ین بخاطر تسخیر شهر جلال آباد آغاز شد. ۱۰/۳/۱۹۸۹ اولین جلسه کابینه حکومت موقت مجاهدین افغانستان در منطقه شیوه مربوط ولایت پکتیا برگزار شد. ۱۰/۳/۱۹۸۹ عربستان سعودی منحیث اولین کشور حکومت موقت مجاهدین را به رسمیت شناخت. ۷/۴/۱۹۸۹ امریکا شخصی بنام پیتر تامسن را به حیث سفیر آنکشور نزد مجاهدین افغانستان معرفی کرد. ۲۰/۵/۱۹۸۹ داکتر نجیب الله لویه جرگه را که در کابل ترتیب یافته بود افتتاح کرد. ۵/۸/۱۹۸۹ گلبدین حکمتیار طی کنفرانس مطبوعاتی حکومت موقت مجاهدین را بی اعتبار خوانده و از عهده وزارت خارجه مجاهدین استفعا کرد. ۶/۳/۱۹۹۰ جنرال شهنواز تنی وزیر دفاع افغانستان دست به کودتا نافرجام زد. ۷/۳/۱۹۹۰ شهنواز تنی با عده‌ای از رهبرلن کودتا نا فرجام توسط طیاره نظامی از افغانستان فرار و به پاکستان رفت. ۷/۵/۱۹۹۰ فضل حق خالقیار به حیث صدراعظم افغانستان تعین شد. ۲۸/۵/۱۹۹۰ لویه جرگه در کابل دایر شد تا روی تعدیلات قانون اساسی بحث و گفتگو کند. ۱۱/۱۱/۱۹۹۰ پروفسور مجددی رئیس حکومت موقت مجاهدین عازم جبهات ولایت هرات شد. ۳۱/۳/۱۹۹۱ شهر خوست بدست مجاهدین سقوط کرد. ۱۹/۵/۱۹۹۱ قوای عظیمی از نیروهای زمینی و هوایی حکومت کابل بر مرکز فرماندهی امیر اسماعیل خان در ولایت هرات حمله کردند. این حمله به بعد از شش ماه جنگ سخت به شکست نیروهای حکومتی منجر شد. ۲۱/۵/۱۹۹۱ سرمنشی ملل متحد طرح پنج فقره‌ای را برای حل منازعات افغانستان پیشنهاد کرد. ۱۳/۹/۱۹۹۱ وزرای خارجه امریکا و شوروی قطعنامه‌ای را به تصویب رساندند که به اساس آن قطع ارسال اسلحه به طرفین درگیر افغانستان از اول جنوری سال نود و دو عملی گردد. ۵/۱۱/۱۹۹۱ یک خبرنگار پرتغالی هنگام مصاحبه با محمد ظاهرشاه سابق افغانستان در منزلش حومه شهر روم ایتالیا با چاقو حمله کرد ـ شاه سابق با برداشتن جراحات جزئی جان به سلامت برد. ۱۱/۱۱/۱۹۹۱ نخستین هیأت مجاهدین به سرپرستی برهان الدین ربانی بنابه دعوت حکومت شوروی برای بار اول به مسکو رفت. ۱۵/۱۱/۱۹۹۱ اعلامیه مشترکی هیأت مجاهدین و مقامات شوروی در شهر مسکو به نشر رسید. ۱۵/۱/۱۹۹۲ افسران و سربازان اردوی حکومت افغانستان در شهرک مرزی حیرتان به رهبری جنرال عبدالمومن علیه حکومت داکتر نجیب الله قیام کردند. ۱۵/۳/۱۹۹۲ ولایت سمنگان بدست مجاهدین سقوط کرد. ۱۸/۳/۱۹۹۲ شهر مزار شریف با همکاری جنرال دوستم و مجاهدین از تصرف حکومت مرکزی افغانستان بیرون شد. ۲۰/۳/۱۹۹۲ گروه‌های مخالف داکتر نجیب در شهر مزار شریف تجمع و سازمان جنبش اسلامی افغانستان را به رهبری جنرال دوستم بنهاد نهادند. ۱۴/۴/۱۹۹۲ مجاهدین تحت فرمان قهرمان احمدشاه مسعود کنترل میدان نظامی بگرام را بدست گرفتند. ۱۶/۴/۱۹۹۲ عبدالوکیل وزیر خارجه حکومت کابل به پروان رفت تا با احمدشاه مسعود درباره انتقال قدرت به مجاهدین مذاکره نماید. ۱۶/۴/۱۹۹۲ داکتر نجیب الله به دفتر سازمان ملل متحد در کابل پناه برد.
