Aquarium

Dit artikel gaat over de vissenbak. Zie aquarium (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Aquarium.

Beplant en plantenloos aquarium

Een aquarium (meervoud aquariums of aquaria), in de volksmond ook wel vissenbak, visbokaal of viskom genoemd, is een bak met water waarin onderwaterflora en -fauna gehouden wordt met de bedoeling vissen, lagere dieren en/of planten te verzorgen, te tonen en/of te kweken. Daartoe is een aquarium voorzien van wanden van glas of plexiglas en systemen om een ecologisch stabiele toestand te bevorderen.

De activiteit van het houden van een aquarium wordt ook wel 'aquaristiek' genoemd.

Aquarium is ook de generieke term die onterecht gebruikt wordt voor een transparante bak waarin dieren gehouden worden. Nochtans dient een duidelijk onderscheid gemaakt te worden in functie van de aanwending van de bak:

volledig gevuld met water is het een aquarium
gedeeltelijk gevuld met water is het een paludarium, waarbij de inrichting van het onderwatergedeelte evenveel belang heeft als de zo natuurgetrouw mogelijke bovenwater decoratie. (Zie ook "mangrove-aquaria" hieronder)
zonder water is het een terrarium of formicarium

De juiste generieke term is een vivarium: een veelal transparante bak om flora en fauna levend in te bewaren en ten toon te stellen.

Inhoud

1 Soorten aquaria
2 Inrichting van een aquarium
3 Biologisch evenwicht
4 Zuurstof in een aquarium
5 Het belang van kunstlicht in een aquarium
6 Aquariumvissen
7 Andere dieren die in een aquarium kunnen leven
8 Publieke aquaria
9 Zie ook
10 Externe links

[bewerk] Soorten aquaria

Oceaanaquarium in Burgers' Zoo

Er moet allereerst onderscheid worden gemaakt tussen de hobby-aquaria, die doorgaans enige tientallen tot een paar duizend liter water bevatten, en aquaria in dierentuinen, die makkelijk meer water bevatten dan de inhoud van een gemiddeld woonappartement.

Verder kunnen de volgende aquaria onderscheiden worden:

zoetwateraquaria
- tropische zoetwateraquaria (verwarmd, voor het houden van tropische zoetwatervissen). Een tropisch aquarium is makkelijker te houden dan een onverwarmd aquarium: op warme dagen springt de verwarming gewoon niet aan in een tropisch aquarum, maar zal een onverwarmd aquarium met b.v. Nederlandse stekelbaarsjes al gauw te heet worden voor deze soorten.
zoutwateraquaria (voor zoutwater vissen)
- rifaquaria (specifiek voor het houden van koralen en niet-koraaletende vissen, die voorkomen in een koraalrif)
  - een recente ontwikkeling is de opkomst van het nano-rifaquarium, een mini-versie van een rifaquarium dat als norm ongeveer 80 liter zeewater bevat, terwijl een gangbaar rifaquarium minstens 500 liter water bevat. Omdat het watervolume voor de houdbaarheid van koralen cruciaal is, staat deze trend sterk ter discussie.
- koudwateraquaria (speciaal gekoeld voor het houden van bijv. noordzeevissen en lagere dieren)
- tropische zeevisaquaria (voor de zeer kleurrijke tropische zeevissen die meestal koraaletend zijn)

Een ander onderscheid kan gemaakt worden door de aanwending van aquaria als:

biotoopaquarium: voor het houden van zoet- of zoutwaterflora en -fauna, die een specifiek natuurgebied (een biotoop) zo natuurlijk mogelijk trachten weer te geven. Typische biotoopaquaria zijn
- het rifaquarium (zie hoger)
- het Noordzee-aquarium, specifiek voor het houden van dieren uit de Noordzee
- het mangrove-aquarium - dat per definitie een paludarium is - waarin meestal de zo interessante schuttersvis gehouden wordt
- het killi-aquarium, waarin de bijzonder kleurrijke killivis gehouden wordt. De killivis is een eierleggend tandkarpertje dat in opdrogende plassen en poelen in Afrika voorkomt.

