Walther Model
Z Wikipedii
| Walther Model | |
 |
|
| Urodzony | 24 stycznia 1891 roku w Genthin |
| Zmarł | 21 kwietnia 1945 w Lintorf |
Otto Moritz Walther Model (ur. 24 stycznia 1891 r. w Genthin niedaleko Magdeburga, zm. 21 kwietnia 1945 w Lintorf w Zagłębiu Ruhry) – niemiecki feldmarszałek.
Spis treści |
[edytuj] Okres do wybuchu II wojny światowej
Ojciec Walthera początkowo był nauczycielem w Kolegium, a natępnie pracował jako dyrektor w szkole muzycznej. Matką Walthera była Marie (z d. Demmer).
Po zdaniu matury i ukończeniu szkoły w Naumburg a.d. Saale, Walther rozpoczął karierę wojskową w roku 1909 działając w Fahnenjunker[1] należącej do 52. Regimentu piechoty w Chociebużu. W tym samym roku, już w stopniu Fähnrich[2], wstąpił do szkoły wojskowej w Nysie (ówczesne Neisse). W przeciągu roku został promowany do stopnia podporucznika w 1. Batalionie w Krośnie Odrzańskim (ówczesne Crossen).
Wraz z wybuchem I wojny światowej w 1914 roku został mianowany adiutantem w tym batalionie, zaś pod koniec tego roku promowany do stopnia oficera regimentu. W roku 1915 awansował do stopnia porucznika. Po awansie został skierowany na kurs do Sztabu Generalnego, po ukończeniu którego został oficerem 10. Brygady Piechoty, a następnie szefem kompanii w 8. Regimencie.
Jeszcze w roku 1917 został odkomenderowany jako oficer łacznikowy do Oberste Heeresleitung[3]. Tam jako szef oddziału operacyjnego 18 listopada 1917 otrzymał stopień kapitana.
Na początku 1918 roku Model został skierowany do rezerwowej dywizji piechoty.
Po zakończeniu wojny Model pozostał w XVII Korpusie Armijnym, a następnie został przeniesiony do oddziałów granicznych "Wschód"[4]. W lipcu 1919 roku został przydzielony do 7. Brygady Reichswehry stacjonującej w Westfalii, a później do 14. Regimentu piechoty w Konstancji. Pomimo zakazów Traktatu Wersalskiego był odpowiedzialny za werbowanie ochotników przybywających z terenów Kurlandii.
Jesienią 1920 roku objął stanowisko szefa MG-Kompanie[5] w 18. Regimencie piechoty. Po pięciu latach służby na tym stanowisku, 1 października 1925 roku Model został skierowany do 8. Regimentu piechoty stacjonującego w Görlitz. Służył tu do 30 września 1928, po czym oddelegowano go na stanowisko nauczyciela taktyki i historii wojen do 3. dywizji piechoty. W roku 1929 awansował do stopnia majora, a 1 listopada 1932 roku do stopnia podpułkownika (oberstleutnanta). W 1933 r. Walther był odpowiedzialnym za "oddziały techniczne" Sztabu Generalnego.
Kolejne szczeble kariery wojskowej przychodziły równie szybko – 1 października 1934 roku Model był już pułkownikiem, a 1 listopada tego samego roku został komendantem 2. Regimentu piechoty w Allenstein.
15 października 1935 roku objął kierownictwo wydziału technicznego w Sztabie Generalnym Wojsk Lądowych. Trzy lata później, 1 marca 1938 roku, otrzymał stopień generała majora (najniższy stopień generalski Wehrmachtu) i został szefem Sztabu Generalnego IV Korpusu Armijnego.
[edytuj] Lata 1939-1941
Podczas kampanii wrześniowej był szefem sztabu IV Korpusu Armijnego, a później szefem Sztabu 16. Armii[6]. W czasie operacji Fall Gelb, czyli najazdu na Francję, Belgię, Holandię i Luksemburg, był dowódcą 3. Dywizji Pancernej, a następnie XLI Korpusu Pancernego.
