Belgia

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Koninkrijk België
Royaume de Belgique
Königreich Belgien


Flagg	Riksvåpen

Nasjonale motto: fransk: «L'union fait la force», nederlandsk: «Eendracht maakt macht» og tysk: «Einigkeit gibt Stärke» (Sameining gjer sterk)

Offisielle språk

Nederlandsk, fransk og tysk

Hovudstad

Brussel (fr. Bruxelles)

Styresett

Konge
Statsminister

Monarki
Albert II av Belgia
Guy Verhofstadt

Flatevidd
- Totalt
- Andel vatn

30 528 km² (140.)
6,2 %

Folketal
- Estimert (2005)
- Folketeljing (—)
- Tettleik

10 364 388 (77.)
—
340/km² (17.)

Sjølvstende
- Erklært
- Anerkjent

Frå Nederland
1830
1839

BNP
- Totalt (2005)
- Per innbyggjar

324,299 mrd. USD (30.)
31 549 USD (11.)

Valuta

Euro

Tidssone

UTC +1

Nasjonalsong

Brabançonne

Nasjonaldag

21. juli

Internasjonal telefonkode

+32

Nasjonale toppdomene

.be

Kongeriket Belgia (België på nederlandsk, Belgique på fransk, og Belgien på tysk) er eit lite land vest i Europa. Landet som grensar til Nederland, Tyskland, Luxembourg og Frankrike. I tillegg er det ei lita kystline mot Nordsjøen.

I romersk tid låg det som no er Belgia grovt rekna i den romerske provinsen Gallia Belgica. Denne plasseringa i utkanten av Romerriket, på grensa mellom det latinske og det germanske kulturområdet er framleis tydeleg i Belgia. Landet er framleis kulturellt og språkleg delt i eit latinsk fransktalande og eit germansk nederlandstalande område. Om lag 6 millionar talar flamsk (som berre i liten grad skil seg frå nederlandsk) og om lag 4 millionar talar fransk. Dei fleste flamsktalarane bur i Flandern, i nord, og dei fleste fransktalarane bur i Vallonia, i sør. Brussel er offisielt tospråkleg, men dei fleste talar fransk. Vallonsk skil seg noko frå «Brusselfransk». Det bur òg ein tysktalande minoritet i aust.

I antikken var inngyggarane i det som no er Belgia organiserte i gallo-romanske og germanske stammar, som Julius Cesar kalla «Belgae». Frå slutten av mellomalderen og fram til det 17. århundre var området eit viktig industriellt og kulturellt senter i Europa. I tidsrommet frå det 16. århundre fram til Belgia vart erklært som uavhengig stat i 1830 var området ofte krigsskodeplass for dei europesiske stormaktene. I det 20. århundre var Belgia ein med som ein av grunnleggarane i EU og NATO.

[endre] Soge

I dei siste to tusenåra har området som i dag utgjer Belgia gått gjennom mange demografiske, polititiske og kulturelle omkastningar. Den fyrste veldokumenterte historia går tilbake til den romerske innvasjonen i det fyrste århundre før vår tidsrekning. I boka De Bello Gallico (Gallerkrigane) skreiv Julius Cesar: «Horum omnium fortissimi sunt Belgæ» (Belgierane er dei mest verdfulle av alle). Då Frankarane stifta det merovingiske kongeriket, som i det 8. århundre vart til det karolingske rike, omfatta dette området som no er Belgia.

I mellomalderen var dei lågtliggande «nederlana» splitta i mange føderale småstatar. I det 14. og 15. århundre kom dei fleste av desse inn under Bourgogneriket, med seinare i det 15. århundre fekk dei ein større grad av sjølvstende og tok til å kalla seg dei 17 provinsane.

I det 16. århundre auka missnøya i dei sju nordlege kalvinistiske provinsane (det noværande Nederland) med den sterkt katoslske spanskekongen Philippe II. I 1579 vart det i Utrecht signert ein traktat, der sokalla utrechttraktaten(Unie van Utrecht), som proklamerte uavhengigheit frå den spanske krona for dei sju nordlege provinsane.provinsane. Ynskje om separasjon frå dei spanskstyrte sørlege provinsane hadde både politiske og religiøre grunnar. Utrechunionen vert ofte sett på som tuftinga av det uavhengige Nederland. I 1581 vart utrechttraktaten avløyst av «het Plakkaat van Verlatinghe» og stifta Utrecht-unionen, som erklærte Nederland som sjølvstendig stat og offisielt avsette spanskekongen Philippe II som statsoverhovud.

Dei sytten provinsane vart med dette delte i to: «dei Sameina Provinsane» i nord og «Sydnederland» i sør. Opphaveleg var dei nederlansktalande provinsane Flandern, Brabant og Geldern med i dei sameina nordlege provinsane, men i løpet av åttiårskrigen vart omlag heile Flandern, ein stor del ab Brabant og ein liten bit av Geldern reokkuperte av Spania

Sørnederland vart administret, stundom av dei spanske Habsburgarane og stundom frå Austerrike. Fram til opprettinga av staten Belgia i 1830, vart området fleire gong okkupert av franske styrkar og var ofte skodeplass for samanstøytar med styrkar frå «dei Sameina Provinsane» i nord og med austerrikarane. Slaget ved Peene, i 1677, førte til at ein liten snipp av Flandern vart lagt til Frankrike.

