William James

Willam James

William James (New York, 11 januari 1842 – Chocorua, 26 augustus 1910) was een Amerikaanse filosoof en psycholoog. Hij was degene die de moderne Europese psychologie naar de Verenigde Staten bracht.

Hij was de zoon van Henry James sr. en de oudere broer van de bekende Amerikaanse schrijver Henry James.

James had als psycholoog grotere belangstelling voor het procesmatige dan het inhoudelijke van het bewustzijn en was eerder functionalistisch dan structuralistisch, zoals bijvoorbeeld zijn collega de Duitser Wilhelm Wundt bij uitstek was. Ook als filosoof was James veeleer een pragmaticus.

James legde zelf in zijn psychologische leerstellingen de nadruk op het belang van 'gewoontevorming' en 'automatisme', en de fysiologische basis van gewoontevorming en emoties. Gewoontes zouden als het ware een netwerk van 'paden' in de geest uitslijten, de hersenen conditioneren en energie in automatische reactiepatronen dwingen. Dit idee, dat overigens niet geheel nieuw was, werd zeer populair. En hoewel Karl Lashey zo'n veertig jaar later aantoonde dat hiervoor fysiologisch geen aanwijzingen zijn, bleef het voortleven.

James draaide zo te zeggen de actie-reactieketen om. Hij kwam bijvoorbeeld ook met de idee van door reacties voortgebrachte prikkels, wat hij evenals gewoontevorming als een fysiologisch, organisch proces in de hersenen zag. Later namen Clark Hull, E.R. Guthrie en Charles Osgood de reactie-prikkelgedachte over.

Twee andere theorieën waardoor James bekend werd liggen op het terrein van emoties en van bewustzijnsstromen.

Emotie. James ging ervan uit dat emotie gelijk staat aan lichamelijke verandering. Elke emotie heeft zijn eigen veranderingen in het lichaam (een sneller kloppen van het hart, overeind staande huidhaartjes, etc.). Daarin verschillen emoties. Evenals Darwin geloofde hij dat emoties een evolutionaire functie hebben en dienen om het organisme klaar te maken voor een 'fight or flight'(vechten of vluchten). De expressie van emotie heeft niet tot doel te communiceren, maar is ontstaan uit een associatie van bepaald gedrag met een bepaalde emotie (denk bijvoorbeeld aan het gevoel walging waarbij je je tong uit je mond steekt en "bah" roept. Dit zou de mens vroeger alleen bij voedsel gedaan hebben om het uit te spugen). James trok uit zijn theorie diverse conclusies, waaronder het idee genaamd de "Gospel of Relaxation", ook wel bekend tegenwoordig onder de facial feedback hypothese. Het idee is: voel je je sip, maar wil je blij zijn, gedraag je dan vrolijk! (en in het geval van de facial feedback hypothese: glimlach). Emotie is immers niets meer dan een set veranderingen van het lichaam!

Ondanks zijn zwakke gezondheid produceerde hij een indrukwekkend aantal boeken en artikelen. Hij had een vlotte pen, las graag en veel en werd graag gelezen. Zijn belangrijkste en invloedrijkste werk op het gebied van de psychologie is The Principles of Psychology, dat in 1890 uitkwam.

[bewerk] Godsdienstfilosofie

James heeft ook belangrijk werk verricht op het terrein van de godsdienstwijsbegeerte.

In zijn boek Varianten van religieuze beleving (The Varieties of Religious Experience) (1902) geeft hij een breed overzicht van de religieuze ervaringen. Hij interpreteert deze volgens zijn pragmatische inzichten.

In dit verband stelt hij dat de religieuze beleving het belangrijkste onderwerp bij het bestuderen van religie moet zijn, in plaats van het bestuderen van godsdienstige instituten. De instituten zijn slechts het residu van de beleving. Psychologen zouden juist de meest intense, zelfs pathologische varianten van ervaring (religieus of in andere zin) moeten onderzoeken. Deze ervaringen zijn zoiets als een microscoop van de geest. Zij laten ons in sterk uitvergrote vorm het normale proces der dingen zien. Hoewel James weinig ophad met geïnstitutionaliseerde religie was hij van mening dat het hebben van een religieuze notie mensen in staat stelt een beter en vollediger leven te leiden.