Vissen (dieren)
| Vissen | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Een groep piranha's in een aquarium. |
|||||
| Taxonomische indeling | |||||
|
|||||
| Informele groep | |||||
| Vissen |
Vissen zijn permanent in het water levende gewervelden die ademhalen middels kieuwen. De meeste vissen zijn koudbloedig, maar sommige grotere soorten vertonen warmbloedige trekjes. Vissen komen over de hele wereld voor, er zijn momenteen ruim 27.000 soorten en er wordt er met regelmaat een nieuwe soort ontdekt.
Inhoud |
[bewerk] Algemeen
Vissen zijn op vele manieren in te delen, hoe ze eruit zien, waar ze van af stammen of in welk milieu ze leven. Vrijwel alle vissen leven permanent in het water en in verschillende milieu's;
- zoetwatervissen: komen voor in plassen, beken, rivieren en andere stromen
- brakwatervissen: komen voor in mangroves en overgangsgebieden tussen zee en rivieren
- zoutwatervissen: komen voor in zeeën en saline milieus
Lange tijd werden de vissen als één grote groep gezien (Pisces) maar tegenwoordig zijn de vissen verdeeld in twee klassen; de kraakbeenvissen, waartoe de haaien en de roggen behoren, en de beenvissen, de grootste groep die alle andere soorten bevat. Er zijn nog wel meer groepen, maar deze zijn allemaal uitgestorven, zoals de pantservissen. De kaakloze vissen (Agnatha) worden als aparte groep naast alle andere vissen gezien. Zie ook onder het kopje taxonomie verderop.
Vissen worden net als kreeften gevangen voor de consumptie. Het vangen van vis is een belangrijke vorm van voedselwinning en de basis van een belangrijke industrietak. Op culinair vlak worden sommige andere waterdieren ook tot 'vis' gerekend, zoals oesters en garnalen. Vis wordt meestal bewaard op ijs. In het verleden werd gevangen vis wel bewaard in visvijvers en voor sommige vissoorten, bijvoorbeeld forel worden vijvers gebruikt voor de kweek. In Den Haag werd paling gekweekt in de hofvijver, iets waar het wapen van de stad nog aan refereert.
Vissen worden op grote schaal commercieel gevangen, vooral zeevis; rond het jaar 2000 werd er wereldwijd circa 100 miljoen ton vis per jaar gevangen. Zie ook het artikel vis (voeding) voor informatie over de consumptie van vissen. Op sommige vissen wordt zoveel gevist dat de toekomst van deze soorten op het spel staat. Een voorbeeld is de paling, die in grote delen van de wereld voorkomt, maar slechts op één plaats in de wereld kuit schiet, de achilleshiel van de soort. Vele jonge glasaal wordt rond het kuitgebied gevangen zonder dat ze ooit de kans krijgen volwassen te worden. Ook soorten vissen die in zee leven, maar in zoet water kuit schieten zoals de zalm wordt het paren niet makkelijk gemaakt door stuwen en sluizen. Een vistrap biedt uitkomst omdat de dieren toch langs obstakels kunnen komen.
Aquacultuur, het kweken van vis, komt meer en meer in de belangstelling omdat door overbevissing en vervuiling aan de groeiende vraag naar vis nauwelijks te voldoen is. Een voorbeeld is de kabeljauwvangst, die hierdoor op veel plaatsen uitgeroeid is. Het vangen van vis, vissen genoemd, kan ook als recreatieve bezigheid en sport worden beoefend. Ook daar grijpt de mens vaak regulerend in door het uitzetten van jonge vis.
Een groot aantal soorten wordt gehouden in een aquarium met als doel de vissen te bestuderen, zich voort te laten planten of voor decoratieve doeleinden. Dit zijn meestal felgekleurde tropische zoetwatervissen.
[bewerk] Anatomie
*1 = kieuwspleet
*2 = zijlijn
*3 = rugvin
*4 = vetvin
*5 = staartwortel
*6 = staartvin
*7 = anaalvin
*8 = lichtgevoelige cellen
*9 = buikvin
*10 = borstvin
[bewerk] Lichaam
Vissen hebben over het algemeen een langwerpig, zijwaarts afgeplat lichaam en een huid die bedekt is met schubben. De meeste soorten hebben een duidelijk zichtbare zijlijn op de flank. Er zijn zeer veel uitzonderingen, sommige vissen lijken op slangen of zijn juist heel plat of bol. Vissen hebben allemaal vinnen, aan de combinatie en vormen van de vinnen valt vaak af te lezen tot welke groep een vis behoort.
