Martin Luther
From Wikipedia
Martin Luther ; (* 10. November 1483 in Eisleben; † 18. Februar 1546 in Eisleben) weer een düütschen Reformator. Siene Öllern hefft em den Namen Martin geven, na den Hilligen Martin vun Tours, de jümmers up'n 10 November sienen Dag hett.
Inholtsverteken |
[Ännern] Leben
[Ännern] Kinnertiet un School
Dat duur nich lang un Luther sien Vadder Hans Luther un siene Mudder Margarethe sünd vun Eisleben nah Mansfeld hentagen. Hans Luther hett in'n Bargboo arbeidt. He woll geern, datt sien Söhn Jura studeer un Afkoot wurr. Man toeerst möß Martin de School in Mansfeld besöken. Vun 1497/8 an af güng he nah Meideborch up de Doomschool. 1498 bit 1501 weer he wedder in Eisenach up School.
[Ännern] Studententiet
As he mit School fardig weer, füng Martin in Erfurt dat Studeern an mit de Grundloog: Dat weren de "Artes Liberales", de freen Künste. Dor hett he ok sienen Magister Artium maakt. 1505 füng he denn an, up Afkaat to studeeren, just so, as sien Vadder sik dat wünscht harr.
Man as he an 'n 2.7.1505 up'n Weg nah Huus weer un över dat free Land güng, keem een Unweer up. Blitz un Donner flögen em um 'e Ohren, un he harr grote Angst. In siene Noot reep he: "St. Anna hölp, denn will ik ok Mönk weren!" He is am Enn nich sturben, un wiel he dat nu mol seggt harr, bleev he dor ok bi.
[Ännern] Mönk
He güng in dat Klooster vun de Augustiner Eremiten un is dor an 'n 17.7.1505 upnahmen wurrn. Dat Klooster höör to de Reformkongregation. De Baas vun den Oorden in Düütschland weer Johannes von Staupitz.
Mit sienen Vadder hett he sik um düsse Sook duchtig vertöörnt. De weer vergrellt, dat sien kloken Söhn nu nich 'n anstännigen Afkooten afgeven scholl, man blot 'n undöögten Mönk. In 't Vörjahr 1507 is Luther Preester wurrn.
[Ännern] Theologie
Luther hett denn up Theologie studeert, weil de Vörsitter vun sienen Oorden dat so wollen. He hett sik besunners ut'neen sett mit den Humanismus, mit de Sentenzen vun Petrus Lombardus un mit den Hilligen Augustinus sien Schriften. Vun den Harfst 1508 af hett Luther an de Universität in Wittenbarg Artes Liberales lehrt. Dor hett he Staupitz beter bi kennenlehrt. 1510 is he in Rom ween. 1511 weer he vun dor torüch. In 'n Harfst 1511 wurr he nah Wittenbarg versett un hett an 'n 19.10.1512 sien Doktor in de Theologie maakt. Laterhen is he dor Professor vun de Theologie wurrn. Dor hett em Friedrich de Wiese, de Hertog vun Sassen, up siene nee Uni beropen.
[Ännern] De 95 Thesen
Dat warrt seggt, dat Luther up'n 31. Oktober 1517 siene 95 Thesen an de Döör vun de Slottkarken to Wittenbarg anslahn harr. He woll dor mit annere Kollegen un mit Studenten över diskuteern. Man dor keem dat nich to. He wurr denn bi 'n Paapst in Rom ankloogt, vunwegen dat, wat dor in stünn. Unnerkriegen loten hett he sik aver nich. He bleev dor bi, wat he ok al in siene 95 Thesen seggt harr: De Oort un Wiese, wie de Paapst un siene Lüe dat mit de Buße un de Bicht moken deen, weer ganz verkehrt.
[Ännern] Acht un Bann
1518 möß Luther sik vun den Paapst sienen Kardinal Cajetan verhören laten. Bi een Disputation in Augsborg nehm Luther nix torüch vun dat, wat he seggt harr. 1520 hett de Paapst Luther sien Lehr veroordeelt. 60 Dage harr he Tiet to 'n Wedderroop. De Paapst beroop sik dorbi up dat Ordeel vun de theologischen Fakultäten vun Köln un Löwen, de beide meenen, datt Luther dat Speel al to wiet dreben harr. Weil Luther sien Lehr nich afswören dö, hett de Paapst em up 'n 3. Januar 1521 ut de Karken utslaten. De Kaiser hett em denn nödigt to'n Rieksdag nah Worms. Dor hett he in sien berühmt Antwoort an 'n 18. April seggt, he wull nix torüchnehmen vun dat, wat he seggt harr. Blot wiel dat sien Fürst Friedrich de Wiese em up gor keen Fall ünnergohn loten woll, hett Luther de Sook överleevt. De hett em an 'n 4. Mai up de Wartborg bringen loten, un dor möss he blieven, bit dat um de ganze Saak 'n beten ruhiger worrn weer.
[Ännern] Wartborg
Up de Wartborg leev Luther ünner den Naam Junker Jörg vun 'n 4. Mai 1521 bit to 'n 1. März 1522. In düsse Tiet up de Wartburg hett Luther denn de Bibel översett in de Hochdüütsche Sprook. As he torüch weer in Wittenbar, hett he de Öbersetten tosamen mit Philipp Melanchton dörkeken un in 'n September 1522 keem de eerste Utgaav vun dat Nee Testament mit 21 Biller vun Lukas Cranach rut. In 'n Dezember geef dat al de tweete Utgaav.
So güng dat mit Luther siene Reformation los. Loter is he denn de Vadder vun de Evangeelsche Karken wurrn. Annernvorsik woll he kene egene Karken upmoken. He woll blot, dat siene kathoolsche Karken sik reformeeren un verbetern dö.
Luther hett denn heiroot. Sien Fro wurr Katharina von Bora. Se weer ene Nonn, de ut ehren Klooster weglopen is. Dor hett dat allerhand Theoter geben, as dat kunnig mookt weer: Luther, de mol 'n Mönk weer, hett ene Fro heiroot, de mol ne Nonn weer. De beiden hefft ok allerhand Kinner mitnanner hatt. Sturben is Luther in dat Johr 1546.
