Obesitas
Obesitas (verwante en min of meer synonieme termen zijn overgewicht, zwaarlijvigheid, vetzucht, corpulentie, dikheid, en adipositas) is een conditie van het lichaam waarbij de natuurlijke energiereserve van een zoogdier (zoals een mens), die in vet wordt opgeslagen, gebruikelijke niveaus ver overschrijdt tot aan het punt waarbij de gezondheid in het geding komt. Zwaarlijvigheid is bij wilde dieren vrij zeldzaam, maar niet ongewoon bij mensen en bij huisdieren, die vaak overvoed zijn en te weinig bewegen.
Inhoud |
[bewerk] Definities
Zwaarlijvigheid is een concept dat voortdurend opnieuw wordt gedefinieerd. Bij mensen is de meestgebruikte maat voor zwaarlijvigheid de body mass index (BMI): het lichaamsgewicht in kilogram, gedeeld door de lichaamslengte in meters in het kwadraat. Bij de BMI wordt er voor het lichaamsgewicht geen onderscheid gemaakt tussen spier- en vetweefsel (zie verderop).
Een persoon met een BMI van meer dan 25.0 kg/m2 wordt beschouwd als te zwaar (overgewicht); een BMI van meer dan 30,0 kg/m2 wordt beschouwd als zwaarlijvig (obesitas). Een verdere drempel van 40,0 kg/m2 wordt geïdentificeerd als een dringend morbiditeitsrisico (ernstig overgewicht). Het Amerikaanse Instituut voor Kankeronderzoek beschouwt een BMI tussen 18,5 en 25 als ideaal voor een gezond individu (hoewel verscheidene bronnen een persoon met een BMI van minder dan 20 als te licht beschouwen). De BMI werd geïntroduceerd in de 19e eeuw door de Belgische statisticus Adolphe Quetelet, en wordt daarom in Nederland en België ook vaak Queteletindex (QI) genoemd. De scheidingspunten tussen de categorieën worden nu en dan opnieuw gedefinieerd, en kunnen van land tot land verschillen.
De BMI is geen volledige diagnose, in zoverre dat deze niet de vetdistributie binnen het lichaam in overweging neemt, en de relatieve vet- spier- en botbijdragen aan het totale lichaamsgewicht negeert. Een krachtige atleet kan door zijn BMI als te zwaar worden gerangschikt (toe te schrijven aan een zwaar spierstelsel), terwijl ten onrechte een "normale" BMI kan worden gediagnosticeerd in het geval van een bejaarde persoon met zeer lage vetvrije massa. Een BMI-score alleen is ontoereikend als diagnose, omdat de BMI niet in staat is om vet van vetvrije massa te onderscheiden en ook geen rekening houdt met gevaarlijk buikvet is het onbetrouwbaar. Een meetlint om de buikomtrek te meten geeft een beter resultaat.
In de meeste gevallen van overgewicht die voor de gezondheid schadelijk zijn, kunnen zowel de arts als de patiënt al "op het oog" zien dat een persoon lijdt aan zwaarlijvigheid. In deze gevallen verstrekken de BMI-drempels eenvoudige criteria die alle patiënten kunnen begrijpen. Artsen kunnen ook eenvoudige metingen gebruiken als de tailleomtrek of de huidplooimeting, waarbij op zekere plaatsen van de huid precies wordt gemeten wat de dikte van de onderhuidse vetlaag is.
Dergelijke klinische gegevens zijn niet handig bij grote onderzoeken naar de volksgezondheid, omdat daarbij in het algemeen alleen de lengte en het gewicht worden geregistreerd. Om deze essentiële reden blijft BMI de algemeen meest gebruikte benadering voor onderzoeken naar de volksgezondheid, en het nuttigst voor grensoverschrijdende, longitudinale en andere soorten vergelijkende analyse. Uit recent onderzoek (vermeld in The New England Journal of Medicine) is gebleken dat een gering overgewicht al leid tot een vergrote sterftekans. (NRC Wetenschap 29-8-2006)
[bewerk] Oorzaken
Zwaarlijvigheid is over het algemeen een resultaat van een combinatie van factoren:
- Genetische neiging
- Energie-rijk dieet
- Beperkte lichaamsbeweging en zittende levensstijl
- Onderliggende ziekte
- Een eetziekte zoals eetbuienstoornis
- Stress (betwist)
- Te weinig slaap (betwist)
Hoewel er geen eenduidige verklaring voor de recente epidemie van zwaarlijvigheid is, komt de evolutionaire hypothese het dichtst bij een verklaring van dit fenomeen. In tijden toen het voedsel schaars was, was de capaciteit om uit zeldzame periodes van overvloed voordeel te halen door energie op te slaan ongetwijfeld een evolutionair voordeel. Dit is precies het tegengestelde van wat in de sedentaire maatschappij wordt vereist, waar high-energy voedsel in overvloedige hoeveelheden beschikbaar is. Dit wordt gecombineerd met verminderde beweging. Hoewel vele mensen misschien een genetische tendens tot zwaarlijvigheid hebben, is het pas met de vermindering van fysieke activiteit en een beweging naar hoog-caloriediëten van de moderne maatschappij dat obesitas wijdverspreid is geworden. Belangrijke fracties (tot 30%) van de bevolking in rijke landen zijn nu zwaarlijvig.
