Zevengesternte

Plejaden
Zevengesternte
Sterrenbeeld Stier (Taurus)
Type	open sterrenhoop
Messieraanduiding	M45
NGC	geen
Rechte klimming: declinatie (Epoche 2000)	3u47m +24° 07'
Magnitude	1,6
Afstand (lj)	440 lj
Afmeting	110 boogminuten

De Plejaden (meestal Pleiaden gespeld), Zevengesternte (M45) zijn een open sterrenhoop in het sterrenbeeld Stier (Taurus). De sterrenhoop bevindt zich op ongeveer 440 lichtjaren van de aarde. Met het blote oog ziet men in een stedelijke omgeving 5 of 6 sterren, maar in een volledig donkere omgeving zijn met scherpe ogen wel 9 of 10 sterren zichtbaar; door een verrekijker of telescoop - afhankelijk van de sterkte - zelf tientallen tot minimaal ongeveer 500.

Inhoud 1 Geschiedenis 2 Gegevens 3 Leeftijd 4 Reflectienevels 5 De Plejaden in mythe en andere culturen 6 Sterren 7 Trivia 8 Zie ook 9 Externe links

[bewerk] Geschiedenis

De Plejaden waren al in de oudheid bekend. Zij worden rond 750 v. Chr. genoemd in de Ilias en de Odyssee van de Griekse dichter Homerus. Ook de dichter Hesiodus noemt de Plejaden in zijn werken rond 700 v. Chr.. Vele andere culturen uit de oudheid kende deze sterrenhoop eveneens. De Plejaden worden ook reeds in de Bijbel genoemd: "Kunt gij de banden der Plejaden binden of de boeien van de Orion slaken?" (Job 38:31)

In 1767 postuleerde John Michell dat de kans op een toevallige samenstand van de sterren van de Plejaden zo klein moest zijn dat het hier wel om een fysiek aan elkaar gerelateerde groep sterren moest gaan. Latere studies van de eigenbeweging van de individuele sterren bewezen dat hij gelijk had en dat de sterren gezamenlijk als een groep door de ruimte bewegen.

In 1769 nam Charles Messier de sterrenhoop op in zijn catalogus als nummer 45. Het feit dat Messier de Plejaden tezamen met de Orionnevel (M42 en M43) en de open sterrenhoop M44 (Praesepe} in de Kreeft in zijn catalogus opnam is enigszins vreemd daar deze objecten moeilijk met kometen verward kunnen worden, het doel van Messier voor zijn catalogus. Er zijn verschillende theorieën hiervoor waaronder de speculatie dat Messier méér objecten in zijn catalogus wilde opnemen dan in die van Nicolas Louis de Lacaille die 42 objecten in zijn catalog opnam.

Omdat de Plejaden vlak bij de ecliptica staan worden ze af en toe bedekt door de maan of nog minder vaak door één van de planeten.

[bewerk] Gegevens

De Plejaden werden door astronomen oorspronkelijk geschat op ongeveer 408 lichtjaar van de Aarde te staan totdat de ruimtesonde Hipparcos de parallax van de sterren van de groep bepaalde en daarmee de afstand op 380 lichtjaar vaststelde. Deze waarde stemde echter niet overeen met de relatief zwakke helderheid van de sterren. Latere waarnemingen van onder andere de Hubble Space Telescope hebben dan ook aangetoond dat de Hipparcos waarde systematisch fout was en de modernste parallax metingen geven een afstand van rond de 440 lichtjaar.

De sterrenhoop heeft een afmeting van zo'n 12 lichtjaar en bevat minstens 500 sterren waarvan er enkele tientallen tot één à twee honderd met een amateur telescoop te zien zijn. De helderste sterren zijn van type B. Wellicht een kwart van de sterren in de Plejaden zijn echter bruine dwergen, "sterren" die te licht zijn om in hun kernen waterstof om te zetten in helium en die hun energie hoofdzakelijk in het infrarode deel van het spectrum uitzenden.

Hiernaast zijn er ook witte dwergen in de sterrenhoop aangetoond. Omdat witte dwergen gewoonlijk aan het einde van het leven van relatief lichte sterren ontstaan en omdat dat process veel langer zou moeten duren dan de leeftijd van de groep moeten zij op een andere manier zijn ontstaan dan gewoonlijk wordt aangenomen. Waarschijnlijk zijn het veel zwaardere sterren geweest die deel uitmaakte van een binair systeem of die door een bijzonder snelle rotatiesnelheid een belangrijk deel van hun massa hebben verloren en dus licht genoeg werden om een witte dwerg te vormen in een veel kortere tijd dan normaal.

