Emotie
Een emotie is een subjectieve interne ervaring (als gevolg van een gevoel van bijvoorbeeld vreugde, angst, boosheid, verdriet) gepaard gaand met een groep lichamelijke reacties (bijvoorbeeld verandering van hormoonspiegels).
Inhoud |
[bewerk] Inleiding
Een emotie kan worden opgeroepen door:
- het waarnemen van externe gebeurtenissen;
- het zien van de lichamelijke verschijnselen van emoties bij anderen;
- de eigen gedachten of fantasie.
Sommige mensen denken dat het optreden van een emotionele reactie kan worden afgeleerd. Anderen menen dat ook als de uiterlijke blijken van een emotie onderdrukt worden, de fysiologische verschijnselen blijven optreden en gemeten kunnen worden. Op deze gedachte is de polygraaf of leugendetector gebaseerd.
Als emoties niet onderdrukt worden, dan zijn ze vaak herkenbaar aan de lichaamstaal. Vooral de gezichtsuitdrukking en de stemklank spelen daarbij een grote rol.
Men kan emoties rangschikken naar intensiteit. In elk paar hieronder is eerstgenoemde minder intens dan laatstgenoemde emotie.
Sympathie en liefde
afkeer en haat
droefenis en wanhoop
bezorgdheid, vrees en paranoia
afkeer en afschuw
[bewerk] Emotie & Evolutie
[bewerk] Darwin
Onder andere Darwin hield zich al bezig met emoties. Hij opperde het principe van 'serviceable associated habits' ('dienende geassocieerde gewoonten'). Hierin wordt gesteld dat uitdrukkingen van emotie niet bedoeld zijn als expressie, maar simpelweg gedrag zijn wat geassocieerd is geraakt met een bepaalde emotie. Denk bijvoorbeeld aan afgunst, waarbij de tong uit de mond wordt gestoken ten teken van "bah". Tegenwoordig wordt dit niet alleen gedaan door mensen die een hap van bedorven eten hebben genomen, maar ook wanneer iemand in een onplezierige situatie belandt. Zo zijn uitdrukkingen van emotie volgens Darwin een geassocieerde gewoonte geworden.
[bewerk] Ekman
Paul Ekman deed uitgebreid onderzoek naar gezichtsuitdrukkingen van de mens. Hij wilde de stelling van Darwin toetsen dat de gezichtsuitdrukkingen bij bepaalde emoties universeel zijn. Ekmans onderzoek bevestigde het bestaan van universele gezichtsuitdrukkingen voor de volgende zes basisemoties:
De gezichtsuitdrukkingen die bij deze emoties horen worden overal ter wereld herkend. Ook kinderen die zowel doof als blind geboren zijn uiten hun gevoelens door middel van deze universele mimiek. Bij recente onderzoekingen met 3D-echo-apparatuur is zelfs vastgesteld dat baby's al fronsen en glimlachen in de baarmoeder. We kunnen dus concluderen dat de uiting van deze 6 basisemoties door middel van mimiek aangeboren is. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld gebaren, waarvan de betekenis per cultuur kan verschillen.
[bewerk] Feleky
Ook Antoinette Feleky (1914) deed een onderzoek naar de universaliteit van gezichtsuitdrukkingen. Ze poseerde daartoe haar gezicht in 86 uitdrukkingen van emoties en legde de foto's ervan voor aan '100 betrouwbare personen', zoals zij haar proefpersonen aanduidde. Een aantal emoties werd duidelijk in de foto's herkent (bijvoorbeeld afgunst).
[bewerk] Frijda
Nico Frijda spreek van emoties als "action tendencies"; de neigingen tot actie. Hiermee wordt bedoeld dat emoties lichamelijke veranderingen zijn als reactie op een prikkel van buitenaf, die het lichaam klaar maken voor actie, om te handelen. Emoties brengen het lichaam in gereedheid. Evolutionair gezien was het soms van levensbelang om snel te kunnen handelen.