1 kwietnia 1940 roku otrzymał awans do stopnia generała porucznika.
3. Dywizja Pancerna[7]. pod dowództwem Modela stanowiła najbardziej wysunięty na północ związek pancerny Grupy Armii "B" i miała za zadanie osłaniać prawą flankę uderzenia przez Ardeny. Atakując przez Gembloux i Charleroi dotarła do Arras, gdzie razem z 7. Dywizją Pancerną i elementami Dywizji Pancernej SS "Totenkopf" odparła 21 maja ostatnią próbę wyrwania się z kotła Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego. Następnie wzięła udział w operacji Rot – właściwym uderzeniu na Francję. 4 czerwca 1940 Model zaatakował pozycje francuskie pod Compiegne, a po ich przełamaniu uderzył na południe, przez Reims i Briare, kończąc kampanię w okolicach Limoges. 3. Dywizja Pancerna pod dowództwem Modela odniosła ogromne sukcesy przy minimalnych stratach własnych.
Kampanię francuską Walther zakończył przy granicy ze Szwajcarią.
[edytuj] Front wschodni
Z wielką energią i rozmachem dowodził 3. Dywizją pancerną a potem 9. Armią podczas operacji Operacji Barbarossa.
Już pierwszego dnia dywizja Walthera (atakując od strony Brześcia Litewskiego) odniosła wielki sukces docierając na odległość 65 km od podstaw wyjściowych. Następnie wzięła udział w walkach o Białystok i Mińsk oraz w zdobyciu Smoleńska i w wielkiej bitwie okrążeniowej pod Kijowem. Po zlikwidowaniu kotła kijowskiego dywizję skierowano do bitwy o Moskwę. 9 lipca 1941 r. zostaje odznaczony Krzyżem Rycerskim do Krzyża Żelaznego.
Tymi też siłami odrzucił Rosjan na wschód, a w ciągu nocy zniszczył, bądź wziął do niewoli strzelców rosyjskich na 15 samochodach ciężarowych. W październiku 1941 roku został mianowany generałem wojsk pancernych XXXXI Korpusu Armijnego, a 28 lutego 1942 roku generałem pułkownikiem. W dowód uznania otrzymał Krzyż Rycerski z Liśćmi Dębowymi. Od 1941 roku znał się z Guderianem. Być może dlatego też po latach Guderian dał o nim następujące świadectwo:
- ... Odważny, niestrudzony żołnierz, który znał front, gardząc śmiercią osobiście brał udział w walkach i dlatego cieszył się zaufaniem swych żołnierzy...
Na terenach, na których walczyły oddziały Modela, młodzież w wieku powyżej 17 lat była wcielana do oddziałów obcokrajowych SS, a poniżej tego wieku do pracy pomocniczej dla SS. Operacja tego typu była oznaczona kryptonimem "Heu-Aktion"[8]. Byc może brzmi to dość niewiarygodnie, ale była to jedna ze strategii SS, która podczas wojny z ZSRR cierpiała na dotkliwy brak "mięsa armatniego". Dzięki takim poczynaniom, w szeregach SS znaleźli się, Łotysze, Ukraińcy, Kozacy i wiele innych narodowości wchodzących w skład powojennego ZSRR.
Walther Model był twórcą strategii określanej mianem "Ślimaczej ofensywy"[9] lub "Młockarni" [10].
[edytuj] Bitwa o Moskwę
Gdy niemieckie wojska zbliżyły się na 18 km od Moskwy, silne rezerwy rosyjskie 22., 39. i 29. Armii połączone ze zrzutem spadochroniarzy pod Wiaźmą jak i działaniami partyzantów rozerwały skrzydła atakujących wojsk. 9. Armia niemiecka nie była w stanie wytrzymać naporu wroga. Po zaciętych walkach udało się Rosjanom zbliżyć na ok. 30 km od południowej części frontu. Olbrzymi kocioł groził dwóm niemieckim armiom: 4. i 9. Generał Model, który właśnie dowodził 9. Armią, postanowił jak najszybciej przeciwdziałać tej sytuacji, gdyż Rosjanie ostrzeliwali linie dostawcze Niemców. Zwołane naprędce rezerwy (przeważnie z żołnierzy drugiego zrzutu) nie posiadały doświadczenia, aby przeprowadzić ofensywę. Również zaopatrzenie nie było najlepsze. Brakowało czołgów, paliwa i amunicji. Temperatury sięgały –52°C.