[bewerk] Leeftijd

Sterren evolueren al naar gelang hun massa. Lichte sterren zoals onze Zon verbruiken hun voorraad waterstof in een relatief langzaam tempo, in het geval van onze eigen Zon een proces dat al ongeveer 5 miljard jaar bezig is en nog 5 miljard jaar zal duren. Zwaardere sterren verbruiken hun brandstof veel sneller, in het geval van sommige reuzensterren in slechts enkele tientallen miljoenen jaren. De leeftijd van sterrenhopen kan hierdoor bepaald worden door te zien wat de massa is van de zwaarste sterren die zich volgens het Hertzsprung-Russelldiagram nog op de hoofdreeks bevinden. Volgens deze methode is de leeftijd van de Plejaden bepaald op zo'n 100 miljoen jaar.

Binnen ongeveer 250 miljoen jaar vanaf het ontstaan van de groep zullen de sterren zo ver uit elkaar raken dat zij niet meer gravitationeel aan elkaar gebonden zullen zijn en de sterrenhoop als zodanig dus uit elkaar zal vallen.

[bewerk] Reflectienevels

In de buurt van deze sterrengroep bevinden zich veel stofwolken in de interstellaire ruimte. Op de foto rechtsboven zijn deze stofwolken nog te zien waar ze het licht van sterren in de buurt reflecteren. Het helderste deel hiervan, de nevel bij Merope, heeft aanduiding NGC 1435, en is te zien met een donkere hemel en een telescoop met een diameter van minimaal 10 cm (met een mindere kijker of met het blote oog zijn de Plejaden ook de moeite van het bekijken waard). Zoals algemeen werd aangenomen is deze nevel niet de nevel waaruit de Plejaden zijn ontstaan. Met een leeftijd van 100 miljoen jaar zijn de restanten van die nevel door onder andere "sterrenwind" al lang verdreven. Toevalligerwijs bewegen de Plejaden sterren zich thans door een wolk van interstellaire materie.

[bewerk] De Plejaden in mythe en andere culturen

De Plejaden zijn genoemd naar zeven zussen uit de Griekse mythologie die door Zeus aan de hemel waren geplaatst. Zij waren de dochters van de reus Atlas en de Oceanide Pleione. Volgens een versie van de mythe van de Plejaden schaamde een van de zussen, Merope, zich omdat zij een relatie met een sterveling had gehad, en niet met een god, zoals haar zussen; daarom zou haar ster minder helder zijn. De ster die in moderne sterrencatalogi de naam Merope draagt, is echter niet de zwakste, de ster Celaeno heeft als bijnaam wel "de verloren Pleiade".

Voor de vikingen waren zij de kippen van de godin Freya en ook in andere (Noord) Europese culturen, zoals de oud Engelse en oud Duitse, worden zij in verband gebracht met een kip met kuikens.

Vele oorspronkelijke culturen in Noord-Amerika hechtten grote waarde aan de Plejaden. De sioux brachten ze in verband met de bekende natuurlijk rotsformatie "Devils Tower". Enkele stammen geloofden dat alle mensen van de Plejaden afstammen. Voor de Navajo waren zij "Delyahey", de verblijfplaats van de "Zwarte God" Vele stammen gebruikten de groep ook om iemands gezichtsvermogen te testen door te bepalen hoeveel van de sterren iemand kon zien.

In Zuid-Amerika waren de Plejaden belangrijk voor de Inca en hielp hen mede de seizoenen te bepalen in verband met de landbouw.

Voorts staat de groep bekend als:

• Kimah - hebreeuws
• Khuseti - Khoikhoi stam in Zuid Afrika
• Kungkarungkara of Makara - sommige Australische Aborigines
• Subaru - Japan
• Tianquiztli - Azteken
• Verano - Peru
• Chuhukon - Hopi
• Soraya - Perzisch
• Mataariki - Maori

[bewerk] Trivia

• De Japanse naam van het Zevengesternte is Subaru. Het Japanse automerk met deze naam ontleent zijn naam en logo dan ook aan de sterrenhoop.
• De spelling volgens de Nederlandse Taalunie is "plejaden". De meest gebruikte spelling voor deze open sterrenhoop is daarentegen "Pleiaden".

[bewerk] Zie ook

• Lijst van Messierobjecten
• Komeet Machholz die begin 2005 vlak langs het Zevengesternte trok

[bewerk] Externe links

• SEDS database over het Zevengesternte
• Pleiade.org web-site (Engelstalig)
• Mythologie (Engelstalig)
• Astronomy picture of the day 14 april 2005, de maan bij de Plejaden}