[bewerk] Kritiek
Er is echter nogal wat kritiek op beide onderzoeken geweest. Zo zou Feleky fouten van het misinterpreteren van een emotie aan de ondervraagde geweten hebben, in plaats van aan bijvoorbeeld haar eigen onkunde een juiste uitdrukking aan een emotie te geven. Kritiek op Ekman kwam vanuit antropologen en sociaal psychologen die stelden dat gezichtsuitdrukkingen niet universeel zijn daar de achterliggende emoties per cultuur verschillen: in sommige culturen wordt gelachen uit blijdschap, in andere uit schaamte. Daarnaast is er niet meer zoveel sprake van herkenning van gezichtsuitdrukkingen als de onderzoeker gebruik maakt van spontane uitdrukkingen in plaats van gesimuleerde, kunstmatige uitdrukkingen op een foto. Ook heeft men te maken met display-rules(hieronder meer) , argumenteren sociaal-psychologen; in elke cultuur gelden andere regels met betrekking tot de emoties die wel of niet gepast zijn om uit te drukken of zelfs te maskeren, in ieder geval in het bijzijn van anderen. Maar de allergrootste vraag is nog: kun je überhaupt emoties meten alleen aan de hand van gezichtsuitdrukkingen?
Onderzoek naar bovengenoemde display-rules van emotie is gedaan door een aantal Amerikaanse en Japanse studenten naar een als gruwelijk gedefinieerd filmpje van een besnijdenis te laten kijken. Beide groepen reageerden tijdens het kijken met afschuw. Dit was te merken aan gezichtsuitdrukkingen, uitroepen en lichamelijke veranderingen. Echter, na het filmpje volgde een interview. De Amerikaanse studenten vertelden wat ze hadden ervaren. De Japanse studenten rapporteerden geen emoties.
[bewerk] Emotie & Lichaam
[bewerk] James
William James gaat er vanuit dat emotie gelijk staat aan lichamelijke verandering. Emotie is de verandering in gezichtsuitdrukking, bloeddruk, harkloppingen, etc. Carl Lange gaat hier ook vanuit, maar richt zich voornamelijk op de bloedsomloop en spieren. De ideeën van James en Lange worden nogal eens samen genomen onder de naam "James-Langetheorie".
[bewerk] Davidoff
Linda Davidoff definieert emotie soortgelijk; als de gewaarwording die uitgedrukt wordt door fysiologische functies zoals gelaatsuitdrukkingen, snellere hartslag, en gedrag zoals schrijen, agressie, of het gelaat bedekken met de handen.
[bewerk] Kritiek: Cannon
Walter Cannon uitte kritiek op de James-Langetheorie van emotie. Ten eerste zijn de lichamelijke veranderingen die de heren beschrijven weinig verschillend van elkaar wanneer het gaat om verschillende emoties. Ten tweede treedt er geen verandering van emotioneel gedrag op bij totale verwijdering van de viscera van het centraal zenuwstelsel. Ten derde treedt er geen emotie op bij het kunstmatig opwekken van lichamelijke verandering.
[bewerk] Schachter
Schachter gaat daarom een stapje verder dan James en Lange. Waar zij stellen dat elke emotie zijn eigen label heeft door een eigen samenstelling van lichamelijke veranderingen, stelt hij dat na een lichamelijke verandering als gevolg van een emotioneel geladen stimulus, er een cognitie (gedachte) volgt, die een emotioneel label op deze veranderingen plakt (bijvoorbeeld; "blij"). Emoties moeten eerst gelabeld worden voor ze als dusdanig ervaren kunnen worden, stelt Schachter. Schachter deed een onderzoek waarbij proefpersonen een injectie kregen met epinephrine of slechts een zoutoplossing. Daarna moesten ze even alleen wachten in een wachtkamer en wat vragen invullen. Daar werden ze in een 'irritante' situatie gebracht door een acteur. Wanneer de proefpersonen wisten dat zij een injectie hadden gekregen die wat nervositeit te weeg bracht, wijtten zij hun lichamelijke situatie (bijvoorbeeld hartkloppingen) aan de injectie en rapporteerden matige irritatie. Echter, wanneer de proefpersoon geen idee had van het effect van de injectie, wijtten zij alle effecten ervan aan hun irritatie aan de 'irritante acteur' en rapporteerden zij veel meer irritatie te ervaren dan proefpersonen die wel op de hoogte waren van de effecten van de injectie. Zimbardo, Maslov en Maslach deden dit experiment nogmaals, maar maakten gebruik van een 'blije' acteur. Tevens keken zij wat het effect was als de epinephrine gedoseerd naar gewicht van de proefpersoon werd toegediend. Zij vonden in hun resultaten dat de blije acteur geen effect had op de gemoedstoestand van de proefpersonen, sterker nog, proefpersonen die een epinephrine injectie hadden gekregen voelden zich hoe dan ook wat 'negatiever' gestemd dan proefpersonen met een placebo injectie. Bij de proefpersonen die een naar gewicht gedoseerde hoeveelheid epinephrine hadden toegediend gekregen waren er vrijwel geen significante effecten.