W tej sytuacji Niemcy rozpoczęli działania zaczepne w celu rozszerzenia gardła "Kotła". Ten rozległy front można było kontrolować tylko przy pomocy punków obrony, najczęściej opartych o osady i wioski. Pomysł był prosty do wykonania po odpowiednim rozpoznaniu wroga. Resztki doświadczonych w boju żołnierzy atakowały przeciwnika w najmniej spodziewanym momencie i miejscu. Na ich miejsce stawiano do obrony grupy żołnierzy z drugiego zrzutu. Po zajęciu mniejszych stanowisk na lewo i prawo od głównej, silnie bronionej placówki rozpoczęto oblężenie. Rosjanie ze względu na zły stan zaopatrzenia byli zmuszeni do wycofania albo poddania się.
16 stycznia 1942 r. Model został mianowany Głównodowodzącym 9. Armii. 13 lutego 1942 r. został odznaczony Liśćmi Dębowymi, a 3 kwietnia 1943 Mieczami do Krzyża Rycerskiego.
23 maja Walther Model zapadł na poważną chorobę płuc, co wyeliminowało go z teatru wojny na najbliższe 2,5 miesiąca.
Jako Głównodowodzący 9. Armią Model spełniał jedną z najważniejszych funkcji w trzeciej (i ostatniej) letniej ofensywie w Rosji, która zaczęła się 5 lipca 1943 r.
[edytuj] Bitwa pod Kurskiem
Wiosną 1943 roku wojska sowieckie utrzymywały na zachód od Kurska rozległy obszar frontu o powierzchni ok. dwudziestu dwóch tysięcy kilometrów kwadratowych. Występ ten, który nazwano z czasem łukiem kurskim, obejmowały z obu stron siły niemieckie; w rękach Niemców pozostawały też dwa miasta leżące prawie na tym samym południku co Kursk, a mianowicie Orzeł na północy i Biełgorod na południu. Dzieliła je odległość do dwustu kilometrów, podczas gdy rubieże sowieckie leżały do stu kilometrów na zachód od linii prostej poprowadzonej między Orłem i Biełgorodem. Zamysłem dowództwa niemieckiego było uderzenie z obu krańców skrzydeł, od Orła i Biełgorodu, i zniszczenie sił sowieckich znajdujących się na terenie występu. Sam Hitler ocenił, że łuk kurski będzie idealnym odcinkiem dla przeprowadzenia skrzydłowych uderzeń, celem rozbicia znajdujących się tam przynajmniej pięciu sowieckich armii, w tym dwóch pancernych.
Dla przeprowadzenia takiej operacji Niemcy musieli skoncentrować potężne siły – głównie pancerne, które miały decydować o sukcesie. Na zamierzone odcinki przełamania wprowadzono opr ócz 9 Armii Modela: 4 Armię Pancerną generała Hermanna Hotha, oraz 2 Armię Pancerną generała Schmidta.
Celem natarcia miało być okrążenie wojsk sowieckich w rejonie Kurska i zniszczenie ich, a następnie – zajęcie skróconego frontu na rubieży: Nieżega, Korocza, Skorodnoje, Tim, na wschód od Szczigr i rzeki Sosny. Zgrupowanie uderzeniowe Grupy Armii "Południe" miało przerwać front z rubieży: Biełgorod, Tomarówka w kierunku na Prilepy, Obojań, by w rejonie Kurska i na wschód od niego połączyć się z wojskami Grupy Armii "Środek". Zgrupowanie to miało być osłonięte ze wschodu przez Grupę Operacyjną "Kempf". Siły wydzielone przez Grupę Armii "Środek" miały uderzyć z rubieży: rzeka Trosna, Małoarchangielsk i przerwać front na odcinku Fatież, Wierietinowo.
