Basken
 |
De Basken (Baskisch: Euskotarrak) zijn een volk in Europa. Ze zijn de inwoners van de westelijke uitlopers van de Pyreneeën in Noord-Spanje, en de zuidwestelijke punt van Frankrijk. Er zijn ongeveer 4 miljoen Basken. 2,7 miljoen daarvan wonen in Spanje en 700.000 in Frankrijk. Verder wonen in Latijns-Amerika veel mensen met een Baskische achtergrond, voornamelijk in Argentinië, Paraguay en Uruguay.
De Basken zien zichzelf als onafhankelijk, doch hebben sinds hun bekende cultuuroorsprong (1e eeuw vóór Christus) nog nooit langdurig een echte autonome status gehad.
De Basken hebben een eigen taal, dat voor zover bekend niet verwant is aan enige andere taal. Voor buitenstaanders is het Baskisch (Euskara) dan ook niet te verstaan. Men vermoedt dat de Basken het langste van alle volkeren in Europa wonen.
Inhoud |
[bewerk] Baskenland
Zie ook Baskenland
Zoals gezegd wonen de Basken zowel in Spanje als in Frankrijk. Spaans Baskenland wordt door de Basken Hegoalde en Frans-Baskenland wordt Iparralde genoemd. Baskenland is opgedeeld in zeven traditionele regio's, waarvan er vier in Hegoalde en drie in Iparralde liggen.
[bewerk] Spaans-Baskenland
De in Spanje levende Basken zijn verdeeld over twee Autonome regio's: de Autonome Regio Baskenland en Navarra. Baskenland is bijna geheel Baskisch, terwijl Navarra ook voor een groot deel niet-Baskisch is. De traditionele Baskische hoofdstad Guernica (Baskisch: Gernika) bevindt zich in Spaans Baskenland. De bestuurlijke hoofdstad van de autonome regio Baskenland is Vitoria-Gasteiz (Spaans: Vitoria, Baskisch: Gasteiz), die van Navarra Pamplona (Baskisch: Iruñea).
[bewerk] Frans-Baskenland
Frans-Baskenland concentreert zich in het departement Pyrénées-Atlantiques, en uit zich vooral in de regio rond Biarritz (Baskisch: Miarritze), welke als de Baskische hoofdstad in Frankrijk wordt gezien.
[bewerk] Geschiedenis
[bewerk] Oude geschiedenis
De oorsprong van de Basken is in mysteries gehuld. Hun taal is dermate afwijkend en niet of nauwelijks verwant aan bestaande talen, dat de Basken niet gerekend worden tot de bekende Europese volkeren, zoals de Kelten of Germanen. Een vrij gangbare theorie is dat zij oorspronkelijke bewoners waren in Zuidwest-Europa, nog voordat de Kelten vanuit Centraal-Europa naar het westen trokken en hier de dominante cultuur vormden. Sommige theorieën gaan zelfs zo ver door de Basken als directe afstammelingen van de Cro-Magnonmensen te classificeren, op basis van fysieke kenmerken en skeletbouw die zouden afwijken van de modernere, Indo-Europese volkeren. Deze theorie is zeer omstreden en niet bewezen.
De Baskische geschiedenis zoals wij die kennen gaat terug tot één eeuw voor Christus, toen de Basken met succes weerstand boden tegen de Romeinen. Tijdens de Romeinse bezetting hebben de Basken dapper stand gehouden en altijd hun grondgebied weten te beschermen. Allicht is dit ook de oorsprong van de drang en de ideologie om een autonome staat te willen hebben. De Basken zijn in de periode van de 3e eeuw tot de 5e eeuw na Christus bekeerd tot het christendom, waarna in de 6e eeuw een nieuwe invasie (door de Visigoten) met succes kon worden afgeslagen. In de kalmere periode die hierop volgde, trokken de Basken noordwaarts richting de Pyreneeën en Aquitanië bevolkten zij het latere Gascogne. De Basken die in de thuisstreek waren achtergebleven konden in de 8e eeuw met succes verhinderen dat de Moren het Iberisch Schiereiland volledig in handen kregen.
[bewerk] Middeleeuwen tot 1900
In de Middeleeuwen wisten de Basken een redelijke staat van autonomie te handhaven. Biskaje (Vizcaya/Bizkaia) wist onbezet te blijven in de periode van 1093 tot 1370 waarna het onderdeel werd van het koninkrijk Castillië waartoe ook Gipuzkoa en Álava behoorden sinds respectievelijk 1200 en 1332. Aan het einde van de 15e eeuw ontstond het Koninkrijk Spanje, doch de Basken behielden hun eigen cultuur, bestuur en wetten. Pas in 1876 wist Baskenland niet langer stand te bieden aan de veroveringen van Koning Alfons XII op de opstandige Carlisten. De vorst dwong de Basken de Castiliaanse taal en gewoonten over te nemen.