[bewerk] Vinnen
Eén van de eigenschappen die vissen kenmerkt is dat ze in het bezit zijn van vinnen in plaats van poten. Vinnen dienen om te zwemmen, zowel om snelheid te maken als te sturen.
In het aantal vinnen verschillen vissen per groep. Rondbekken hebben twee eenvoudige vinnen: een rugvin en een staartvin. Daarentegen hebben haaien gewoonlijk een gepaarde rug- buik- en borstvin, daarnaast een staartvin en een aars- of anaalvin.
Sommige vissoorten hebben in de loop der eeuwen bepaalde vinnen verloren. Sommige soorten haaien of de poon hebben zulke sterke vinstralen dat ze op de borstvinnen over de bodem kunnen lopen. Zeepaardjes hebben een hele kleine rugvin die razendsnel als een propellor beweegt. Mesvissen bewegen zich juist voort met de lange aarsvin.
[bewerk] Kieuwen
Op enkele soorten na halen alle vissen de benodigde zuurstof uit het water door middel van kieuwen, deze zitten aan weerszijden van de kop. Door de bek te openen en water op tenemen wordt dit langs de kieuwen geleid, waar zuurstofopnemende cellen het bloed voorzien van zuurstof. Daarna gaat het zuurstofarme water door de kiewen en de kieuwspleet waar naar buiten. De kieuwen worden afgesloten met de kieuwdeksel. Sommige vissen als haaien zijn groot en hebben een snellere metabolisme waardoor ze meer zuurstof nodig hebben. Deze vissen moeten permanent blijven zwemmen en water langs de kieuwen voeren om niet te stikken.
[bewerk] Huid
Veel vissen hebben een huid van schubben of soms zelfs beenplaatjes, net als reptielen, maar de schubben van vissen dienen niet alleen ter versteviging, ze zijn zeer glad voor een goede stroomlijning voor het zwemmen. Om de weerstand nog verder te drukken hebben vissen een slijmlaag op de huid, die tevens dient om infecties buiten de deur te houden. Schubben zijn vooral bij beenvissen goed ontwikkeld. Toch zijn ook hier uitzonderingen, zoals het zeepaardje en de meerval. Haaien en roggen hebben geen echte schubben maar een leerachtige huid die voorzien is van vele kleine, harde insluitingen (tandschubben).
[bewerk] Zwemblaas
Vissen hebben vaak een holte in het lichaam, die met lucht is gevuld, de zwemblaas. Soorten die meer op de bodem leven hebben er vaak geen, omdat ze hier alleen maar last van zouden hebben. De zwemblaas zorgt voor een zeker drijfvermogen omdat de vis lichter wordt.
[bewerk] Zintuigen
Veel vissoorten hebben kleine gaatjes in sommige schubben op de lichaamzijden of poriën in de huid bij soorten zonder schubben. Dit wordt de zijlijn genoemd. Dit zintuig stelt vissen in staat drukveranderingen in het water waar te nemen. Zo kunnen vissen in troebel water en in het donker zwemmen zonder zich aan allerlei dingen te stoten. De zijlijn stelt vissen ook in staat om te anticiperen op naderende roofvissen, omdat deze het water in beweging brengen en daardoor voor drukveranderingen zorgen. Vooral bij vissoorten die in diepe zeeën en oceanen leven, is de zijlijn goed ontwikkeld.
Ook het evenwichtsorgaan, de smaak en de reuk zijn bij veel vissen goed ontwikkeld. Daarnaast beschikken veel soorten over een goed gehoor. Hierdoor kunnen ze met elkaar communiceren over zeer grote afstanden.
Tenslotte kunnen soorten die op goed verlichte plaatsen leven, goed zien. De ogen zelf kunnen nauwelijks bewegen en oogleden ontbreken. De lens in het oog kan door een spiertje dichterbij het netvlies worden getrokken, om zo voorwerpen op verschillende afstanden te kunnen waarnemen.
Ook tastorganenals baarddraden komen voor bij de vissen, deze worden gebruikt om de bodem af te speuren op zoek naar prooidieren. Daarnaast kenne sommige groepen vissen zo hun eigen manieren om prooien op te sporen. Voorbeelden zijn de hamerhaai die elektrische signalen waar kan nemen en de hengelvis, die met lichtgevende delen zijn prooien lokt.