Narada, pod przewodnictwem Hitlera, odbyła się w dniach 3 i 4 maja 1943 roku w Monachium. Tematem odpraw, w których wzięli udział: OKW, szef Sztabu Generalnego Wojsk Lądowych generał Kurt Zeitzler, dowódca Grupy Armii "Południe" Erich von Manstein, dowódca Grupy Armii "Środek" Kluge, dowódca 9 Armii Model, minister Albert Speer i inni, była, już po raz kolejny, kwestia: czy grupy armii frontu wschodniego "Południe" i "Środek" powinny w lecie 1943 roku przejść do działań zaczepnych? Pytanie to wyłoniło się w wyniku propozycji szefa Sztabu Generalnego, generała Zeitzlera, aby przez dwustronne oskrzydlenie pozycji nieprzyjacielskich pod Kurskiem zniszczyć pewną liczbę sowieckich dywizji, a zadawszy ten cios tak dalece osłabić siłę zaczepną armii wroga, by dla dowództwa niemieckiego powstały korzystniejsze warunki do kontynuowania działań wojennych na Wschodzie. Przeciw propozycji generała Zeitzlera wystąpił dowódca 9. Armii generał Model. Dowodził on, na podstawie danych rozpoznania, a przede wszystkim zdjęć lotniczych, że właśnie na odcinkach, gdzie obie grupy armii miały uderzyć, Rosjanie przygotowali głęboko urzutowaną i dobrze zorganizowaną obronę, wzmocnioną przez artylerię i środki przeciwpancerne. Generał wyciągnął z tego słuszny wniosek, że przeciwnik liczy się z niemieckim natarciem. Zdanie Modela zostało poparte przez generała Guderiana i feldmarszałka von Klugego.
7 lipca Model rozkazał wznowić atak na Ponyri. Ze strony radzieckiej kierunkiem tym dowodził Rokosowski. Atak się powiódł, lecz następnego dnia Rosjanie odbili utracone pozycje. W rezultacie siedmiodniowego natarcia związki uderzeniowe 9. Armii generała Modela zdołały przełamać sowiecką obronę tylko na głębokość 10-12 kilometrów i opanować obszar o powierzchni ponad 100 kilometrów kwadratowych. Za ten nieznaczny sukces zapłaciły one wysoką cenę. Na polu walki straciły ok. 42 tysięcy żołnierzy (zabitych, rannych, wziętych do niewoli) oraz ok. 500 czołgów. Tymczasem już 12 lipca Rosjanie przystąpili do operacji zaczepnej ukrytej pod kryptonimem "Kutuzow".
27 lipca, w imię "wygospodarowania" odwodów na front włoski, Hitler wydał rozkaz "o jak najszybszym opuszczeniu całego rejonu Łuku Kurskiego ". Wykonując rozkaz generał Model opracował plan wycofania wszystkich wojsk do 17 sierpnia.
[edytuj] Inne bitwy
W okresie od 9 stycznia 1944 31 marca 1944 r. Walther Model sprawował funkcję dowódcy Grupy Armii "Nord"[11]. Prowadził ciężkie walki o utrzymanie zdobytych już pozycji u wrót Leningradu.
W okresie 14 stycznia – 1 marca 1944 r. jego wojska zostały odrzucone spod tego miasta i zmuszone do odwrotu. Wycofał je przez linię Narwi, jez. Czudzkiego, jez. Pskowskiego, Noworożewa, Pustoszkę, jez. Nieswierdo.
30 marca 1944 r. został mianowany feldmarszałkiem (Generalfeldmarschall) i skierowany do Grupy Armii "Nord Ukraine" (Północna Ukraina).