Controversieel is echter de gedocumenteerde tendens uit de VS dat zowel de energie- als de (verzadigd)vetinname in de periode 1971-2000 significant zijn gedaald, terwijl de consumptie van koolhydraatbronnen is gestegen. Uit geschiedkundig oogpunt blijkt ook dat een aantal parameters van onze voeding ten opzichte van de Neolithische tijd drastisch is veranderd. Een van deze parameters is de glykemische index, maar ook de algehele samenstelling van de macronutriënten is veranderd: wij eten tegenwoordig meer koolhydraten en minder vetten en proteïnen. (Bron: NHANES studie 1971-2000 CDC (V.S.))
Eetziekten kunnen tot zwaarlijvigheid leiden. Het natuurlijke mechanisme waarbij men automatisch stopt met eten als men genoeg heeft is hierbij verstoord. Dit natuurlijke mechanisme bestaat uit de vetcellen die een stof produceren die de eetlust tegenwerkt, leptine genaamd. Hoe meer vetcellen hoe meer leptine wordt aangemaakt. Bij sommige mensen met overgewicht is het stuk chromosoom dat voor dit hormoon codeert defect. Deze mensen kunnen geïnjecteerd worden met leptine. Hierboven is een plaatje te zien van twee muizen waarvan één met leptine-deficiëntie. Helaas is dit bij weinig mensen met overgewicht het geval en is er een andere oorzaak van het probleem.
Recent onderzoek heeft naar voren gebracht dat menselijke zwaarlijvigheid soms misschien door een virale besmetting kan worden veroorzaakt.
[bewerk] Sociale oorzaken
Terwijl het vaak vrij duidelijk is waarom een bepaald individu vet wordt, is het veel moeilijker om te begrijpen waarom het gemiddelde gewicht in bepaalde maatschappijen recent is toegenomen. Hoewel genetische oorzaken van centraal belang zijn bij wie zwaarlijvig is, kunnen zij niet verklaren waarom één cultuur 'vetter' is dan een andere.
Dit is het meest opvallend in de Verenigde Staten. In de jaren vlak na de Tweede Wereldoorlog tot 1960 steeg het gewicht van de gemiddelde persoon, maar slechts weinigen waren zwaarlijvig. In 1960 werd bijna de volledige bevolking goed gevoed, maar was men in het algemeen niet te zwaar. In de 25 jaar sinds 1980 heeft de groei in het aantal zwaarlijvigen duidelijke vormen aangenomen en meer en meer wordt het een risico voor de volksgezondheid.
Er zijn een aantal theorieën over de oorzaak van deze verandering sinds 1980. De meesten geloven het een combinatie diverse factoren is.
Eén van de belangrijkste is de veel lagere relatieve kosten van levensmiddelen: de grote landbouwsubsidies in de Verenigde Staten en Europa hebben tot voedselprijzen voor consumenten geleid die lager zijn dan op welk eerder moment in geschiedenis ook. Suiker en glucosestroop, twee reusachtige bronnen van voedselenergie, vallen onder de meest gesubsidieerde producten door de overheid van de Verenigde Staten.
De versterkte marketing heeft ook een rol gespeeld. In de vroege jaren '80 hief het bewind van president Reagan de meeste verordeningen betreffende reclame gericht op kinderen op. Dientengevolge steeg het aantal reclamespots dat door het gemiddelde kind wordt gezien, en een groot deel hiervan was voor fast food en suikergoed.