۲۷ اپریل ۱۹۹۲ تا ۲۶ سپتمبر ۱۹۹۶ میلادی	۷ ثور ۱۳۷۱ تا ۵ میزان ۱۳۷۵ هجری شمسی	مجاهدین	۱۸/۴/۱۹۹۲ ولایت هرات بدست مجاهدین به رهبری امیر اسماعیل خان فتح شد. ۲۰/۴/۱۹۹۲ مجاهدین از گروههای مختلف شهر قندهار را تسلیم شدند. ۲۳/۴/۱۹۹۲ شهرهای جلال آباد، گردیز، مهترلام و قلعه نو تسلیم مجاهدین شد. ۲۴/۴/۱۹۹۲ رهبران مجاهدین افغانستان بالای طرحی موافقت کردند که به اساس آن صبغت الله مجددی برای دو ماه به حیث رئیس حکومت انتقالی افغانستان تعین شد. ۲۵/۴/۱۹۹۲ گرو ههای مختلف مجاهدین اداره شهر کابل را بدست گرفتند و هم‌زمان به آن دور جدیدی از جنگهای داخلی بر سر قدرت شروع شد. ۲۵/۴/۱۹۹۲ اولین اعلامیه دولت موقت اسلامی افغانستان مبنی بر امنیت شهر کابل صادر شد. هم‌زمان با صادر شدن ا علامیه جنگ میان نیروهای حزب اسلامی و متحدین جمیعت در اکثر نقاط جنوبی شهر کابل شروع شد و حزب اسلامی مجبور به عقب نشینی با اطراف کابل گردید. ۲۸/۴/۱۹۹۲ صبغت الله مجددی رئیس دولت موقت اسلامی افغانستان با کاروان مجاهدین وارد شهر کابل شد. ۲۸/۴/۱۹۹۲ مراسم انتقال قدرت به مجاهدین در تالار و زرات خارجه گشایش یافت و فضل حق خالقیار صدراعظم دوران حکومت داکتر نجیب الله رسماً حکومت را به آقای مجددی تسلیم کرد. ۲/۵/۱۹۹۲ کابینه جدید حکومت مجاهدین اعلان شد. ۲۲/۵/۱۹۹۲ صبغت الله مجددی رئیس حکومت موقت افغانستان به ولایت مزار شریف رفته و در آنجا رتبه سترجنرالی را به عبدالرشید دوستم اهدا کرد. ۲۸/۶/۱۹۹۲ صبغت الله مجددی زمام امور را به شواری قیادی تسلیم کرد و شورای قیادی برهان الدین ربانی را به حیث رئیس حکومت موقت مجاهدین برگزید. ۶/۹/۱۹۹۲ برای اولین بار سه نفر به اتهام سرقت و قتل در پارک زرنگار کابل در ملاء عام به دار آویخته شدند. ۱۱/۱۲/۱۹۹۲ روز ماتم ملی بخاطر کشته شدگان جنگهای اخیر ایکه بین مجاهدین در شهر کابل اتفاق افتاد تجلیل شد. ۳۱/۱۰/۱۹۹۲ مدت ریاست جمهوری استاد ربانی خاتمه یافت ولی انتقال قدرت تا برگذاری