Komeet

Komeet Hale-Bopp (1997)

Kometen zijn kleine hemellichamen van ijs, gas en stof, min of meer te vergelijken met "vuile sneeuwballen".

Inhoud

1 Uiterlijk en samenstelling
2 Oorsprong
- 2.1 De Oortwolk
- 2.2 De Kuipergordel
3 Onderzoek van kometen
4 Bekende kometen
5 Kometen in fictie
6 Lijst van bekende kometen
7 Bronnen
8 Externe links

[bewerk] Uiterlijk en samenstelling

Men neemt aan dat het restanten zijn van de tijd van de vorming van ons zonnestelsel, brokken ijs met afmetingen tussen 1 en 100 km die tijdens het ontstaan van de Zon en de planeten aan opname in een planeet zijn ontsnapt. Kometen bestaan uit een kern (1-50 km) met daaromheen een gaswolk (coma) van 100,000-1,000,000 km groot en een of meerdere lange staarten (tot een miljard kilometer lang).

Wanneer een komeet het zonnestelsel binnenvliegt, warmt ze op en begint het ijs waaruit ze samengesteld is te sublimeren. Dit gas vormt een wolk om de kern, die bekend staat als de coma. De coma wordt begrensd doordat de moleculen in deze wolk afgebroken worden onder invloed van zonlicht. De overgebleven, geladen molecuulfragmenten worden vervolgens opgeveegd door de zonnewind, die ze meesleept in de vorm van een staart. Deze ionenstaart kan miljarden kilometers lang zijn en wijst altijd van de zon af.

Kometen hebben vaak nog een tweede staart, de stofstaart. Deze staart bestaat uit stofdeeltjes, die de ruimte ingejaagd worden onder het geweld van het gas dat van de komeetkern verdampt. Deze deeltjes zijn - anders dan de gassen in de ionenstaart - zwaar genoeg om volgens de wetten van Kepler een gebogen baan te volgen. De stofdeeltjes in deze staart reflecteren zonlicht, waardoor de staart wit oplicht.

[bewerk] Oorsprong

[bewerk] De Oortwolk

Als kometen ijs bevatten dan moeten ze ergens anders vandaan komen dan uit het relatief warme binnenzonnestelsel. Anders dan de planeten hebben kometen geen cirkelvormige, maar elliptische baan. De Nederlandse astronoom Jan Oort leidde in 1950 uit deze banen af, dat langperiodieke kometen afkomstig zijn uit een grote wolk op zo'n 10,000 astronomische eenheden van de zon (1 AE = gemiddelde afstand aarde-zon of ca. 150 miljoen km). Deze wolk wordt de Oortwolk genoemd. Af en toe wordt zo'n baan verstoord en raakt de komeet in een sterk excentrische baan die hem dicht in de buurt van de Zon brengt.

[bewerk] De Kuipergordel

Een jaar later wees de Nederlands-Amerikaanse astronoom Gerard Kuiper erop dat er nog komeetachtige objecten over zouden moeten blijven in de buitenste planetaire gebieden nadat het zonnestelsel zich gevormd had. Hij suggereerde het bestaan van een gordel van "slapende" kometen net buiten de banen van de planeten op zo'n 30-100 AE afstand; deze gordel staat vandaag bekend als de Kuipergordel. We weten nu dat de Kuipergordel de bron is van kometen met een relatief korte omlooptijd. Objecten in de Kuipergordel kunnen soms door de zwaartekrachtinvloed van een ander object dat bijvoorbeeld vlak langs beweegt van baan veranderen zodat ze in de richting van de zon bewegen en daarna onder invloed van de zwaartekracht van de grote planeten verder naar binnen getrokken worden.

De Oortwolk is daarentegen de bron van kometen met een lange omlooptijd. Ze worden periodiek uit hun baan getrokken door externe invloeden, mogelijks de zwaartekracht van een passerende ster of een ander hemellichaam of getijdekrachten van de melkweg.

Behalve hun herkomst en de duur van hun omloop is er nog een verschil tussen kometen met korte omloop en kometen met lang omloop. Doordat de Oortwolk het hele zonnestelsel omringt, zijn de kometen uit deze wolk niet gebonden aan het vlak van de ecliptica, waardoor deze kometen van overal aan de hemel vandaan kunnen komen. De Kuipergordel ligt daarentegen in het vlak van de ecliptica en kometen uit de Kuipergordel bewegen daarom zelf in dit vlak.

[bewerk] Onderzoek van kometen

Omdat kometen het overgrote deel van hun bestaan ver weg van de invloed van de zon zijn geweest zijn zij in hun bevroren toestand niet veel veranderd sinds het ontstaan van het zonnestelsel. Het zijn tevens de bouwstenen van het buitenzonnestelsel. Tevens toont de geologie van de planeten aan dat ze onder een hevig bombardement van kometen en planetoïden lagen. De eerste tekenen van leven op aarde dateren van kort na die periode. Een mogelijke hypothese is dat zowel het water als de bouwstenen voor leven doormiddel van kometen op aarde is gekomen.

Vanwege dit verband met het ontstaan van het zonnestelsel, is er in de wetenschap een grote belangstelling voor kometen. Recente ruimtemissies zijn Giotto, Vega en ICE (1986, komeet Halley), Stardust (komeet Wild, brengt januari 2006 kometenstof terug naar aarde), Deep Impact (onderzocht het binnenste van komeet Tempel 1 door er een koperen kogel in te schieten, kwam aan op 4 juli 2005) en Rosetta (landt op komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko in 2015).

[bewerk] Bekende kometen

Veruit de bekendste komeet is de komeet Halley, vernoemd naar de Britse astronoom die er voor het eerst de omloopperiode van berekende (76 jaar). Recente met het blote oog zichtbare kometen waren die van Halley, Hyakutake en Hale-Bopp. De komeet Shoemaker-Levy 9 kwam in het nieuws omdat deze bij de ontdekking in 1993 al in stukken was gebroken, en ongeveer een jaar later te pletter sloeg op de planeet Jupiter. Deze komeet bood wetenschappers een unieke blik op de structuur van de komeetkern.

[bewerk] Kometen in fictie

Kometen werden vroeger beschouwd als aankondigers van belangrijke gebeurtenissen zoals de geboorte van een toekomstig groot leider of toekomstige rampen. Een van de mogelijke verklaringen voor de Ster van Bethlehem die vermeld wordt in het Evangelie naar Matteüs is dat het ging om een komeet. In science fiction verhalen worden kometen en planetoïden soms gebruikt als gemakkelijk ontginbare bronnen voor allerhande materialen. Soms worden kometen zelfs beschouwd als de woonplaats van toekomstige generaties 'ruimtebewoners' die in de Oortwolk en Kuipergordel in reusachtige steden in sommige uitgeholde kometen wonen. Zie bijvoorbeeld de verhalen van David Brin en Ben Bova.

[bewerk] Lijst van bekende kometen

[bewerk] Bronnen

NASA's Deep Impact-perskit van juli 2005. [1]

[bewerk] Externe links

http://www.urania.be/sterrenkunde/zonnestelsel/kometen.php (algemene introductie)
http://www.kvi.nl/~bodewits (interactie tussen kometen en de zonnewind)
http://www.infoster.be/negepl/comets.html (algemene introductie)
http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ap060523.html bewegende beelden van de passage van Schwassmann-Wachmann 3 in mei 2006

Zie ook

Categorieën: Komeet | Zonnestelsel