28 czerwca 1944 r. jako następca marszałka Buscha objął formalnie dowodzenie Grupą Armii "Nord Ukraine"[12] i zajął ze swoimi wojskami pas obronny od Prypeci do Karpat na linii: Kowel, Brody, Buczacz, zach. Kołomyja, zach. Kuty. Według historyka Marka Sokołowskiego 28 czerwca został mianowany dowódcą Grupy Armii "Mitte"[13]. Po objęciu funkcji przerzucił odwody z rejonu na południe od Prypeci osłabiając w ten sposób front Grupę Armii "Nord Ukraine".
W wyniku operacji lwowsko-sandomierskiej (13 lipca – 29 sierpnia 1944) Model utracił całą zachodnią Ukrainę i ziemie południowo-wschodniej Polski.
17 sierpnia Walther zostaje odznaczony Krzyżem Rycerskim z Liśćmi dębowymi, mieczami i brylantami do Krzyża Żelaznego.
Na skutek powiększającej się luki na froncie wschodnim w lipcu 1944 r. Model zaczął ściągać posiłki. W okolicach Skierniewic wyładowano SS Panzer Division "Hermann Göring", która miała być znacznym wzmocnieniem dla jego sił. Jednostkę tę sprowadzono w okolice Warszawy, być może ze względu na cenne wskazówki znanych fachowców, które mówiły: "... Die Division Hermann Göring war damals die stärkste Division der deutschen Wehrmacht..."[14].
Tym samym owa tajemnicza "formacja SS" weszła w skład 9. Armii. W 1998 r. historyczka z Katolickiego Uniwersytetu w Mediolanie Anna Lisa Carlotii zamieściła w "Annali di Storia Contemporanea" artykuł na podstawie materiałów, które otrzymała w spadku po zmarłym księdzu Enrico Assi. Informacje te dotyczyły planowanego porwania papieża Piusa XII przez oddział SS przebrany we włoskie uniformy w latach 1943-1944. Grupa zamachowców miała urządzić rzeź czołowych pracowników kurii Watykanu, a następnie przy pomocy Dywizji Pancernej "Hermann Göring" uprowadzić papieża do Niemiec.
28 czerwca Model objął dowodzenie nad Grupą Armii "Mitte"[15]. Łącznie dowodził 60 dywizjami. 22 lipca otrzymał posiłki z Węgier i Włoch. W odwodach 9. Armii znalazł się również Meklemburski Pułk Grenadierów SS, który został wyłączony z 10. dywizji pancernej SS "Frundsberg".
Widząc sytuację w stolicy Polski Model polecił 31 lipca 52-letniemu generałowi porucznikowi Reinerowi Stahelowi w Warszawie:
"...przy współdziałaniu z miejscowymi urzędami GG i Wyższego Dowództwa SS zastosować wszystkie niezbędne środki w stosunku do ludności cywilnej w Warszawie celem utrzymania spokoju publicznego, bezpieczeństwa i porządku..."
W dniu 1 sierpnia 1944 r. na terenie Warszawy stacjonowało ok. 15 000 żołnierzy. 2 sierpnia Niemcy panowali już całkowicie nad północną częścią Mokotowa, wysyłając tam czołgi kompanii z dywizji SS "Wiking". Informację o wybuchu powstania warszawskiego Model otrzymał w nocy z 1 na 2 sierpnia od generała Stahela. 3 sierpnia do walki rzucono pociąg pancerny i piechotę. Warto jednak pamiętać, że Walther Model nie był obserwatorem całego powstania, gdyż w międzyczasie władzę nad G.A. "Mitte" przekazano generałowi pułkownikowi Reinhardtowi. Jednak do tego czasu oddziały stacjonujące w stolicy podlegały jego rozkazom.
W sierpniu Model został zmuszony do wycofania swoich wojsk na linię Karpat i przejścia do obrony rubieży: Krasnoilsk, Delatyn, Turek, Sanok, Krosno, zach. Dębica, Szczucin, Szydłów, Raków, północny Żagów, Zawichost do Dęblina.