شورای اهل حل و عقد به تاخیر افتاد. ۲۹/۱۲/۱۹۹۲ شورای اهل حل و عقد در شهر کابل دایر گردید. ۳۰/۱۲/۱۹۹۲ شورای اهل حل و عقد استاد برهان الدین ربانی را به حیث رئیس جمهور حکومت مجاهدین انتخاب نمود. ۸/۳/۱۹۹۳ رهبران مجاهدین افغانستان بعد از امضا موافقتنامه اسلام آباد عازم مکه مکرمه شدند. ۲۱/۲/۱۹۹۴ سه تبعه افغان بس حامل شاگردان یک مکتب در پیشاور را به گروگان گرفتند. ۲۲/۲/۱۹۹۴ ربایندگان بس حامل هفتاد و چهار شاگرد مکتب که به اسلام آباد رسیده بودند خواستار ارسال مواد غذائی به شهر جنگ زده کابل شدند. ۲۰/۷/۱۹۹۴ به ابتکار امیر اسماعیل خان والی هرات شورای با اشتراک شخصیتهای سیاسی علمی فرهنگی و نظامی خارج و داخل کشور در شهر هرات دایر شد تا راههای بیرون رفت از بحران افغانستان را بررسی کنند. ۱/۱۰/۱۹۹۴ کاروان مواد تجارتی پاکستان از طرف قومندانان مجاهدین قندهار توقف داده شد. ۱۰/۱۰/۱۹۹۴ گروهی که خود را طالبان می‌نامیدند به شهر سرحدی اسپین بولدک حمله کرده و آ نرا تصرف نمودند. ۵/۱۱/۱۹۹۴ گروه نو بنهاد طالبان اکثر مناطق ولایت قندهار را تصرف نمودند. ۱۲/۱۱/۱۹۹۴ گروه طالبان کنترل کامل ولایت قندهار را بدست گرفته و مجاهدین قندهار به طرف هرات فرار نمودند. ۱۰/۲/۱۹۹۵ ولایت میدان بعد از درگیری مختصری به دست طالبان سقوط کرد. ۱۱/۲/۱۹۹۵ طالبان کنترل کامل ولایت لوگر را به دست گرفتند. ۱۹/۲/۱۹۹۵ طالبان کنترل شهر خوست را بدست گرفتند. ۱۱/۳/۱۹۹۵ عبدالعلی مزاری رهبر حزب وحدت اسلامی که به اسارت طالبان در آمده بود در ولایت میدان به قتل رسید. ۹/۴/۱۹۹۵ طیارات روسی بازار تالقان را به شدت بمباران کردند. ۱۷/۴/۱۹۹۵ طالبا ن حمله وسیع را بخاطر تصرف ولایت فراه آغاز کردند. ۵/۹/۱۹۹۵ شهر هرات بدست طالبان سقوط کرد. ۲۶/۶/۱۹۹۶ گلبدین حکمتیار که به حیث صدراعظم افغانستان تعین شد ه بود به شهر کابل رسید. ۶/۷/۱۹۹۶ صدراعظم و وزرا جدید اهدا سوگند را به جا آوردند. ۱۱/۹/۱۹۹۶ شهر جلال آباد بدست طالبان افتاد.