[bewerk] Inrichting van een aquarium

Een aquarium bevat uiteraard water. Dit is meestal gewoon zoet water, maar er zijn ook aquariums met zout water. Voor het houden van soorten is het van belang de milieufactoren in het water binnen de ecologische grenzen van die soort liggen, alleen daarom al kunnen niet alle soorten gecombineerd worden in hetzelfde aquarium. Bij het inrichten van het aquarium moet er daarom al rekening worden gehouden met de specifieke eisen van de te houden soorten. Er zijn diverse soorten dat weinig specifieke eisen stelt, en daarom ook geschikt zijn voor beginners.

Verder kan een aquarium onder meer het volgende hebben:

Een bodembedekking, hiervoor is een speciaal grind te koop, maar ook andere materialen als turf kunnen worden gebruikt. Voor de groei van sommige soorten waterplanten is een speciale voedingsbodem gewenst.
Waterplanten
Voor voortplanting hebben sommige soorten vissen specifieke behoeften aan rotsen of andere stenen voorwerpen of hun broed te beschermen.
Decoratieve elementen, een aquarium is vaak ook om te bekijken, en wordt daarvoor ingericht.

Voederautomaat

Technische hulpmiddelen (niet allemaal nodig voor ieder aquarium)

Verlichting, om het onderwaterleven te kunnen bekijken, en ten behoeve van de groei van de planten.
Verwarming, om het water op de gewenste temperatuur te houden.
Een systeem met een luchtpomp dat luchtbelletjes door het water laat gaan. Dit zorgt voor extra zuurstoftoevoer en beweging van het water.
Een sponsje om het glas te reinigen dat met een magneet vastgehouden kan worden.
Een pomp met een filter, om het water schoon te houden. Er zijn twee soorten filters:
- een biologisch filter bevat bacteriën die de afvalstoffen afbreken
- een mechanisch filter werkt als een zeef dat zwevende vaste-stofdeeltjes uit het water filtert.
Een voederautomaat.

[bewerk] Biologisch evenwicht

Een echt biologisch evenwicht, waarbij de planten groeien van de stikstofhoudende afvalproducten van de vissen, is in huis niet mogelijk. De vissen produceren namelijk stikstofhoudende afvalstoffen in de vorm van het voor vissen erg giftige ammoniak, dat door bacteriën in een gerijpt aquarium wordt omgezet in het iets minder giftige nitriet, wat weer door andere bacteriën wordt omgezet in het zeer weinig giftige nitraat. Deze omzettingen moeten in een nieuw opgezet aquarium langzaam op gang komen (enige weken), oorzaak van veel vissterfte bij beginners die hun nieuwe aquarium te snel overbevolken. Er ontstaat echter veel meer nitraat dan door planten kan worden opgenomen. Voor de afvoer van deze stof moet daarom geregeld een deel van het water worden ververst, b.v. 25% van het water elke twee a vier weken. Verder zijn belangrijk de temperatuur, de zuurgraad, en de hoeveelheden zouten in het water. Iedere vis heeft zijn eigen voorkeuren en voor samen gehouden soorten mogen die voorkeuren niet al te ver uit elkaar liggen. Niet ieder kraanwater is zonder behandeling vooraf geschikt om een aquarium mee te vullen - het waterleidingbedrijf voegt er soms bacteriedodende middelen aan toe waar de vissen niet tegen kunnen.

[bewerk] Zuurstof in een aquarium

Zuurstof in een aquarium is belangrijk. In principe bevat elk aquarium voldoende zuurstof zonder dat er kunstmatige hulpmiddelen nodig zijn, mits aan bepaalde voorwaarden voldaan wordt: niet al te veel vissen en beweging in het water.