De veranderingen in de prijs van minerale olie en benzine worden ook verondersteld effect gehad te hebben, aangezien het nu, in tegenstelling tot tijdens de jaren '70, betaalbaar is overal naar toe te rijden in de Verenigde Staten. Tezelfdertijd zijn meer gebieden gebouwd zonder parken.
Elk jaar brengt een groter deel van de werkende bevolking de volledige werkdag achter een bureau of computer door. In de keuken heeft de magnetron ervoor gezorgd dat men meer snackt en minder gezond vers voedsel eet.
Een sociale oorzaak waarvan door velen wordt verondersteld dat deze een rol speelt is het stijgende aantal huishoudens met twee inkomens, dus waarvan één ouder niet meer thuis blijft om voor het huis te zorgen. Dit verhoogt het aantal restaurant- en meeneemmaaltijden.
Sinds 1980 hebben fast food restaurants een dramatische groei doorgemaakt, zowel in omzet als in aantal klanten.
De verhoogde voedselproductie is waarschijnlijk ook een factor. De V.S. produceren drie keer meer voedsel dan de burgers van de V.S. eten.
Interessant genoeg is het aantal Amerikanen dat een dieet volgt enorm gegroeid sinds de toename van zwaarlijvigheid. Sommige geleerden beweren zelfs dat deze tendens eigenlijk zwaarlijvigheid aanmoedigt.
[bewerk] Problemen
Mensen met obesitas hebben vaak last van hun zwaarlijvigheid. Ze kunnen door hun vetlagen vaak moeilijker lopen en bewegen. Zwaarlijvige mensen moeten meestal meer bewegen, maar ze zijn vaak bang om bijvoorbeeld naar het zwembad te gaan, omdat ze bang zijn dat mensen ze nakijken, vanwege hun hangbuiken.
[bewerk] Behandelingen
Er wordt veel gedaan tegen obesitas. Een handelwijze is bijvoorbeeld om naar de diëtist te gaan. Die kan mensen helpen met overgewicht om af te vallen, maar ook om meer zelfvertrouwen te krijgen door gewoon naar het zwembad te gaan. Voor mensen met ernstige obesitas is een multidisciplinaire behandeling door een diëtist, fysiotherapeut en psycholoog vaak de beste behandeling, omdat dan zowel voeding, beweging en gedrag als gevoelens aan bod kunnen komen.
[bewerk] Complicaties
Zwaarlijvigheid is gecorreleerd (in epidemiologisch onderzoek) met een verscheidenheid aan complicaties. Voor veel van deze klachten is niet duidelijk vastgesteld in welke mate zij direct door zwaarlijvigheid zelf worden veroorzaakt, of een andere oorzaak (zoals beperkte lichaamsbeweging) hebben die zwaarlijvigheid eveneens veroorzaakt.
Voorbeelden van belangrijke complicaties zijn:
- suikerziekte
- hoge bloeddruk
- hart- en vaatziekten
- verhoogd cholesterol
- onvruchtbaarheid
- rugpijn
- artrose van heupen, enkels en knieën
- depressie en lage zelfwaardering
Terwijl sterke zwaarlijvigheid veel gezondheidsproblemen veroorzaakt, hebben degenen die enigszins te zwaar zijn weinig verhoogde mortaliteit of morbiditeit. Sommige onderzoeken suggereren dat enigszins "te zware" mensen langer leven dan degenen die een "ideaal" gewicht hebben.
[bewerk] Therapie
De behandeling van zwaarlijvigheid berust op de twee pijlers van een energie-beperkt dieet en verhoogde lichaamsbeweging. Vroeger werd bij behandeling van zwaarlijvigheid gestreefd naar het bereiken van een normaal gewicht. Deze doelstelling blijkt in de praktijk voor heel veel patiënten niet haalbaar. Ook blijkt uit medisch onderzoek dat een beperkt gewichtsverlies van 5-15% de risico's op complicaties al sterk verminderd. Daarom wordt tegenwoordig veeleer gestreefd naar dat beperkte gewichtsverlies. Belangrijker nog dan gewichtsverlies is het vasthouden hiervan.
Veel onderzoek concentreert zich op nieuwe medicijnen om zwaarlijvigheid te bestrijden, die als het grootste gezondheidsprobleem gezien wordt van de ontwikkelde landen. Sommige voedingsdeskundigen zijn van mening dat deze onderzoeksfondsen beter gewijd zouden kunnen worden aan advies over goede voeding, gezond eten en het bevorderen van een actievere levensstijl.