Wydał szereg rozkazów mających na celu ponowne zdobycie Sandomierza, jednak bezskutecznie.
Na przełomie sierpnia i września 1944 r. został przeniesiony w Ardeny.
[edytuj] Front zachodni
15/16 sierpnia 1944 r. Model wszedł na zajmowane przez von Klugego miejsce dowódcy frontu "West"[16]. Jednocześnie od 17 sierpnia 1944 objął dowództwo Grupy Armii "B". Tego też dnia wydał rozkaz:
"... Niech każdy próbuje wyjść z tej pułapki...".
Dzięki takim decyzjom Grupa Armii "B" mogła wyjść z "kotła" i nie spotkał jej taki sam los jaki spotkał 6. Armię pod Stalingradem. Na pierwszy rzut oka rozkaz Walthera zakrawał na defetyzm, jednak jeśli zauważymy, że był on jednym z nielicznych marszałków, który miał odwagę otwarcie sprzeciwić się Hitlerowi, a ten szanował to wówczas dojdziemy do przekonania, że miał on sens.
W wyniku operacji normandzkiej jego wojska poniósłszy ciężkie straty zostały zmuszone do wycofania się za Sekwanę, a następnie za dolny Ren. Podczas operacji "Market-Garden" oddziały Modela zniszczyły w rejonie Arnhem brytyjsko-amerykańsko-polski desant powietrzny.
Do marca 1945 r. Grupa Armii "B" pod wodzą Modela prowadziła obronę terenów znajdujących się nad Renem. W nocy z 23 na 24 marca wojska amerykańskie rozpoczęły forsowanie Renu. 1 kwietnia Grupa Armii "B" została okrążona. W "kotle" znalazło się więc 18 dywizji[17]. Przez 18 dni Model skutecznie bronił się przed przeważającymi siłami amerykańskimi, zanim został zmuszony do poddania 17 kwietnia 1945 ponad 300-tysięcznej Armii.
Walther Model chcąc uniknąć wzięcia do niewoli przez Aliantów 21 kwietnia 1945 popełnił samobójstwo w miejscowości Lintorf niedaleko Duisburga w Zagłębiu Ruhry.
Walther Model był obok Erwina Rommla, Waltera von Reichenau, Fedora von Bock, Erwina von Witzleben i Hansa-Günthera von Kluge jednym z marszałków, którzy nie przeżyli wojny, ale spośród tej grupy był on jedynym, który zginął na froncie.
W roku 1955 zwłoki Modela zostały ekshumowane i złożone na cmentarzu w Vossenack.
[edytuj] Ciekawostki
Walther Model był ojcem powojennego generała brygady (Bundeswehry) Hansa Georga Modela[18].
[edytuj] Odznaczenia
- Order Hohenzollernów z mieczami
- Bawarski wojskowy Krzyż Zasługi IV klasy
- Austriacki wojskowy Krzyź Zasługi III klasy
- Turecki order czerwonego półksiężyca
- Medal upamiętniający 1 października 1938 r. (przyłączenie Czech, Moraw i Sudetów do Rzeszy)
- Medal za Bitwę Zimową na Froncie Wschodnim 1941/42
- Krzyż Honorowy dla Frontowców 1914-18
- Odznaka pancerna w srebrze
- Czterokrotna pochwała (pisemna) Dowództwa Wehrmachtu
- Złota odznaka za rany
- Krzyż Żelazny (1914) II i I klasy
- Krzyż Żelazny (1939) II i I klasy
- Złoty Krzyż Niemiecki
- Krzyż Rycerski do Krzyża Żelaznego z Liśćmi Dębowymi, Mieczami i Brylantami
- Krzyż Rycerski (9 lipca 1941 r.)
- Liście Dębowe (17 lutego 1942 r.)