۲۷ سپتمبر ۱۹۹۶ تا ۱۲ نومبر ۲۰۰۱	۶ میزان ۱۳۷۵ تا ۲۱ عقرب ۱۳۸۰ هجری شمسی	طالبان	۲۷/۹/۱۹۹۶ شهر کابل توسط طالبان فتح شد. داکتر نجیب الله رئیس جمهور پیشین افغانستان توسط چند مرد مسلح از دفتر سازمان ملل متحد در کابل بیرون کشیده و به محل نامعلوم برده شد. ۲۷/۹/۱۹۹۶ داکتر نجیب الله و برادرش احمدزی و یاوراش به قتل رسیده و اجسادشان در چهارراهی آریانا بدار آویخته شد. ۱/۱۲/۱۹۹۶ ببرک کارمل رئیس جمهور افغانستان در شهر مسکو وفات یافت. ۱۸/۵/۱۹۹۷ جنرال عبدالملک ر ئیس سیاسی جنبش اسلامی افغانستان علیه جنرال دوستم رهبر آن گروه قیام نمود و اداره مزار شریف را بدست گرفت. ۲۴/۵/۱۹۹۷ شهر مزار شریف بدست طالبان افتاد. ۲۶/۵/۱۹۹۷ قیام عمومی علیه طالبان در شهر مزار شریف آغاز گردید. ۲۷/۵/۱۹۹۷ طالبها بعد از تلفات سنگینی که بر نیروهای شان بوجود آمد از ولایات شمالی کشور عقب نشینی کردند. ۲۶/۱۰/۱۹۹۷ اداره طالبها نام رسمی کشور را به امارات اسلامی افغانستان تبدیل کردند. ۱۳/۱/۱۹۹۸ یک فروند طیاره مسافربری مربوط آریانا در نزدیکی شهر کویته پاکستان سقوط کرد. ۲۳/۱/۱۹۹۸ داکتر محمد یوسف صدراعظم سابق افغانستان در آلمان وفات یافت. ۴/۲/۱۹۹۸ در اثر زلزله شدید در ولایت تخار حداقل پنج هزار تن جان خود را از دست دادند. ۱۹/۳/۱۹۹۸ یک بال طیاره بوئینگ مربوط شرکت هوائی آریانا در جنوب ولایت کابل سقوط کرد. ۲۹/۴/۱۹۹۸ مذاکرات میان نمایندگان طالبان و علمای جبهه متحد در اسلام آباد آغاز شد. ۸/۸/۱۹۹۸ طالبان برای بار دوم کنترل شهر مزار شریف را بدست گرفتند. ۸/۸/۱۹۹۸ نه دیپلومات و یک خبرنگار ایرانی در قونسلگری آنها در شهر مزار شر یف توسط طالبان به قتل رسیدند. ۱۱/۸/۱۹۹۸ شهر تالقان ولایت تخار بدست طالبان افتاد. ۸/۸/۱۹۹۸ طالبان دست به قتل عام اهالی و افراد مسلح مزار شریف زدند. ۲۰/۸/۱۹۹۸ دو اردوگاه نظامی در ولایت خوست و ننگرهار هدف حملات موشکی امریکا قرار گرفت. ۱/۹/۱۹۹۸ دولت اسلامی ایران اعلان کرد که یک مانور بزرگ نظامی را در سرحدات افغانستان اجرا خواهد کرد. ۱۳/۹/۱۹۹۸ ولایت بامیان بدست طالبان تصرف شد. فبروری ۱۹۹۹ طالبان سر مجسمه بامیان را منهدم ساختند. ۱۸/۷/۱۹۹۹ ملا محمد عمر رهبر طالبان طی اعلامیه‌ای تحریم امریکا علیه طالبان را محکوم کرد ۲۷/۷/۱۹۹۹ طالبان حمله وسیع را بخاطر تصرف ولایات شمال کابل براه‌ انداختند. ۱۵/۱۰/۱۹۹۹ بدنبال تحریم اقتصادی طالبان پرواز طیارات آریانا به خارج کشور ممنوع اعلان گردید. ۲۵/۱۰/۱۹۹۹ سازمان ملل متحد اعتبار حکومت برهان الدین ربانی را به حیث دولت قانونی افغانستان