Geloofsafval
Geloofsafval of apostasie (ook wel afval of afvalligheid) is het formeel afstand doen van een religie of geloof, al of niet met een bekering tot een ander geloof. In de godsdienstsociologie betekent het afstand doen en kritiseren van het voormalige geloof. Oorspronkelijk wordt het gebruikt voor gedoopte christenen die afstand nemen van hun geloof en niet voor mensen die afstand nemen van een "heidens" geloof om christen te worden. Geloofsafval betekent impliciete excommunicatie uit de oorspronkelijke geloofsgemeenschap. Afvalligen komen voor binnen alle religies. De reacties erop kunnen verschillen, maar zijn soms sterk en kunnen in het geval van de islam zelfs tot terechtstelling leiden. Het woord heeft vaak een negatieve connotatie en zeer weinig afvalligen gebruiken deze benaming voor zichzelf.
Geloofsafval is niet hetzelfde als ketterij, waarin gelovigen juist geen afstand willen doen van een religie of geloof, maar de geldigheid van bepaalde stellingen (geloofswaarheden) erin ontkennen en deze stellingen willen veranderen.
Inhoud |
[bewerk] Aanleidingen
Mensen kunnen om verschillende redenen besluiten dat zij de religieuze gemeenschap waar zij in geboren zijn of waar zij eerder binnentraden willen verlaten. Vaak gaat dat hand in hand met het verwerpen van de bijbehorende religieuze overtuigingen. Dat is mogelijk op grond van een uitsluitend religieuze bekeringservaring, zoals bij Paulus van Tarsus of Hildegard Burjan. Ook intellectuele overwegingen kunnen een rol spelen bij het besluit om een levensbeschouwing van een religieuze gemeenschap te verwerpen. Augustinus, Edith Stein en Paul-Ludwig Landsberg namen een ander geloof aan, in belangrijke mate op grond van intellectuele overwegingen. Ook sociale druk, een sterke hiërarchie en fundamentalisme binnen de religieuze gemeenschap kan als beklemmend worden ervaren en bijdragen aan het verlaten en verwerpen ervan.
[bewerk] Christendom
Heftige discussie rond het vraagstuk van geloofsafval ontstond in de vroege Kerk, doordat vervolgde christenen hun geloof verzaakten door het offeren aan de keizer en op later tijdstip weer in de Kerk opgenomen wensten te worden. Tegenstanders van de wederopname baseerden zich op een strikte uitleg van de Hebreeën 6, 4-6: "Want wie ooit door het licht beschenen is, geproefd heeft van de hemelse gave en deel gekregen heeft aan de heilige Geest, wie het weldadig woord van God en de kracht van de komende wereld ervaren heeft en vervolgens afvallig is geworden, kan onmogelijk een tweede maal worden bekeerd, omdat zo iemand voor zichzelf de Zoon van God opnieuw kruisigt en aan bespotting blootstelt." In de invloedrijke boetebrief van de apostolische vader Hermas (2e eeuw) wordt gesteld, dat "er geen vergeving van de zonden is voor hen, die de Heer bewust loochenen."
De aanhangers van tegenpaus Novatianus uit de eerste helft van de 3e eeuw sloten daarom elke verzoening met "gevallen gelovigen" (lapsi) uit. Het Noord-Afrikaanse montanisme, dat vooral tegen het einde van de 2e en gedurende de 3e eeuw van belang was, streefde naar perfecte gelovigen, die in afwachting waren van het nabije Laatste Oordeel. Zij zagen geen mogelijkheid verzoenlijk te zijn jegens afvallige christenen. Deze overtuiging werd overgenomen door de donatisten, waaruit zich groepen vormden, die in de 4e eeuw terroristische aanslagen pleegden tegen afvalligen van de Kerk.
Nadat het christendom in het Romeinse rijk in de 4e eeuw onder Constantijn de Grote niet meer vervolgd werd, keerde keizer Julianus terug naar de voor-christelijke religie. Hij werd als afvallig beschouwd, waaraan hij zijn naam Julianus de Afvallige (of "Apostata") ontleende. Opvolger keizer Gratianus legde daarna de basis voor de officiële en gepriviligeerde Kerk; op geloofsafval zette hij de straf van de verbeurdverklaring van de burgerrechten.