Etter den franske revolusjonen vart Sørnederlanda, etter ei folkerøysting i 1792, lagt til Frankrike. Dette gjorde slutt på dei spanske og austerrikiske ambisjonanane i området. Etter at keisarriket til Napoleon gjekk til grunne vart Kongeriket Nederlanda, som omfatta alle dei tre Benelux-landa skipa i 1815.

I 1830 vart staten Belgia oppretta, etter at stormaktene Frankrike og England hadde gått med på det. Englang pressa på for at den nye staten skulle vera eit kongedøme og det var òg langt på veg England og Framkrike som bestemte kven som skulle verta den fyrste belgiske kongen. Dei vart til slutt samde ein tyskar, hertugen av Sachsen-Coburg, som vart innsett som Leopold I av Belgia.

I 1885 vart han etterfølgd av sonen sin, Leopold II, som er mest kjendt for ved hjelp av leigesoldatar ha okkupert Kongo og for den brutale måten han utbytta landet og innbyggarane på. Ein veit framleis ikkje kor mange som vart drepne i Kongo, men fleire forskarar meiner det var omlag 10 millionar. Leopold II var òg kontroversial i Belgia og då han døydde var det ikkje alle som sørgde over han. På grunn av internaskonalt press måtte han i 1908 formelt overføra Kongo til den Belgiske staten, som sto som okkupasjonsmakt i Kongo heilt fram til 1960. Dette er eit av dei myrkaste kapitla i Belgia si historie og framleis er det i nokre krinsar tabu å tala om kva som gjekk føre seg i Kongo.

Under 2. verdskrig var Belgia okkupert av Tyskland. Etter frigjeringa i 1945 har landet hatt er rivande økonomisk utvikling. Belgia var med og stifta NATO og EU og er i dag med i Euro-samarbeidet.

På 60-talet oppsto det sterke flamske nasjonalistiske straumningar, noko som sette samfunnsstrukturen på ei hard prøve. Det som kjenneteikar Belgia i dag er utviklinga mot meir sjølvstyre for dei fransk- og flamsk-talande områda.

[endre] Den belgiske statsforma

Belgia er eit konstituellt monaki, med eit demokratisk veld parlament. Belgia har proporsjonal representasjon og det er obligatorisk å røysta (som i Hellas og Australia).

Den belgiske regjeringa er ansvarleg ovanfor parlamentet. Belgia har mange små parti og regjeringa er som oftast ei koalisjonsregjering, sett saman av mange parti. Dette fører ofte til ei etter måten svak regjering og til at det er parlamentet som sit med den reelle makta i landet.

[endre] Utviklinga mot ein føderal stat

Då Belgia vart stifta i 1831 var landet ein einheitsstat med fransk som einaste offisielle språk. Dette på trass av at dei fleste inngyggarane tala germanske språk (aust- og vest-flamsk, brabantisk, limburgsk heilt i syd-aust-belgia og luxenburgsk, Vallonsk, picardisk, gaumaisk og champenoisk i sydbelgia). Den fyrste tida var skulevesen, rettsvesen og andre offisielle organ franskspråklege.

Seinare vart skulevesnet delt i fransk- og nederlandsk-språklege områder. Då dei tysktalande områda i aust i 1919 vart lagt til Belgia, vart Belgia ofisiellt eit trespråkleg land, med fransk, nederlandsk og tysk som ofisielle språk. Denne separasjonen i ulike språkgruper fordelte over eit lite geografiske område førte til fleire justeringar av grunnlova (1970, 1980, 1988-89 oh 1993), noko som flrte til at Belgia enda opp som ei komplisert føderal statsform.

[endre] Klima

Belgia sitt klima er prega av mjuke overgongar. Vêret i Flandern er mykje likt vêret i Nederland med kjølege vintrar og milde somrar (særleg viss ein flyttar seg til indre strøk), og alle årstider har forholdsvis ofte regn, men sjeldan særleg intenst. Sørover og inn i Vallonia vert klimaet meir kontinentalt med litt kjølegare vêr om vinteren og eit par dagar mindre med nedbør. Snø er ikkje uvanleg frå november til april. Skilnadane mellom nord og sør er likevel små. Det høgare området i Belgia, kalla Ardennane, er i snitt 2-3ºC kaldare enn resten av Belgia. Mesteparten av Ardennane, særleg Hautes Fagnes, er meir skya og får omlag 300 mm meir nedbør i året enn områda i nord og vest.

Brussel får regn omlag annankvar dag i snitt, om sommaren meir regnbygeprega og på vinteren meir i form av yr. Brussel sin nedbørsnormal er 855 mm i året. Belgia har sjeldan ekstreme temperaturforhold verken sommar eller vinter, og temperaturen i Brussel går frå omlag -17ºC om vinteren til 37ºC om sommaren i dei mest ekstreme tilfella.

[endre] Sjå òg

Leopold II av Belgia

[endre] Litteratur

Martiniello M. Swyng, Où va la Belgique?, L'Harmattan, 2000.

[endre] Kjelde

Fransk Wikipedia

Vest-Europa

Den europeiske unionen (EU) og EØS-området:

Berre EØS:

Island | Liechtenstein | Noreg

Den nordatlantiske traktat-organisasjonen (NATO)
Belgia \| Bulgaria \| Canada \| Danmark \| Estland \| Frankrike \| Hellas \| Island \| Italia \| Latvia \| Litauen \| Luxembourg \| Nederland \| Noreg \| Polen \| Portugal \| Romania \| Slovakia \| Slovenia \| Spania \| Storbritannia \| Tsjekkia \| Tyrkia \| Tyskland \| Ungarn \| USA