De mechanismen die in de handel verkrijgbaar zijn hebben niet als doel een zuurstoftekort op te vangen. Toch is het nuttig om het gebruik van twee veel verkochte hulpmiddelen toe te lichten:

de "zuurstofsteentjes" is de groep zuurstofelementen, zoals ronde, vierkante of langwerpige voorwerpen, verbonden aan een kunststof slangetje met een pompje dat lucht door het slangetje naar het steentje perst om een "gordijn" van luchtbelletjes in het aquarium te zien opstijgen. De zuurstofgenererende functie van deze luchtbelletjes is gering. Het belangrijkste voordeel van het gebruik ervan is de watercirculatie, die ze veroorzaken. Het is die watercirculatie, met name de oppervlaktecirculatie, die wel degelijk belangrijk is voor de opname van zuurstof in het water. Omdat er veel geschikter methodes zijn om een goede oppervlaktecirculatie te genereren (met name door een gerichte verdeling van de uitstroom van de filterpomp, al dan niet in combinatie met circulatiepompen die vooral in zee-aquaria essentieel zijn), zijn de zuurstofelementjes in het hedendaagse aquarium uiterst zeldzaam.

de oxydator is een toestel dat door toevoeging van een chemisch product zuurstof in het aquarium genereert. Hoewel er van zuurstoftekort zelden of nooit sprake is in een normaal aquarium, heeft de toevoeging van zuurstof wel degelijk een gunstig resultaat op de plantengroei in zoetwateraquaria. Liefhebbers van de zogeheten "Hollandse aquaria" (een generieke term voor zoetwateraquaria die dicht beplant zijn en doorgaans bijzonder mooi ingericht zijn) gebruiken wel eens een oxydator als hulpmiddel. Het gebruik ervan is echter vrij zeldzaam. Daartegenover is de toevoeging van CO2 ter bevordering van de plantengroei de meest gebruikte, en dus de meest gangbare methode van "natuurlijke bemesting", van zoetwater plantbakken én van zeewater rifaquaria.

Zeewateraquaria hebben een (veel) grotere behoefte aan zuurstof dan zoetwaterbakken. Daarom is het gangbaar meerdere zeer krachtige circulatiepompen te voorzien. Deze circulatiepompen zorgen niet alleen voor de eerder genoemde oppervlaktecirculatie (en dus zuurstofopname aan het wateroppervlak), maar de stroming die ze genereren is levensnoodzakelijk voor het houden van de meeste koraalsoorten. Naast stroming hebben koralen vooral (krachtig) licht nodig om in symbiose met hun zoöxanthellen te kunnen (over)leven in een aquarium.

[bewerk] Het belang van kunstlicht in een aquarium

Door HQI-verlichting zijn diepe (rif)aquaria mogelijk geworden

Men zou een aquarium kunnen verlichten door dit voor een raam te plaatsen. Dat heeft evenwel het belangrijke nadeel dat het aquarium al snel bealgt (begroeit met algen) en niet meer transparant wordt. Met name in de beginjaren van de aquariumhouderij -toen kunstlicht nog onbetaalbaar was- was dit de enige optie voor de amateur aquariumliefhebber.

Daarom is kunstlicht de geijkte methode om een aquarium te verlichten.

TL-verlichting

De meest gangbare aquariumverlichting wordt met TL-lampen voorzien. TL-lampen hebben niet alleen een excellente lichtproductie, ze zijn ook betaalbaar en ze zijn in een breed spectrum van natuurgetrouwe kleuren verkrijgbaar.Zeeaquaria, waar het blauwe spectrum de natuurlijke basis is, hebben een totaal andere lichtbehoefte dan zoetwateraquaria.

HQI-verlichting

Een modernere verlichtingsmethode is het gebruik van hoge druk kwikdamplampen of HQI-lampen. Daar waar TL-lampen het licht gelijk verdelen, hebben HQI-lampen de eigenschap dat ze de breking van de waterrimpels op een zongetrouwe manier weergeven in het aquarium. Bovendien zijn ze door hun kleine afmeting en hoge lichtproductie, esthetischer en benaderen zij veel meer de natuurlijke lichtkracht dan een TL-lampgroep dat ooit zou kunnen. HQI-lampen hebben echter als nadeel hun hoge prijs.