برای یکسال دیگر تمدید کرد. ۱۸/۳/۲۰۰۰ رادیوی طالبان در کابل اعلان کرد که مراسم سال نو خلاف شریعت اسلامی است و نباید تجلیل گردد. ۲۶/۳/۲۰۰۰ امیر اسماعیل خان والی سابق هرات از زندان طالبان در قندهار فرار کرد. ۲۶/۲/۲۰۰۱ رادیو طالبان در کابل فتوایی را به نشر رسانید که بر اساس آن باید تمام مجسمه‌ها در افغانستان نابود گردد. ۹/۳/۲۰۰۱ طالبان مجسمه‌های بامیان را که یکی از جمله آثار باستانی نایاب در جهان بود تخریب کردند. ۳/۴/۲۰۰۱ احمد شاه مسعود به دعوت مقامات پارلمان اروپائی به آن قاره سفر کرد. ۹/۹/۲۰۰۱ احمد شاه مسعود در منطقه خواجه بهاالدین ولایت تخار توسط دو نفر عربی که خود را خبر نگار معرفی کرده بودند به شهادت رسید. ۲۵/۹/۲۰۰۱ طالبان سفارت امریکا را در کابل به آتش کشیدند. ۷/۱۰/۲۰۰۱ تهاجم امریکا به افغانستان ۲۶/۱۰/۲۰۰۱ طالبان عبدالحق قوماندان سابق مجاهدین را اسیر و با همراهانش در ولایت لوگر اعدام کردند. ۹/۱۱/۲۰۰۱ شهر مزار شریف بدست نیروهای جبهه متحد ملی افغانستان فتح شد. ۱۲/۱۱/۲۰۰۱ آخرین پایگاههای نظامی طالبان در اطراف شهر کابل از تصرف آنان خارج شد.
۲۲ دسمبر ۲۰۰۱ تا اکنون	۱ جدی ۱۳۸۰ هجری شمسی تا اکنون	حامد کرزی	نوشتار اصلی: رویدادهای تاریخ افغانستان: دوران پس از طالبان ۱۶/۱۱/۲۰۰۱ اولین دسته از سربازان بریتانیایی در میدان هوائی بگرام پیاده شدند. ۵/۱۲/۲۰۰۱ حامد کرزی به حیث رئیس ادراه موقت افغانستان تعین گردید. ۶/۱۲/۲۰۰۱ جلسه بن به پایان رسید. ۷/۱۲/۲۰۰۱ نیرویهای مخالف طالبان کنترل ولایت قندهار را بدست گرفتند. ۲۱/۱۲/۲۰۰۱ اولین دسته از نیروهای حافظ صلح بین المللی به کابل رسیدند. ۲۲ دسمبر ۲۰۰۱-۷ دسمبر ۲۰۰۴ دوران ریاست حامد کرزی بر حکومت انتقالی افغانستان ۴/۱/۲۰۰۴ اعضای لویه جرگه تصويب قانون اساسی افغانستان پس از حدود ۳ هفته بحث و تبادل نظر و چند روز تنش بر سر برخی از مواد پيش نويس قانون اساسی بالاخره قانون اساسی جديد افغانستان را تصويب کردند. ۱۴/۹/۲۰۰۴ برکناری اسماعيل خان از سمت والی هرات ۹/۱۰/۲۰۰۴ انتخابات رياست جمهوری افغانستان ۷/۱۲/۲۰۰۴ حامد کرزی، روز سه شنبه ۷ دسامبر به عنوان نخستين رئيس جمهور منتخب مردم افغانستان در قصر سلامخانه کابل سوگند ياد کرد. (۱۷ قوس ۱۳۸۳) ۳/۵/۲۰۰۶ کابينه جديد افغانستان رسما آغاز به کار کرد.

[ویرایش] برگردان بروج دوازده گانه افغانستان به ماههای ایرانی


حمل = فروردین	سرطان = تیر	میزان = مهر	جدی = دی
ثور = اردیبهشت	اسد = مرداد	عقرب = آبان	دلو = بهمن
جوزا = خرداد	سنبله = شهریور	قوس = آذر	حوت = اسفند