Max Weber
|
Max Weber (Erfurt, 21 april 1864 – München, 14 juni 1920) was een Duits socioloog en geldt als een van de grondleggers van de sociologie.
Inhoud |
[bewerk] Leven
Karl Emil Maximilian Weber werd op 21 april 1864 in het Duitse Erfurt geboren als zoon van de hoge bureaucraat Max Weber sr. en een streng calvinistische moeder, Helene Fallenstein Weber. Hij groeide op in Berlijn. In zijn jeugd hield hij zich al veel bezig met sociale en historische vraagstukken. Op zijn achttiende ging hij rechten studeren aan de Universiteit van Heidelberg om, na zijn militaire dienst, in 1884 over te stappen naar Berlijn. Ook volgde hij vakken in economie en middeleeuwse geschiedenis. In Berlijn promoveerde hij op een studie naar middeleeuwse commerciële organisaties. Twee jaar later voltooide hij zijn "kwalificatie" thesis, een studie met als onderwerp de agrarische geschiedenis van Rome. Hij werd benoemd tot docent en begon tevens een carrière als advocaat, in navolging van zijn vader. In 1896 werd hij benoemd tot hoogleraar Economie in Heidelberg. Een jaar later stortte hij in, nadat zijn vader plotseling was overleden kort na een ruzie waarin Max Weber zijn vader zijn autoritaire gedrag jegens zijn moeder had verweten. Weber had al zijn hele leven geworsteld met de grote tegenstelling tussen zijn beide ouders: zijn vader een levensgenieter, moeder een asceet. Pas in 1903 begon hij te werken aan een terugkeer en volgden zijn meest productieve jaren. Behalve in Duitsland werkte hij in de Verenigde Staten en Oostenrijk. Weber overleed in 1920 in München, waar hij toen aan de universiteit doceerde.
Hij was sinds 1893 getrouwd met sociologe en feministe Marianne Schnitger, die na zijn dood (onder de naam Marianne Weber) een biografie over haar man zou schrijven.
[bewerk] Werk
Weber heeft zich in zijn carrière met een veelvoud aan onderwerpen beziggehouden, zowel op theoretisch als op methodologisch gebied. Hij is dan ook voor sociaal-wetenschappers uit vele richtingen een belangrijk voorbeeld. In dit artikel een overzicht van zijn bekendste bijdragen.
[bewerk] Algemeen
Max Weber heeft de sociologie omschreven als een wetenschap die sociaal handelen wil begrijpen (verstehen) en daardoor oorzakelijk verklaren. Hij onderscheidde zich daarmee van sociologen als Emile Durkheim, die meer in sociale structuren dan in individuele handelingen dacht.
Onder het begrip verstehen verstaat Weber het begrijpen van het gedrag van mensen door je in ze in te leven. Hiervoor is grondig onderzoek vereist, geen simpele intuïtie. Weber is hierdoor van grote invloed geweest op de interpretatieve stroming in de sociologie. Wat betreft de causaliteit vindt Weber dat je altijd rekening moet houden met meer dan één oorzaak, en dat je, in tegenstelling tot bij de natuurwetenschappen, moet uitgaan van de waarschijnlijkheid en niet de zekerheid dat een verschijnsel zal optreden.
Om verschijnselen of ontwikkelingen in de samenleving (of verschillende samenlevingen) met elkaar te kunnen vergelijken, zijn overdreven generalisaties noodzakelijk. Hiertoe construeer je zogenaamde ideaaltypen, die je vervolgens aan de werkelijkheid toetst. Het woord ideaaltype dient overigens niet te worden opgevat als een ideaalbeeld of utopie.
Tot slot heeft Weber als eerste het belang van waardenvrijheid in de sociologie benadrukt. Je moet proberen zo objectief mogelijk onderzoek te doen en college te geven. Alleen in de keuze voor het te behandelen onderwerp kunnen waarden een rol spelen. Overigens heeft Weber zelf zich niet altijd even strikt aan zijn eigen morele regels gehouden. Daarvoor was hij politiek te geëngageerd, met zijn liberale en nationalistische opvattingen.
