Josef Mengele
De Engel des doods
Josef Mengele (Günzburg, 16 maart 1911 – Bertioga, Brazilië, 7 februari 1979) was een Duitse arts. Hij werd ook wel 'de Engel des Doods' genoemd vanwege zijn werkzaamheden in het concentratiekamp Auschwitz.
Inhoud |
[bewerk] Afkomst en opleiding
Mengele was afkomstig uit een gegoede familie van Beierse industriëlen en fabrikant van landbouwmachines. Hij was als scholier ambitieus, en wilde graag beroemd worden. Aan het begin van de jaren dertig sloot Mengele zich aan bij de organisatie Stahlhelm die later opging in de SA. Daaruit trok hij zich in 1934 weer terug onder opgave van gezondheidsredenen. Vanaf 1930 studeerde hij geneeskunde en antropologie in München, Wenen en Bonn. In 1935 promoveerde hij voor de eerste keer, in de antropologie, op het proefschrift Rassenmorphologische Untersuchung des vorderen Unterkieferabschnitts bei vier rassischen Gruppen (Rassenmorfologisch onderzoek van het voorste deel van de onderkaak bij vier raciale groeperingen). In 1936 deed hij artsexamen en verrichtte hij een co-assistentschap kindergeneeskunde van vier maanden in Leipzig. In 1937 werd hij assistent bij het 'Institut für Erbbiologie und Rassenhygiene' in Frankfurt am Main en werd hij lid van de NSDAP. In 1938 sloot hij zijn studietijd in de medicijnen aan de universiteit van Frankfurt am Main af met het proefschrift Sippenuntersuchungen bei Lippen-Kiefer-Gaumenspalte (Familiegroeponderzoek bij lip-kaak-gehemeltespleet). Eveneens in 1938 sloot hij zich aan bij de SS. Hij verrichtte zijn dienstplicht tussen september 1938 en januari 1939. In 1939 trouwde hij met Irene Schoenbein, met wie hij een zoon kreeg.
[bewerk] Auschwitz
In 1940 werd hij opgeroepen voor de Wehrmacht. Hij meldde zich in augustus vrijwillig bij de Waffen-SS. Hij werd naar Polen gestuurd als bataljonsarts en raakte in 1942 zwaar gewond. Na genezing bleek hij niet meer geschikt voor het front en daarom werd hij naar Berlijn overgeplaatst. Vanaf 30 mei 1943 werkte hij in het concentratiekamp Auschwitz. Daar selecteerde hij de nieuw-aangekomen gevangenen; hij besloot wie er bleef leven en wie meteen werd gedood. Hij werd berucht door zijn zeer wrede en onethische medische experimenten op onder andere tweelingen in het concentratiekamp, waaronder blootstelling aan koude tot aan overlijden, experimenten in vacuümkamers, het uitproberen van behandelingen en geneesmiddelen. Hij streefde een habilitation na, maar daar is het nooit van gekomen.
[bewerk] Na de oorlog
Na de oorlog werkte hij onder een valse naam tussen 1945 en 1949 als boerenknecht in Mangolding, een dorp bij Rosenheim. In 1949 ontsnapte hij via Italië naar Zuid-Amerika. Tussen 1949 en 1959 woonde hij in Buenos Aires, financieel ondersteund door zijn familie. In 1954 scheidde hij van zijn vrouw. In 1956 bracht hij een vakantie in Zwitserland door met de weduwe van zijn broer Karl, zijn zoon en een neef. Hij vroeg een nieuwe Duitse pas aan onder zijn eigen naam - en kreeg die ook. Hij hertrouwde in 1958 in Montevideo, Uruguay, met zijn schoonzuster.
Op 3 augustus 1958 deed de schrijver Ernst Schnabel, die over Anne Frank heeft geschreven, aangifte tegen Mengele. In februari 1959 leidde dit tot een eerste arrestatiebevel. Mengele week uit naar Paraguay en werd Paraguayaans staatsburger. Na de ontvoering van Adolf Eichmann door de Israëlische geheime dienst voelde hij zich in de zomer van 1960 ook daar niet meer veilig en dook hij onder in Brazilië. Daar overleed Mengele in 1979 tijdens het zwemmen, mogelijk aan een hartinfarct of een beroerte. Hij werd onder de naam 'Wolfgang Gerhard' begraven. Zijn dood bleef nog een aantal jaren geheim. Er werden destijds grote sommen geld uitgeloofd voor zijn arrestatie. Zijn identiteit werd in 1985 na opgraving van het lichaam en meting van de botten bevestigd, en in 1992 definitief bewezen door zijn DNA te vergelijken met dat van nog levende familieleden (genetische vingerafdruk), waarmee het gerucht, dat hij nog in leven zou zijn, werd weerlegd.
Na de oorlog kwam een debat op gang onder welke voorwaarden medische experimenten op mensen zijn toegestaan. Dit leidde tot de verklaring van Helsinki die door de WMA (World Medical Association) is opgesteld.
[bewerk] Trivia
In de fictionele film 'The Boys from Brazil' (1978), naar het gelijknamig boek van Ira Levin, speelt Gregory Peck de figuur van Mengele.
Het nummer Angel of Death van thrash metalband Slayer gaat over Josef Mengele.