[bewerk] Autonomie voor even
In 1936 barstte in Spanje de burgeroorlog los, na de opstand van generaal Francisco Franco kende de republikeinse regering (toen verkozen) de Basken autonomie toe. Dit was de beloning voor de Basken daar zij Franco hadden geholpen om de monarchie omver te werpen. De eerste leider van het kortstondige Baskenland (Euskadi) was José Antonio Aguirre. De vreugde was echter van korte duur, in 1937, maar ook in 1939 (volgens de boeken!), werd het Baskenland en de taal (Euskara) officieel ontbonden en verboden. Het ging zelfs zó ver dat Franco alle Euskarische schoolboeken liet verbranden, en dat zelfs kinderen géén Euskarische naam meer mochten krijgen. Pas in 1960 streek Franco zijn hand over het hart en mochten bij hoge uitzondering kerkdiensten in het Baskisch worden gegeven en radio-uitzendingen in het Baskisch worden uitgezonden.
[bewerk] De terugkeer van de Baskische cultuur
Pas in 1979, 4 jaar na de dood van Generaal Franco mocht er weer onderwijs worden gegeven in het Baskisch, in het jaar dat daar op volgde kregen de Basken een eigen parlement en werd het Euskara door de Spaanse regering erkend als tweede nationale taal in de Baskische provincies.
[bewerk] Franse Basken
Frankrijk heeft de Basken nooit als autonoom gezien, en de Basken hebben hier ook nooit een autonome staat gekend. Pas in 1981 erkende de Franse President François Mitterrand dat deze bevolking aanwezig was in zijn verkiezingsprogramma met het idee voor een Pays Basque. Toen de toenmalige Premier Gaston Deferre (PS) de lokale verkozenen raadpleegde, bleken deze verdeeld te zijn over deze precaire aangelegenheid. Vooral de conservatieven, die vooral beïnvloed werden door de kerk, verweerden zich sterk tegen het initiatief van de President. Pas in 1996 wist 63,7% van alle lokale burgemeesters zich uit te spreken vóór een Baskisch Departement tijdens een geheime bijeenkomst, de Biltzar (genoemd naar de gelijknamige provinciale volksvertegenwoordiging van de Labourd van voor de Franse Revolutie). Tot op heden is er door de Franse nationale overheid geen initiatief genomen om deze wens in concrete plannen om te zetten.
[bewerk] Cultuur
[bewerk] Taal
Zie ook Baskisch
Het Baskisch is niet verwant aan enig andere taal. Sommige taalwetenschappers brengen het Baskisch in verband met talen die in de Kaukasus worden gesproken, maar dat is nooit voldoende bewezen. Gedurende de eeuwen heeft het Spaans een grote invloed uitgeoefend op het Baskisch, en de taal kent tegenwoordig veel Spaanse leenwoorden. Andersom heeft het Baskisch ook invloed uitgeoefend op het Spaans, vooral toen het Spaans zich begon te onderscheiden van het Latijn.
In Spaans-Baskenland staat het Baskisch op gelijke hoogte als het Spaans, terwijl het in Frankrijk slechts de status van regionale taal heeft. Hierdoor is het percentage van de bevolking dat Baskisch spreekt in Spanje hoger dan in Frankrijk. Baskisch wordt nog door zo'n half miljoen mensen gesproken, en dat aantal neemt voortdurend af, ondanks allerlei inspanningen van overheidswege.
[bewerk] Religie
De Basken zijn overwegend Rooms-Katholiek. Voordat de Basken zich tot het christendom bekeerden, hadden ze een eigen polytheïstische Baskische mythologie.
[bewerk] Symbolen
 |
 De Lauburu is een ander Baskisch symbool. Het is een aan de swastika verwant symbool dat leven symboliseert. In gespiegelde vorm symboliseert het de dood, en wordt daarom vaak gebruikt op grafstenen. |
Baskische symbolen zijn overal in Baskenland te vinden, bijvoorbeeld als politieke muurschildering. Naast het wapen van Baskenland is op deze muurschildering in Pasaia (Pasajes) de Lauburu en de Arrano beltza ("de zwarte adelaar") te zien. Dit laatste symbool was eigenlijk een symbool van Navarra, maar is gaandeweg een symbool geworden van van heel Baskenland, waarbij men Navarra als de oude Baskische staat beschouwt. Rechtsboven staat het beeldmerk van Batasuna. Naast de afbeelding staat "E.T.A. - het volk is met jou". Onder de Ikurriña staat "onafhankelijkheid". |
[bewerk] Sport
Pelota is de nationale sport van Baskenland. Het is een balsport, een soort combinatie tussen tennis en squash.