Het canoniek recht van de Rooms-Katholieke Kerk zoals vastgelegd in 1983 gebruikt het woord apostasie in twee canones:
- Ketterij wordt genoemd het, na het ontvangen van het doopsel, hardnekkig ontkennen of in twijfel trekken van een of andere waarheid die met goddelijk en katholiek geloof geloofd moet worden; apostasie het volkomen afwijzen van het christelijk geloof; schisma het zich onttrekken aan het gezag van de Paus of aan de gemeenschap met de onder zijn gezag staande kerkleden. (CIC, Canon 751).
- Tot het ontvangen van wijdingen zijn irregulier: 2. wie het misdrijf van apostasie, ketterij of schisma bedreven heeft. (CIC, Canon 1041, lid 2).
De huidige canonieke definite van apostasie betreft de actieve afwijzing van het geloof, ook apostasia a fide genoemd. De historische, andere vormen van apostasie, betreffen de "apostasia a clericatu" (ook wel "apostasia ab ordine"), wanneer een priester zijn priesterlijke roeping verzaakt en ongeoorloofd naar een wereldlijk leven terugkeert en de "apostasia a monachatu" (ook wel "apostasia a religione"), wanneer sprake is van ernstige kloostervlucht. Op beide vergrijpen staan straffen, waaronder de straf van excommunicatie.
[bewerk] Islam
Volgens het merendeel van de islamitische wetgeleerden en theologen staat op apostasie de doodstraf voor mannen en levenslange opsluiting voor vrouwen. Ze baseren zich hiervoor op de Koran.
Aangezien de islam geen officiële structuur heeft zoals bijvoorbeeld de Rooms-Katholieke Kerk, kan in principe iedere geestelijke besluiten of iemand geloofsafvallige is of niet. Sommige extremistische moslims verklaren elke moslim die zich niet aan de volgens hen gangbare opvattingen tot takfir. Bekend is de ideologie van de organisatie Takfir wal Hijra. Deze organisatie beïnvloedde ook de Nederlandse Hofstadgroep, die ook alle moslims die niet leefden volgens hun opvattingen tot afvalligen verklaarden.
Na de Koeweitoorlog verklaarde de Wahhabistische geestelijke sjeik Hamoud bin Oqla al-Shuaibi, een van de hoogste geestelijken van Saoedi-Arabië, het Huis van Saoed tot afvalligen, vanwege hun steun aan de Verenigde Staten. [1]
In mei 2006 stelden de imams van Milli Görüs Nederland dat geloofsafval in de islam wel is toegestaan. Dit standpunt kan als zeer uniek worden beschouwd.
Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie leidde vooral in Rusland, Kirgizië en Kazachstan tot het ontstaan van een grote groep zogenaamde "etnische" moslims. Vele gerussifieerde en verwesterde etnische moslims zijn sedert 1991 lid geworden van de Russisch-Orthodoxe Kerk (vooral in Rusland) of van kleinere protestantse kerken (vooral in Kirgizië en elders in Centraal-Azië). ([1] en [2]). Hoewel het hier strict genomen niet om geloofsafval gaat, zijn er wel degelijk spanningen tussen de gereconstrueerde Islamitische hiërarchie en deze christelijke bekeerlingen (zie de Tsjetsjeense fatwa aan Aman Toelejev).
[bewerk] Jodendom
Het jodendom ziet op het christendom overgegane joden als afgodendienaren die volgens de Talmoed, Sjoelchan Aroech en andere halachische wetboeken idealiter ter dood dienen te worden gebracht. De doodstraf bestaat in het jodendom echter al bijna twee milennia niet meer. Het jodendom ziet Jezus als een valse messias, die weliswaar niet door een joodse rechtbank ter dood is gebracht, maar wel terecht ter dood is gebracht. [3]
[bewerk] Sekten en nieuwe religieuze bewegingen
Volgens de Amerikaanse socioloog David G. Bromley vertellen afvalligen nog wel eens gruwelverhalen.
Groeperingen in Nederland die nogal wat kritische voormalige leden hebben die de publiciteit zochten zijn Sathya Sai Baba en de Jehova's getuigen.
[bewerk] Bekende afvalligen of mensen die als afvallige bestempeld zijn
[bewerk] Christendom
[bewerk] Islam
Ayaan Hirsi Ali (Nederlandse/Somalische) - Salman Rushdie (Indiër) - Wafa Sultan (Syrische) - Taslima Nasreen (Bangladese) - Messaoud Bouras (Fransman) - Abdul Rahman (Afghaan) - Aziz Nesin (Turk) - Aman Toelejev (Rus/Kazach)
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Voetnoten
- ↑ Peter Mansfield (2003), A History of the Middle East, Second edition, Revised and updated by Nicolas Pelham, ISBN 0-141-01123-8, p.393