- Miecze (2 kwietnia 1943)
- Brylanty (17 sierpnia 1944)
[edytuj] Przypisy
- ↑ Fahnenjunker to ówczesny odpowiednik podchorążówki, dziś najniższy podoficerski stopień wojskowy
- ↑ Fähnrich jest stopniem wyżej od Fahnenjunkra, oznacza podchorążego, szkolącego się na oficera
- ↑ OHL = Oberste Heeresleitung – Sztab Generalny.
- ↑ Dosł. Grenschutz "Ost"
- ↑ MG-Kompanie była kompanią dział pancernych, dział samobieżnych lub czasami ciężkiego sprzętu poruszającego się razem ze zmotoryzowaną piechotą.
- ↑ W momencie kiedy Model był szefem sztabu 16. Armii, jej dowódcą był późniejszy feldmarszałek Ernst Busch. Nominację na to stanowisko Model otrzymał 1 kwietnia 1940 r.
- ↑ 3 dywizja pancerna była nazywana dywizją niedźwiedzi, przez fakt, że powstała w Berlinie, którego godłem jest niedźwiedź.
- ↑ Heu-Aktion – tłum. akcja "siano".
- ↑ niem. Schneckenoffensive
- ↑ niem. Hackmaschine.
- ↑ Grupa Armii "Północ"
- ↑ Grupa Armii "Północna Ukraina"
- ↑ Grupa Armii "Środek"
- ↑ tłum. dywizja Hermann Göring była wówczas najmocniejszą dywizją Wermachtu
- ↑ Grupa Armii "Środek".
- ↑ tłum. Front "Zachód"
- ↑ W kwietniu pod wodzą Walthera Modela były oddziały należące do Grupy Armii "B", czyli: 15. Armia, 5. Armia Pancerna, "Grupa Armii von Lüttwitz" und III Korpus artylerii.
- ↑ Hans Georg w roku 1944 zaciągnął się jako ochotnik do elitarnej dywizji "Großdeutschland". W roku 1987 jako dowódca 7. brygady grenadierów pancernych przeszedł w stan spoczynku.
[edytuj] Bibliografia
- Podhorodecki Leszek, Historia najnowsza. Świat i Polska 1939-1999, Warszawa 2000
- Lalak Zbigniew, Jędrzejewski Dariusz, Niemiecka broń pancerna, Warszawa 1999
- Magenheimer Heinz, Hitler. Strategia klęski 1940-1945, tłum. Sławomir Kędzierski, Warszawa 2000
- Czubiński Antoni, Historia drugiej wojny światowej, Poznań 2004
- Piekałkiewicz Janusz, Wojna pancerna 1939-1945, tłum. Paweł Seydak, Warszawa 2001
- Bielski Lech, Trąba Mariusz, Tablice historyczne, Bielsko-Biała 2000
- Bullock Alan, Hitler Studium tyranii, Wydawnictwo Iskry 2000
[edytuj] Zobacz też
- bitwa pod Moskwą
- bitwa pod Kurskiem
- grenadierzy pancerni
- grupa armii
- marszałek (stopień wojskowy)
- Ordery i odznaczenia (Europa)
- Operacja Market Garden
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Biografia Walthera Modela (j.niemiecki)
- Czołgi 1917-1945
- Leksykon Wehrmachtu (j.niemiecki)
- Biografia Modela na Vaterland.pl
|
|
|
|---|---|
|
Werner von Blomberg | Hermann Göring | Walther von Brauchitsch | Albert Kesselring | Wilhelm Keitel | Günther von Kluge | Wilhelm Ritter von Leeb | Fedor von Bock | Wilhelm List | Erwin von Witzleben | Walther von Reichenau | Erhard Milch | Hugo Sperrle | Gerd von Rundstedt | Erwin Rommel | Georg von Küchler | Erich von Manstein | Friedrich Paulus | Ewald von Kleist | Maximilian von Weichs | Ernst Busch | Wolfram von Richthofen | Walther Model | Ferdinand Schörner | Robert Ritter von Greim |
|
|
Honorowo: Eduard von Böhm-Ermolli |
|
|
|
|