[bewerk] Sociaal handelen, rationalisering
Sociale actie is volgens Weber een reactie op een prikkel na (in de meeste gevallen) een rationeel denkproces en een subjectieve bedoeling. Hij onderscheidt vier typen, die meestal in mengvormen voorkomen:
- doelrationeel handelen (als gevolg van verwachtingen of gedrag van andere objecten en mensen, een afweging van doelen en middelen)
- waarderationeel handelen (uit bewust geloof in een waarde of principe, bijvoorbeeld religie)
- affectueel handelen (uit emoties)
- traditioneel handelen (uit gewoonte)
Weber zag in de 19e en begin 20e eeuw een sterke toename van het doelrationeel handelen ten opzichte van de andere drie typen. Weber onderscheidt zes kenmerken van formele rationaliteit:
- berekenbaarheid
- efficiency
- voorspelbaarheid
- niet-menselijke technologie
- controle over onzekerheden
- irrationele gevolgen voor betrokken personen
De Amerikaanse socioloog George Ritzer heeft deze kenmerken later uitgewerkt in zijn theorie over de McDonaldizering van de samenleving.
Deze toenemende rationalisering heeft Weber voor verschillende aspecten van de maatschappij beschreven, zoals de economie, de politiek, religie en de kunst. Het meest uitgebreid is Weber ingegaan op de rationalisering van de politiek. Leiders ontlenen hun gezag steeds meer aan de ratio (gelegitimeerde macht, of legale autoriteit), en minder aan traditie (bijvoorbeeld feodalisme, monarchie) en charisma.
Weber heeft dit uitgewerkt via een studie naar de opkomst van de bureaucratie. Het ideaaltype van de bureaucratie is een efficiënte en eerlijke manier van bestuur. Er gelden vaststaande regels zonder aanzien des persoons, die worden uitgevoerd door getrainde ambtenaren in een hiërarchische ordening. Weber zag echter ook de nadelen: het is een onpersoonlijke machine, waarin de individuele vrijheid verloren gaat. Ook rationalisering in het algemeen heeft hij negatief omschreven in termen als ‘onttovering’ en een ‘loden mantel’.
[bewerk] Stratificatie
Weber zag de samenleving niet als een simpele economische klassenstructuur of een op traditie gebaseerde standenmaatschappij. Volgens hem zijn er drie soorten stratificatie, die elkaar beïnvloeden en overlappen:
- klasse: op economische gronden
- status: op sociale gronden. Mensen met eenzelfde status vormen meer een gemeenschap (met dezelfde levensstijl) dan mensen uit dezelfde klasse.
- partij of macht: op politieke gronden
De Franse socioloog Pierre Bourdieu heeft deze indeling gebruikt voor zijn theorieën over economisch, cultureel en sociaal kapitaal.
[bewerk] Economie en samenleving
In dit werk worden door Weber drie ideaaltypes van legitieme dominantie onderscheiden:
- traditioneel leiderschap, gebaseerd op (historische) gebruiken, vb: monarchie
- charismatisch leiderschap, gebaseerd op de veronderstelde uitzonderlijke kwaliteiten van de leider, vb: Gandhi, Hitler
- legaal-rationeel leiderschap, vb: leiders verkozen middels verkiezingen
Dit zijn conceptuele modellen van het legitieme leiderschap, Weber voorzag naast het legitieme leiderschap ook illegitiem leiderschap.
[bewerk] Religie en kapitalisme
Buiten sociologische kringen is Weber wellicht het bekendst om zijn onderzoeken naar het verband tussen religie en kapitalisme. In zijn beroemde en omstreden boek Der protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus (eerste uitgave in 1905, later volgde een versie waarin hij de kritieken op de eerste uitgave verwerkte en becommentarieerde) beweerde hij dat dankzij het ascetische leven van calvinisten (hard, rationeel en systematisch werken, maar niet mogen genieten van het verdiende geld) veel winst werd gemaakt, waarmee weer investeringen voor nieuwe activiteiten gedaan konden worden. Bovendien konden arbeiders met het oog op hun religieuze plicht tot hard werken gemakkelijk uitgebuit worden. Weber zag dus een verband tussen het kapitalisme en het protestantisme, maar in tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, zag hij het protestantisme niet als oorzaak en bijgevolg de kapitalistische geest als gevolg. Hij zag dus geen causaal verband.
Weber heeft het calvinisme later vergeleken met andere religies, namelijk het Chinese confucianisme en taoïsme, het Indiase hindoeïsme en boeddhisme en het vroege jodendom. (Voor een uitgebreide beschrijving van deze studies: zie de Engelstalige Wikipedia). Door zijn vroege dood in 1920 is Weber nooit meer toegekomen aan zijn geplande onderzoeken naar onder andere het vroege christendom en de islam.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
- SocioSite: Max Weber (1864-1920)
- Sociale Ongelijkheid en Klassen - Max Weber's bijdrage aan de theorie van sociale ongelijkheid en klassen door: dr. Albert Benschop (Universiteit van Amsterdam)
| Bron(nen): |
|
