Excommunicatie
Excommunicatie, afsnijding of in de ban doen is het uit een kerkelijke gemeenschap uitstoten van iemand die volhardt in de zonde.
Inhoud |
[bewerk] Rooms-Katholieke Kerk
In de Rooms-Katholieke Kerk betekent excommunicatie de uitsluiting van een lid van de kerk uit de kerkelijke gemeenschap. De betrokkene wordt echter veelal geacht verder deel uit te maken van de Katholieke Kerk op grond van het ontvangen doopsel - evenwel sluiten de volgende overtredingen wel van de Katholieke Kerk uit: de geloofsafval, de publieke, formele ketterij en het formele schisma. Wat betreft sommige vormen van schisma en ketterij kan de excommunicatie volgen, maar de overtreding onbewust, niet willens en wetens, begaan zijn, waardoor men weliswaar geëxcommuniceerd, maar nog niet automatisch uit de Katholieke Kerk gevallen is.
Excommunicatie wordt in overige gevallen beschouwd als een tijdelijke ban die ophoudt te bestaan bij (ten laatste) de dood.
In het katholieke canoniek recht maakt men onderscheid tussen twee vormen van excommunicatie, die zich onderscheiden door de wijze van veroordeling:
- De excommunicatie van rechtswege (excommunicatio latae sententiae) wordt automatisch voltrokken op basis van de ernst van het delict of misdrijf. Deze vorm van excommunicatie treedt in werking door een daad van ongeloof door de gelovige, waardoor hij niet meer als behorend tot de kerkelijke gemeenschap beschouwd kan worden. Dit komt onder andere voor in gevallen van geloofsafval, ketterij, schismatieke activiteiten, simonie, ontwijding van de Eucharistie, uitoefening van geweld tegen de paus of formele medewerking aan abortus provocatus. Een bekend voorbeeld van excommunicatio latae sententiae is de excommunicatie van Monseigneur Marcel Lefebvre in 1988 wegens het wijden van vier priesters tot bisschop tegen de wil in van de Paus.
- Excommunicatie, die voltrokken wordt op basis van een uitspraak van het bevoegd gezag (excommunicatio ferendae sententiae). Het gaat hier om ingrijpen van het bisschoppelijke gezag, waarbij de basis van veroordeling door de ernst van het delict of misdrijf wordt bepaald. Een bekend voorbeeld hiervan is de excommunicatie van Fidel Castro in 1962.
Excommunicatie maakt samen met het interdict en de suspensie van een clericus deel uit van de zogenaamde censuren of verbeteringsstraffen (c. 1331-1333, CIC/1983). Daarom blijft excommunicatie slechts van kracht zo lang als de oorzaak ervan voortduurt, waarna normaliter de bisschop de excommunicatie opheft.
De consequenties van excommunicatie voor leken betreffen vooral het uitsluiten van het ontvangen van het sacrament van de eucharistie, de biecht en het oliesel alsmede het verdienen van aflaten. Veel kerkjuristen zijn bovendien van mening dat een excommunicatie ook gevolgen voor het ontvangen van andere sacramenten kan hebben.
[bewerk] Geschiedenis
In de Middeleeuwen had de excommunicatie, of beter gezegd: de (kerk)ban, gevolgen voor de niet-kerkelijke status van de geëxcommuniceerde. De kerkelijke ban werd in de Middeleeuwen doorgaans gevolgd door een vogelvrijverklaring door de wereldlijke macht (rijksban), wat het financiële en politieke failliet betekende. Maatschappelijke posities werden verbeurd verklaard.
In 1076 deed paus Gregorius VII de Duitse keizer Hendrik IV in de ban, naar aanleiding van de Investituurstrijd. De positie van de keizer werd hierdoor onhoudbaar, en in 1077 zag de keizer zich genoodzaakt op zijn blote voeten drie dagen achtereen in de sneeuw voor het kasteel Canossa boete te doen, waarop de paus de excommunicatie weer ophief.
Bekend is de ban die in de 16e eeuw bij aanvang van de Reformatie door de Rooms-katholieke Kerk werd uitgesproken over Maarten Luther wegens ketterij.
Tegenwoordig komt excommunicatie minder frequent voor.
[bewerk] Protestantse kerken
Als een lid van een protestantse kerk ernstig zondigt en niet tot inkeer komt, kan de kerkenraad besluiten om hem af te houden van het avondmaal. Als daar geen inkeer en oprecht berouw op volgt, kan diegene worden afgesneden uit de gemeente. In de meeste kerken komt dit nog maar zelden voor. Het doel van de ban in de protestantse kerken is dat degene die uitgestoten wordt tot inkeer komt, en als dat gebeurt kan diegene opnieuw opgenomen worden in de gemeente. De leden van de gemeente mogen wel met hem omgaan, maar worden opgeroepen om hem de geboden en beloften van God voor te houden en hem tot berouw en bekering te manen.
Een term die voor zowel de afhouding van het avondmaal als de afsnijding of ban gebruikt wordt, is kerkelijke tucht.
[bewerk] Jehova's getuigen
Ook Jehova's getuigen kennen excommunicatie. Wanneer iemand opzettelijk een ernstige zonde begaat (zoals hoererij,...) en niet tot inkeer komt, wordt deze persoon uitgesloten uit de gemeente. Het doel van de uitsluiting is langs de ene kant dat de persoon met zijn negatieve kritiek en gedachten geen andere getuigen kan bereiken. Jehova's getuigen hebben ook om die reden geen contact met een uitgeslotene, zelfs wanneer de uitgeslotene een naast familielid is. Veel mensen zien dit als een zeer zware straf en een zeer sterk dreigmiddel.
Langs de andere kant wordt de persoon, als hij niet tot inkeer komt, uitgesloten omdat hij wegens zijn slechte daad of gedrag niet meer gekenmerkt wordt als een getuige, wat een 'blaam' op de organisatie werpt.
Wanneer een uitgeslotene tot inkeer komt, kan hij opnieuw opgenomen worden in de gemeente.
[bewerk] Jodendom
Ook de joodse gemeente kent de ban als Herem. Een historisch voorbeeld hiervan is de ban van Baruch Spinoza. Door de discriminatie van Joden had de gemeenschap toen ook macht over het vestigingsrecht in een plaats, waardoor Spinoza verplicht kon worden de stad te verlaten.