Een andere populaire sport is wielrennen. In de ploeg Euskaltel worden alleen Basken toegelaten; deze ploeg wordt dan ook wel gezien als de nationale ploeg van het Baskenland. Baskische supporters tijdens de Tour de France hullen zich in oranje, waardoor ze vaak verward worden met Nederlandse supporters. Een aantal internationale wielerwedstrijden vinden plaats in Baskenland, waaronder de Ronde van het Baskenland en de Clasica San Sebastian, maar bijna elke plaats heeft wel zijn eigen lokale wedstrijd.
Andere populaire sporten zijn voetbal en rugby.
[bewerk] De ETA
Zie ook Euskadi Ta Askatasuna
De Basken zijn regelmatig in het nieuws vanwege de ETA. ETA is een afkorting voor Euskadi Ta Askatasuna (Baskenland en Vrijheid) en is een terroristische organisatie die aanslagen pleegt in de hoop dat de Spaanse regering een onafhankelijk Baskenland zal erkennen.
De burgeroorlog heeft diepe wonden achtergelaten bij de Baskische bevolking, en tot op heden vechten sommige Basken voor een eigen staat. Zeer recentelijk verkregen de Basken van de Spaanse regering verregaande staat van autonomie. De oorsprong van de ETA moeten we echter eerder zoeken, en dan wel in de jaren '60 toen het separatisme een hoogtepunt bereikte en er een militaire vleugel werd opgericht. Oorspronkelijk was de ETA gericht tegen de dictatuur van Franco, maar na het herstel van de democratie ging de ETA door met aanslagen plegen. Veel leden van het eerste uur verlieten toen de beweging, omdat ze vonden dat de ETA een gewelddadige moordmachine was geworden. Sinds de eerste aanslag in 1960 zijn ongeveer 800 mensen om het leven gebracht door de ETA.
De politieke partij die doorgaans in verband wordt gebracht met de ETA is Batasuna, die probeert op politieke wijze te strijden voor onafhankelijkheid. Batasuna is de Baskische evenknie van Sinn Féin uit Ierland. De eerstgenoemde partij is echter illegaal verklaard door de toenmalige Spaanse regering onder leiding van de rechtse Partido Popular (PP). Verschillende partijen, min of meer met dezelfde ideologie en bezetting, hebben geprobeerd het roer over te nemen van Herri Batasuna, maar waren hetzelfde lot beschoren. Bij de laatste autonome verkiezingen in 2005 verkreeg de communistische partij EHAK 9 zetels. Deze partij werkt met hetzelfde gedachtegoed als Batasuna, maar werd niet illegaal verklaard vanwege een veranderd politiek klimaat in de centrale regering van Spanje. De "sterke man" achter de knoppen is echter nog steeds de woordvoerder van Batasuna, Arnoldo Otegi.
De oprichting van de ETA is een direct gevolg van de samenwerking met de PNV (Partido Nacionalista Vasco) in 1894, een partij die in de tijd van Generaal Franco werd verbannen. De PNV veroordeelde de gewelddadige acties van de ETA die hun eigen acties zag als een wettelijke vorm van zelfverdediging.
[bewerk] Enkele bekende Basken
[bewerk] Volledig Baskisch
- Xabi Alonso, voetballer
- Jean Anouilh, toneelschrijver
- Sabino Arana, stichter van de PNV
- Joseba Beloki, wielrenner
- Juan Sebastián Elcano, eerste persoon die rond de wereld reisde
- Bernard Etxepare, dichter
- Roberto Laiseka, wielrenner
- Bixente Lizarazu, voetballer
- Iban Mayo, wielrenner
- Verscheidene koningen van Navarra
- Maurice Ravel, componist
- Santiago Ramón y Cajal, Nobelprijswinnaar
- Franciscus Xaverius, geestelijke
- Gaizka Mendieta Zabala, voetballer
[bewerk] Deels Baskisch
- Juana Inés de la Cruz, Mexicaans dichteres
- Louis Daguerre, uitvinder van de fotografie
- Luis Echeverria, president van Mexico
- Pierre de Fermat, Frans wiskundige
- Miguel Induráin, wielrenner
- Eva Peron, Argentijns politica
- Augusto Pinochet, dictator van Chili
- Máxima Zorreguieta, Nederlandse prinses
- Phara de Aguirre, Vlaamse journaliste
