Pieter Jelles Troelstra
Pieter Jelles Troelstra (Leeuwarden, 20 april 1860 - Den Haag, 12 mei 1930) was een Nederlandse advocaat, journalist en politicus.
Hij is bekend geworden als de socialistische leider die in november 1918, in navolging van de omwenteling in Duitsland, in Nederland de socialistische revolutie wilde uitroepen. Daarnaast heeft Troelstra in Friesland grote bekendheid gekregen als Fries schrijver en dichter.
Troelstra heeft, ook na zijn tijdelijke afscheid van Friesland, altijd zijn Friese patroniem Jelles gehanteerd. In zijn literair werk schreef hij zijn naam dikwijls naar Fries gebruik als Piter Jelles.
Inhoud |
[bewerk] Friese jaren
Hij groeide op in de Friese plaats Stiens. In zijn middelbare-schooltijd ontpopte Troelstra zich als een fel strijder en organisator en als literator. Hij kwam in contact met schrijvers als Tsjalling Halbertsma en Onno Sytstra. Met de laatste redigeerde hij in 1881 de dichtbundel It jonge Fryslân. Met Oebele Stellingwerf zette hij het toneelgezelschap Gysbert Japiks op.
Van 1882 tot 1888 studeerde Troelstra rechten in Groningen. Zijn literaire activiteiten zette hij voort. Hij zat in de redactie van het literaire tijdschrift For hûs en hiem ('Voor huis en erf') en van het Nij Frysk lieteboek, dat in 1886 verscheen. Tegelijk ontwikkelde Troelstra zich voortdurend meer als politiek strijder, zowel in de Friese beweging als in de socialistische.
In 1888 trouwde Troelstra met Sjoukje Maria Diderika Bokma de Boer (als kinderboekenschrijfster bekend geworden onder het pseudoniem Nienke van Hichtum). Ze kregen twee kinderen, Dieuwke en Jelle.
Na zijn studietijd vestigde Pieter Jelles Troelstra zich als advocaat in Leeuwarden. Hij werd in 1890 lid van de Friese Volkspartij, maar besloot na een lange tweestrijd zijn tijd geheel aan de socialistische beweging te wijden.
In 1892 bezochten de regentes Emma en de 12-jarige koningin Wilhelmina Leeuwarden. Toen de socialisten tegen dit bezoek demonstreerden, braken anti-socialistische rellen uit. Troelstra nam het op voor partijgenoten wier woning was geplunderd door Orangisten. Daarna verliep zijn advocatenpraktijk.
[bewerk] Hollandse jaren
Troelstra verhuisde in 1893 naar Amsterdam. Het jaar daarop stond hij mee aan de wieg van de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP) en in 1897 kwam hij voor het kiesdistrict Tietjerksteradeel in de Tweede Kamer. Daar toonde hij zich vooral een overtuigd anti-monarchist. Hij weigerde op Prinsjesdag aanwezig te zijn bij de opening van de Staten-Generaal, en organiseerde in plaats daarvan demonstraties in Den Haag.
Niet alleen in de Kamer, maar ook als advocaat van de gebroeders Hogerhuis verwierf Troelstra na 1897 bekendheid in heel Nederland. Het proces tegen de drie van roofoverval beschuldigde broers, die altijd hebben volgehouden onschuldig te zijn, kreeg in die tijd veel aandacht en werd in de socialistische beweging als onzorgvuldig gezien.
Toen de partij in 1900 met financiële steun van de Duitse zusterpartij SPD het dagblad Het Volk oprichtte, werd Troelstra hoofdredacteur. Maar al in 1903 verving het partijbestuur hem door de journalist Pieter Lodewijk Tak.
Bij de verkiezingen van 1901 sprong de SDAP van 2 naar 6 zetels. Maar Troelstra werd in zijn eigen kiesdistrict Tietjerksteradeel verslagen door de AR dominee Talma. Bij een tussentijdse verkiezing in het district Amsterdam kwam Pieter Jelles terug in de Kamer, om er tot 1925 te blijven.
Troelstra hoopte dat de monarchie met Wilhelmina zou uitsterven, in die tijd zag het er namelijk naar uit dat koningin Wilhelmina en prins Hendrik kinderloos zouden blijven. Toen minister-president Heemskerk op 22 december 1908 in de Kamer een medische verklaring voorlas over de te verwachten geboorte van een troonopvolger, sprak de Kamervoorzitter een gelukwens uit die werd gevolgd door een luid gejuich. Troelstra nam het woord om te verklaren, dat de gelukwens niet namens alle leden was uitgesproken. Afkeuring was zijn deel, in en buiten de Kamer, en zelfs in zijn eigen fractie. De verwachte winst bij de verkiezingen van dat jaar bleef uit.