[bewerk] Emotie & Cognitie
[bewerk] Lichaam, cognitie, emotie
De facial feedback hypothese stelt dat er eerst een lichamelijke reactie op een emotionele stimulus volgt. Onder die lichamelijke reactie worden ook gezichtsuitdrukkingen verstaan. Die geven de persoon feedback over welke emotie hij ervaart. Dan pas wordt de emotie ervaren. Laird deed hier onderzoek naar en toonde positieve en negatieve plaatjes aan proefpersonen die ofwel hun gezicht in een negatieve gezichtsuitdrukking hadden geposeerd, ofwel in een positieve. Hij vond in zijn resultaten dat personen met een positieve gezichtsuitdrukking de plaatjes meer positief ervoeren dan personen met een negatieve uitdrukking. Het idee is dat wanneer je je sip voelt en blij wilt zijn, je een glimlach moet toveren op je gezicht, waardoor je feedback aan je hersenen geeft ("ik ben blij") en je je vanzelf blij(er) gaat voelen. Het lichaam bepaalt de cognitie (gedachte).
[bewerk] Cognitie, lichaam, emotie
Magda Arnold (1960) stelt dat er eerst een "appraisal" (waardering) op een emotionele stimulus volgt en dan een emotie in de vorm van een lichamelijke reactie. Die "appraisal" is geen diepgaande cognitieve verwerking van de informatie van de stimulus, maar een korte evaluatie van de situatie in de vorm van "bah"of "yeah"; een automatische 'oppervlakkige' cognitieve reactie op de in de hersenen binnenkomende informatie. Roseman werkt het idee van "appraisal" verder uit en poneert zijn structurele theorie van emoties. Hij stelt dat appraisal plaats vindt op basis van 5 componenten van de situatie; situationele factoren (komt het overeen met iemands verwachtingen?), agentschap (wie of wat is de verantwoordelijke?), stabiliteit (is het eerder voorgekomen? komt het vaak voor?), macht (heeft de persoon het idee controle te hebben over de situatie?) en motivationele factoren (is er sprake van beloning of straf?). Vanuit het invullen van deze of een deel van deze 5 facetten valt te voorspellen welke emotie iemand zal ervaren. Wanneer bijvoorbeeld het gevoel van macht zwak is, zal iemand angst ervaren. Wanneer bijvoorbeeld motivationele factoren in de vorm van een beloning aanwezig zijn, zal iemand blijdschap ervaren. Dit bleek bevestigd te worden in een onderzoek van Smith & Ellsworth (1987) naar de theorie van Roseman. Zij namen een groep studenten in dat onderzoek twee keer een vragenlijst af; een voor een tentamen en een erna. Uit de resultaten bleek dat emoties te voorspellen waren uit de appraisals die studenten maakten op de bovengenoemde componenten. Zo bleek er vooral achteraf sprake te zijn van boosheid in het geval er als agent een externe factor werd aangewezen en wanneer het tentamen als een blokkade ('straf') werd gezien. Vooraf bleek er vooral angst te bestaan wanneer de proefpersonen het idee hadden dat ze geen macht over de situatie hadden en niet zeker waren of ze het tentamen zouden halen.
[bewerk] Kritiek
Zajonc uitte echter kritiek op de cognitieve benadering van emotie. Emotie en cognitie zijn volgens hem twee verschillende systemen. Cognitie is niet altijd nodig om een emotie te genereren. Affect komt voor cognitie en is primair. Er is niet altijd diepgaande cognitieve verwerking van emotie nodig om een emotie te ervaren. Echter, uit dit laatste commentaar bleek dat Zajonc en Arnold een andere definitie van cognitieve verwerking hadden; immers, Arnold sprak niet van een diepgaande cognitieve verwerking van de informatie van de stimulus, maar van een korte, primaire, automatische cognitieve reactie op de stimulus.