[bewerk] Voortplanting
Vissen planten zich meestal voort door middel van eieren, maar er zijn ook wel eierlevendbarende soorten waarbij de jongen in de moeder tot ontwikkeling komen. Bij de meeste vissen vindt de bevruchting plaats doordat het mannetje en het vrouwtje resprectievelijk de eicellen en het sperma tegelijkertijd afgeven, er vindt dus geen copulatie plaats. Sommige vissen produceren miljoenen eitjes, maar soorten die de jongen verzorgen leggen kleinere aantallen tot enkele honderden. Broedzorg kan ver gaan bij vissen; bij een aantal soorten worden de jongen agressief verdedigd tegen mogelijke vijanden. Een aantal soorten broedt de eitjes na het afzetten verder uit in de bek of laat de jongen bij gevaar snel in de bek zwemmen zodat ze veilig zijn. Er zijn zelfs 'koekoeksvissen', die de eitjes door andere vissen laten verzorgen en waarvan de jongen niet zelden de eitjes of visjes van de gastheer oppeuzelen, deze hebben niet door dat hun kroost wordt opgegeten door een andere soort.
Er zijn ook vissen die een heus nest onderwater maken, en waarbij een van de ouders regelmatig met de vinnen over de eitjes waaiert om deze van een constante zuurstofaanvoer te voorzien, zoals stekelbaarsjes. Labyrinthvissen en andere soorten maken een schuimnest dat op het water drijft.
Als een visseneitje is uitgekomen komt de jonge vis tevoorschijn, die vaak larve wordt genoemd maar geen echte metamorfose meer ondergaat. De larve is vaak doorzichtig en draagt de dooier nog met zich mee. Na enige tijd is deze uitgeput en moet de vis op zoek naar voedsel. Vrijwel alle jonge vissen eten kleine diertjes om snel te groeien. Zeevissen eten vaak kleine in het water zwevende diertjes, voor zoetwatersoorten zijn dieren als watervlooien en muggenlarven onontbeerlijk als stapelvoedsel.
[bewerk] Taxonomie
De aanduiding vissen is in de moderne biologie eerder een wat vage verzamelnaam dan een taxonomische aanduiding. Sommige waterdieren lijken op vissen, zijn in het verleden ooit bij de vissen ingedeeld of heten zelfs 'vis', terwijl ze beter in andere groepen in te delen zijn. Denk bijvoorbeeld aan de walvissen, maar hetzelfde geldt ook voor de primitieve rondbekken en lancetvisjes. De eigenlijke vissen behoren allemaal tot de superklasse Gnathostomata (echte gewervelden) en vallen in twee hoofdgroepen uiteen:
- De kraakbeenvissen Klasse: Chondrichthyes )
- De beenvisachtigen Osteichthyes)
Het voornaamste verschil tussen deze twee grote groepen is dat het skelet van de kraakbeenvissen geen echt been bevat, maar slechts uit kraakbeen bestaat. Binnen de beenvissen nemen weer twee groepen een bijzondere plaats in:
- Coelacanthimorpha (Coelacanten of Kwastvinnigen), met maar één vertegenwoordiger, de Coelacanth, (Latimeria chalumnae)
- Dipnoi (Longvissen), met zes soorten.
De reden voor hun bijzondere positie is dat zij nauwer verwant zijn aan de meestal op het land levende viervoeters dan de andere beenvissen.
- Conodonta
- Hyperoartia
- Pteraspidomorphi (vroege kaakloze vissen)
- Thelodonti
- Anaspida
- Cephalaspidomorphi (vroege kaakloze vissen)
- Galeaspida
-
- Pituriaspida
- Osteostraci
- Gnathostomata (echte gewervelden)
- Placodermi
- Chondrichthyes (kraakbeenvissen)
- Acanthodii
- Osteichthyes (beenvissen)
- Actinopterygii (straalvinnigen)
- Sarcopterygii (beenvisachtigen)
- Actinistia (coelacanths)
- Dipnoi (longvissen)
[bewerk] Zie ook
- Vis (voeding)
- Ichtyologie
- Lijst van vissen
- Lijst van eetbare zeevissen
- Lijst van tropische zoetwateraquariumvissen
- Lijst van zoetwatervissen in de Benelux
- Siervissen
[bewerk] Literatuur
- W.A.M. van Emmerik, H.W. de Nie, 2006. De zoetwatervissen van Nederland. Ecologisch bekeken. Vereniging Sportvisserij Nederland, Bilthoven, ISBN 90-810295-1-7
[bewerk] Externe links
- SoortenBank.nl Informatie over 38 vissoorten in Nederlandse wateren.
- De Vissen van Nederland Informatie over 340 Nederlandse vissoorten.
- Nederlandstalige database van aquariumvissen
- Fishbase (Databank van vissen)
| Bron(nen): |
|
| {{{afb_links}}} | Klassen van gewervelde dieren | {{{afb_rechts}}} |  |
|---|---|---|---|
|
Vissen - Amfibieën - Reptielen - Vogels - Zoogdieren |