Hoeveel kunstlicht en hoe lang belichten? is een vraag die vaak gesteld wordt door beginnende en gevorderde aquariumliefhebbers.

De lichtbehoefte van een aquarium staat rechtstreeks in verhouding tot de inhoud ervan. Samenvattend is niet zozeer de belichtingsduur, maar wel de lichtintensiteit van belang:

Zoetwateraquaria met veel planten hebben behoefte aan veel licht. Dat is de reden waarom deze bakken doorgaans niet hoger zijn dan 50 cm (de diepte die een TL-lamp kan bereiken). Het is gangbaar deze bakken met minstens 1 TL-lamp per 10 cm bakbreedte te voorzien. Een typisch "Hollands aquarium" heeft een hoge plantdichtheid en bevat tot 3 lampen per 10 cm bakbreedte.
Zoetwateraquaria met vooral vissen hebben weinig licht nodig. Tropische vissen schuwen (overdadig) licht. Pas daarom uw verlichting aan in functie van de sfeer die u bij voorkeur zo natuurgetrouw mogelijk weergeeft.
Zoutwateraquaria hebben van nature uit een veel hogere behoefte aan licht. De meeste populaties van zoutwateraquaria komen uit de pal tegen het wateroppervlak levende koraalriffen en zijn per definitie gewend aan en zelfs afhankelijk van een sterke lichtintensiteit. Hou er rekening mee dat vissen die geen schuilmogelijkheden hebben al even per definitie doodgaan van de stress.
Rifaquaria hebben niet alleen een hoge lichtbehoefte, licht is een voorwaarde van hun bestaan. De meeste lagere dieren leven in symbiose met zoöxanthellen. Meer informatie vindt u onder de resp. lemmata koraal en koraalrif.

Overmatige belichting heeft meestal algengroei als gevolg. De logische eerste stap bij algengroei is de verlichtingsintensiteit (en niet de duur!) te verkleinen. Algengroei heeft evenwel veel stimuli, waarvan licht er maar één is. In de context van algengroei en licht gaan we dus uit van optimale aquariumomstandigheden, met name een optimale zuurtegraad, hardheid en zoutgehalte in functie van het vissenbestand, een zuivere aquariumbodem en regelmatig ververst aquariumwater.

De verlichtingsduur dient bij voorkeur zo natuurgetrouw mogelijk te zijn: 10 tot 12 uur per dag is gangbaar. Aangezien de meeste aquaria tropische vissen bevatten, dient rekening gehouden te worden met de kortere zon-uren per dag dan in de zomer op ons noordelijk halfrond.

Het is verstandig om een schakelklok te gebruiken waarmee het licht in fasen aan- en uitgeschakeld wordt. Dit bevordert de regelmaat in het aquarium en beperkt de stress van de vissen.

[bewerk] Aquariumvissen

Zoetwateraquariumvissen Enkele typische zoetwateraquariumvissen (voor hobby-aquariums) zijn: guppy, maanvis, kardinaaltetra, neontetra, discusvissen, platy (plaatje), bruine dwergmeerval en zwarte dwergmeerval.

[bewerk] Andere dieren die in een aquarium kunnen leven

Het meest gehouden huisdier in een aquarium is de vis, maar ook andere diertjes worden er veel in gehouden. De garnaal kan nuttig werk verrichten doordat het algen en overgebleven voedselresten eet, en zo het water en de bodem helpt schoonhouden; slakken kunnen helpen de wanden schoon te maken. Verder kan men deze diertjes ook puur voor de aardigheid houden, naast de garnaal en de slak (in allerlei soorten) worden ook aquatiele kikkers in aquariums gehouden, bijvoorbeeld de klauwkikker.

Een aquarium met een landgedeelte wordt ook wel paludarium genoemd, een aquarium met alleen land- en wateroppervlak heet een terrarium. Paludarea worden met name gebruikt om amfibieën, longvissen en schildpadden te behuizen.