[bewerk] Emotie & Cultuur
Een hele andere benadering is die van de sociaal-constructivisten, waaronder Averill. Hij gaat ervan uit dat emotie cultuurbepaald is en bedoeld is om de sociale, communicatieve interactie tussen mensen te reguleren. De cultuur leert in welke situatie men op welke (emotionele) manier behoort te reageren. Averill spreekt van emoties als syndromen (emotionele syndromen), omdat hij ze ziet als syndroom van een cultuur. Emoties zijn een constructie van 4 factoren; subjectieve ervaring, fysiologische verandering, expressies en coping. De cultuur bepaald welke emoties onder welke omstandigheden gerechtvaardigd zijn. Hoewel (in bepaalde westerse culturen) de spreek- en beeldtaal de visie dat emoties passief zijn duidelijk naar voren brengt ("Ik werd verliefd", "I fell in love", Ik was buiten mezelf van woede"), ziet Averill emoties als actief. De cultuur bepaald de gepaste set en wijze van emoties, en wij kiezen dus bewust voor bepaalde emoties en emotionele uitingen, al naar gelang we het geleerd hebben. Dat er gesproken wordt van emoties als zijnde passief, is een verschijnsel dat duidt op het niet verantwoordelijk gesteld willen worden voor de daden die begaan worden tijdens het ervaren van de emotie, omdat die daden zonder rechtvaardiging van de aanwezigheid van een bepaalde passende emotie door de cultuur niet getolereerd worden. Boosheid ziet Averill als een van de meest complexe geleerde emotionele structuren van een cultuur en zou in het dierenrijk niet voorkomen, behalve bij de mens. Boosheid is gebaseerd, naast een gevoel van frustratie, op de onrechtvaardigheid van een situatie. Wat men als onrechtvaardig ervaart, en hoe ernaar te handelen, is cultuurbepaald. Boosheid is dan ook een hoogwaardig, sociaal geconstrueerd syndroom om interactie tussen mensen te reguleren.
[bewerk] Vergeleken
[bewerk] Het lichaam & cognitie
Waar James emotie gelijkstelde aan de lichamelijke veranderingen die volgen op de perceptie van een stimulus, diept Arnold het fenomeen perceptie verder uit in haar theorie over "appraisals" (bah of yeah).
[bewerk] Evolutie & cultuur
Sociaal constructivisten (kopje Emotie & Cultuur) stellen dat emoties niet universeel zijn, zoals Ekman beweert. Zij trekken dan ook Ekmans (kopje Emotie & Evolutie) cross-cultureel onderzoek en daarmee de resultaten ervan in twijfel op een aantal punten. Allereerst maakt Ekman gebruik van Engelse termen om emotie uit te drukken en vertaalt die dan naar de taal van de te onderzoeken groep. Daarmee beperkt hij zich tot de rijkdom of armoede van de Engelse taal en daarmee de beleving van emoties in die cultuur. Hij kijkt niet naar de woordenschat van de andere taal, waar wellicht andere woorden en dus andere emoties in voorkomen (zie kopje Aantal Emoties). Ook de context van alledag wordt niet meegenomen; wellicht worden bepaalde emoties in de ene cultuur belangrijker gevonden dan in de andere cultuur. Bovendien vraagt Ekman om simpele labels op een aantal simpele uitdrukkingen te plakken. Dit verteld niets over hoe de cultuur tegen die emoties aan kijkt, ze ervaart of ze categoriseert. Dit geeft slechts aan dat de mensen in staat zijn om simpele labels bij simpele gezichtsuitdrukkingen te plaatsen. Tot slot verschilt het object van emoties per cultuur. Daar wijdt Ekman ook niet over uit.
[bewerk] Het aantal emoties?
Naast de zes eerder genoemde basisemoties onderscheidt men veelal nog:
- acceptatie
- afgunst (bezit)
- anticipatie
- berouw
- bewondering
- haat
- hoop
- jaloezie (aandacht)
- liefde
- minachting
- schaamte
- schuldgevoel
- spijt
- trots
- verveling
- verwijt
- wanhoop
Er zijn echter culturen waar men emoties kent die een andere cultuur niet kent. Zo kent men in het Pali de emotie metta; liefdevolle aandacht. In Japan kent men de emotie "amae", wat neerkomt op een soort wederzijdse afhankelijkheid in respect. In de Filipijnen kent men het woord "liget", wat staat voor iets met peper, vuur, passie. De bovengenoemde lijst kan dus niet gezien worden als compleet of universeel.
[bewerk] Emotie of Gevoel?
Emotie is niet hetzelfde als gevoel. Emotie is de psycho-fysiologische toestand die een organisme tot actie aanzet. Gevoel is het "innerlijk weten" dat gefilterd wordt door de cognitieve (frontale hersenkwab) hersencentra. Een gevoel produceert een verandering in de fysiologie van een persoon bovenop de psycho-fysiologische verandering. Daniel Goleman beschrijft het verschil uitvoerig in zijn boek 'emotionele intelligentie'.