Medicijnen die wel voor zwaarlijvigheid worden voorgeschreven, als het houden van een dieet en lichaamsbeweging niet werken, zijn orlistat en sibutramine.
Meer en meer wordt chirurgie gebruikt om de maagcapaciteit (en daarmee de voedselopname) te beperken. Dit kan b.v. door het afnieten van een deel van de maag, door het in de maag brengen van een opblaasbare ballon, door het verwijderen van een deel van de lengte van de darm, of door het aan elkaar vastmaken van de boven- en de onderkaak waardoor alleen vloeibaar voedsel kan worden gebruikt. De resultaten van de verschillende methoden variëren sterk. Zo blijkt dat het inbrengen van een maagballon niet beter werkt dan alleen een dieet. Het verwijderen of omleiden van een deel van de lengte van de darm levert het meeste gewichtsverlies op. Echter, deze zware operatie leidt ook tot veel schadelijke nevenwerkingen. Chirurgie als behandeling van zwaarlijvigheid is dan ook alleen een geschikte behandeling is zeer ernstige gevallen.
[bewerk] Controversen
Er is continu debat over zwaarlijvigheid, op verscheidene niveaus.
[bewerk] Medicatie van zwaarlijvigheid
Controverse bestaat er ook over de vraag of het concept "zwaarlijvigheid" geldig is. Deze critici beweren dat de lichamelijk actieve mensen gezonder zijn dan sedentair ongeacht hun lichaamsgewicht. De nadruk op gewicht en lichaamsmassa wordt gevoed, naar hun mening, door de industrie van de dieetbevordering, farmaceutische bedrijven en segmenten van het medische beroep voor winstdoeleinden.
[bewerk] Medische reacties op zwaarlijvigheid
De conventionele artsen adviseren strategieën om gewicht te verliezen om zo de gezondheidsrisico's te verlichten verbonden aan zwaarlijvigheid. Er is controverse zowel over wat die strategieën realistisch omvatten, en ook of zulke doelen eigenlijk in betere gezondheidsresultaten resulteert.
De gewichtsverminderingsstrategieën omvatten dieetveranderingen, bewegingsregimes, medicijnen voor gewichtsverlies en chirurgische behandelingen (zie Therapie, hierboven, voor volledige lijst). Hiervan zijn de "wonderdiëten" het meest betwist. Verscheidene onderzoeken suggereren dat het gewichtsverlies op korte termijn vaak leidt tot metabole aanpassingen die op lagere termijn juist tot gewichtstoename leiden.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe link
[bewerk] Referenties (in het Engels)
- Bruch H. Eating Disorders, Obesity, Anorexia Nervosa and the Person Within. New York: Basic Books, 1973.
- Janssen I, Katzmarzyk PT, Ross R. Waist circumference and not body mass index explains obesity-related health risk. Am J Clin Nutr 2004;79:379-84 PMID 14985210
- Flier JS. Obesity wars: molecular progress confronts an expanding epidemic. Cell 2004;116:337-50. PMID 14744442.
- Lopez R. Urban sprawl and risk for being overweight or obese. Am J Publ Health 2004;94:1574-9. PMID 15333317.
- Mokdad AH, Marks JS, Stroup DF, Gerberding JL. Actual causes of death in the United States, 2000. JAMA 2004;291:1238-45. PMID 15010446
- Roberts SB, Savage J, Coward WA, Chew B, Lucas A. Energy expenditure and intake in infants born to lean and overweight mothers. N Engl J Med 1988;318:461-6. PMID 3340127
- Ross JG, Pate RR. The National Children and Youth Fitness Study II: A summary of findings. J Phys Educ Recr Dance 1987;58:51-6.
- Tillotson JE. America's Obesity: Conflicting Public Policies, Industrial Economic Development, and Unintended Human Consequences. Annu Rev Nutr 2004;24:617-43. PMID 15189134
- Vangipuram SD, Sheele J, Atkinson RL, Holland TC, Dhurandhar NV. A human adenovirus enhances preadipocyte differentiation. Obes Res 2004;12:770-7. PMID 15166297.
- Wolf MC, Cohen KR, Rosenfeld JG. School-based interventions for obesity: Current approaches and future prospects. Psychology in the Schools 1985;22:187-200.
- NHANES:Trends in intake in energy and macronutrients 1971-2000 http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm5304a3.htm