Troelstra begon zich weer aan de literatuur te wijden; hij publiceerde in datzelfde jaar zijn beroemd geworden dichtbundel Rispinge ('oogst'), een bundel die in een tijd van moraliserende dichtkunst opviel door de openheid en het persoonlijke karakter van de gedichten.
Het huwelijk tussen Pieter Jelles Troelstra en Sjoukje Bokma de Boer liep al gauw op de klippen en in 1904 werd het officieel ontbonden, waarna Troelstra opnieuw trouwde met Sjoukje Oosterbaan.
Ook in de partij vond een scheiding plaats. De linkervleugel, met corifeeën als Frank van der Goes, Herman Gorter, David Wijnkoop en Henriëtte Roland Holst trad in 1909 uit de SDAP. Deze afsplitsing zou leiden tot de oprichting van de Communistische Partij van Nederland, vanaf 1918 een geducht concurrent van de socialisten in en buiten het parlement.
De verkiezingen van 1913 brachten alsnog een doorbraak voor de SDAP. De partij sprong van 7 naar 18 zetels. Deze overwinning schiep een levensgroot dilemma: regeren of niet? Op 5 juli reisde Troelstra naar Apeldoorn, om op Paleis Het Loo zijn politiek advies uit te brengen aan de Majesteit.
Dat advies luidde: er moet een kabinet worden gevormd uit de burgerlijke partijen. Daarmee doorbrak Troelstra de "antithese" van Abraham Kuyper, volgens welke al tientallen jaren de Linkerzijde (liberalen) dan wel de rechterzijde (christelijke partijen) regeerden.
Troelstra's advies viel bij de koningin in goede aarde. Maar de "burgerlijke partijen" wilden er niet van horen. De Vrijzinnig Democraat Dirk Bos kreeg opdracht een kabinet uit de linkerzijde te vormen. En daarvoor was de medewerking van de socialisten onmisbaar: samen met de partijen van de Liberale Concentratie hadden ze 52 van de 100 zetels.
Binnen de partij waren Jan Schaper en Willem Vliegen voor deelname aan een regering Bos; Troelstra was tegen. Op 19 juli won hij het pleit in een gezamenlijke vergadering van fractie en partijbestuur met 13 tegen 8 stemmen. Regeringsdeelname van de SDAP zou moeten wachten tot 1939.
Na het uitbreken van de Russische revolutie zag Troelstra zijn kans schoon om de Nederlandse bevolking in 1918 tot een socialistische revolutie over te halen. De poging mislukte en ging de geschiedenis in als de Vergissing van Troelstra; het was een grote teleurstelling voor hem. Troelstra begon zich langzamerhand uit de politiek terug te trekken. In de laatste jaren van zijn leven schreef hij onder de titel Gedenkschriften in het Nederlands zijn memoires.
Pieter Jelles Troelstra overleed op 70-jarige leeftijd.
[bewerk] Troelstra's vergissing
De meest gangbare lezing van de geschiedenis van Troelstra's mislukte revolutie is dat Nederland niet klaar zou zijn geweest voor een socialistische revolutie. Het VPRO-geschiedenisprogramma Andere Tijden zond echter op 20 september 2005 een reconstructie uit, waaruit zou blijken dat Troelstra's eigen weifelachtigheid, en niet de onwil van het volk, de revolutie heeft verhinderd.
[bewerk] Prijs
In 1973 eerde de gemeente Leeuwarden Troelstra door een nieuwe literatuurprijs, de Pieter Jellesprijs, naar hem te noemen.
[bewerk] Bibliografie
- 1881: Fryske Brilloftswille
- 1881: Oan 'e Sédyk
- 1881: Wiersizzer fan âlde Foekje fan Heech
- 1881: It jonge Fryslân
- 1885: Fij, Lútsen!
- 1886: Nei de Stoarm
- 1886: Nij Frysk Lieteboek
- 1909: Rispinge
- 1910: Fen Liet en Libben
- 1930: Gedenkschriften
[bewerk] Zie ook
- De Vergissing van Troelstra
[bewerk] Externe link
| Bron(nen): |