[bewerk] Neurologie
In de neurologie doet men veelal onderzoek met behulp van patienten waarbij bepaalde hersendelen niet meer optimaal functioneren, bijvoorbeeld door een ongeluk.
[bewerk] Prefrontale cortex: beslissen
De prefrontale cortex is dat gedeelte in de hersenen dat zich bezig houdt met het rekening houden met een context bij het nemen van beslissingen en het overgaan tot gedrag.
"Utilization Behavior" verwijst naar het onvermogen van mensen met een deficiëntie in de prefrontale cortex in de hersenen om aanwijzingen uit de omgeving in een context te plaatsen, waardoor ze aanwijzingen uit de omgeving lineair en direct verwerken. Zo zal zo iemand het gedrag van degene tegenover hem kopieren, ook wanneer deze ongepast gedrag vertoont en bijvoorbeeld in zijn neus begint te pulken. Een ander voorbeeld is dat zij wanneer zij een hamer, een fotolijstje en een spijker naast elkaar zien liggen ergens, zij een associatie maken en ter plekke met de hamer de spijker in de muur gaan slaan om het fotolijstje op te hangen, ongeacht of dit de eigenlijke bedoeling is of dat dit gepast is.
[bewerk] Dual-Route
Een van de ideeën van Joseph LeDoux is dat er sprake is van een duale manier van verwerken van emotionele informatie in de hersenen, genaamd de dual-route. Binnenkomende informatie in de hersenen wordt via twee wegen verwerkt. Hierbij gaat het om een korte route en een lange route. Kernrol speelt de amygdala. De korte route wordt gezien als snel, maar slordig (informatie wordt grofweg via de thalamus verwerkt en dan snel aan de amygdala doorgegeven). De lange route wordt gezien als langzaam, maar specifiek (informatie wordt van de thalamus naar een deel van de cortex gestuurd voor diepere verwerking en vervolgens pas naar de amygdala). Dan pas volgt een reactie! Wat is het voordeel van een duale route? Eerst wordt de informatie grofweg geanalyseerd, zodat het lichaam in een staat van gereedheid kan worden gebracht. Vervolgens wordt er na een wat grondigere analyse bevestiging gegeven (of niet), waardoor het lichaam ook daadwerkelijk kan reageren. Omdat het lichaam al startklaar is, kan het sneller reageren.
[bewerk] Filosofie
Aristoteles onderscheidt volgende emoties in Retorica boek II:
- Woede vs. kalmte
- Liefde vs. haat
- Vrees vs. vertrouwen
- Schaamte vs. schaamteloosheid
- Vriendelijkheid vs. onvriendelijkheid
- medelijden
- Verontwaardiging
- Afgunst
[bewerk] Overige
De kunstmatige taal Lojban. Een lijst van uitersten in emotie's zoals gebruikt in de artificiële, uiterst logische taal Lojban
Simpele emoties
- ontdekking – verwarring
- winst – verlies
- verrassing – geen verrassing – verwachting
- verwondering – gewoonte
- geluk – ongeluk
- amusement – verveling
- volmaaktheid – onvolmaaktheid
- moedig – schuchter – laf
- medelijden – wreed
- inkeer – afwezigheid van spijt – onschuld
complexe emoties
- trots – bescheidenheid – schaamte
- nabijheid – ongebondenheid – afstand
- klacht/pijn – OK zijn – plezier
- voorzichtigheid – driestheid – roekeloosheid
- geduld – verdraagzaamheid – woede
- ontspanning - rust - stress
Pure emoties
- vrees – zenuwachtigheid – veiligheid
- samenhorigheid – privacy
- respect – geen respect
- appreciatie – afgunst
- liefde – geen gemis – haat
- vertrouwdheid – mysterie
Propositionele houdingen
- attentvol – onattentvol – ontwijkend
- alertheid – uitputting
- doelbewust – besluiteloos – weigerachtig
- inspanning – geen echte inspanning – rust
- hoop – wanhoop
- verlangen – onverschilligheid – aversie
- interesse – ongeïnteresseerdheid - afkeer
complexe propositionele houdingen
- toelating – verhindering
- competentie – incompetentie
- verplichting – vrijheid
- beperking – onafhankelijkheid -weerstand tegen beperking
- verzoek – negatief verzoek
- suggestie – geen suggestie – waarschuwing
[bewerk] Zie ook
- Emotionele intelligentie
- Darwin
- James
- Ekman
- Damasio Neurologie
