Kryzys sueski
Z Wikipedii
 |
| To jest artykuł z cyklu Historia Izraela |
Kryzys sueski, określany też nazwą Operacja Kadisz to konflikt zbrojny, który miał miejsce w roku 1956. Wiązał się z atakiem państw nieformalnej koalicji: Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii na Egipt. Przyczyną konfliktu była chęć utrzymania kontroli nad Kanałem Sueskim po ogłoszeniu przez władze egipskie jego nacjonalizacji.
Spis treści |
[edytuj] Podłoże konfliktu
Kanał Sueski został zbudowany w latach 1856-1869 z państwowych funduszy Francji i Egiptu, pod kierunkiem F.M. de Lessepsa. Kanał zbudowano na Przesmyku Sueskim między deltą Nilu i wyżyną Półwyspu Synaj.
W 1875 roku egipskie długi zagraniczne zmusiły chedywa Isma'ila do sprzedania egipskich akcji Brytyjczykom, co zapewniło im decydujący głos w sprawach Kanału Sueskiego. W 1882 Brytyjczycy założyli swoje bazy wojskowe i zapewniając sobie pełną kontrolę strefy Kanału Sueskiego. W 1888 roku w Stambule nastąpiło podpisanie międzynarodowej umowy o wolności żeglugi na Kanale Sueskim. Po proklamowaniu niepodległości Egiptu (1922 r.) status Kanału nie uległ zmianie, a umowa egipsko-brytyjska z 1936 roku gwarantowała Wielkiej Brytanii prawo do utrzymywania baz i obecności wojsk w jego strefie. Kanał miał ogromne znaczenie strategiczne, gdyż był najdogodniejszą drogą morską między Wielką Brytanią Indiami i złożami ropy naftowej na Bliskim Wschodzie.
Ze względu na to, że Egipt był w pełni kontrolowany przez Wielką Brytanię aż do końca II wojny światowej międzynarodowy transport morski przez Kanał odbywał się bez przeszkód przynosząc przy okazji spory dochód Francji i Wielkiej Brytanii. Wypowiedzenie układu egipsko-brytyjskiego w 1951 roku spowodowało wycofanie brytyjskich oddziałów ze strefy Kanału (1954-poł. 1956).
W 1952 roku oficerowie armii egipskiej przeprowadzili zamach stanu, który zakończył rządy króla Faruka I będącego brytyjską marionetką i wprowadzili półdyktaturę wojskową. Nowy rząd prowadził dość agresywną politykę antyizraelską, wspierając m.in. rajdy fedainów na terytorium Izraela. Izrael zareagował na to kilkoma "karnymi" ekspedycjami w rejon Półwyspu Synaj, znajdującego się na obszarze Egiptu, na którym znajdowały się bazy fedainów. Poirytowany prezydent Egiptu Gamal Abdel Naser zablokował Kanał Sueski dla statków płynących do i z Izraela. W odwecie, Francja, Wielka Brytania i USA odmówiły przyznania wcześniej obiecanego kredytu na budowę Tamy Asuańskiej na Nilu. Reakcją Nasera był dekret o nacjonalizacji Kanału i wprowadzenie bardzo wysokich opłat za jego użytkowanie, co uzasadnił oficjalnie koniecznością zebrania środków na budowę Tamy. W praktyce jednak opłaty te całkowicie zablokowały ruch przez Kanał.
Blokada ta uderzyła ekonomicznie głównie w Wielką Brytanię i Izrael. Brytyjski premier Anthony Eden starał się przekonać parlament o rozpoczęciu wojny z Egiptem, natrafił jednak na dużą opozycję, która uniemożliwiła mu oficjalne zorganizowanie inwazji. Kilka miesięcy później (22-24 października 1956 r.) odbyła się tajna narada przedstawicieli rządu Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii w Sèvres pod Paryżem, na którym zaplanowano, że Izrael dokona inwazji na Półwysep Synaj, zaś Francja i Wielka Brytania udzieli sekretnego wsparcia logistyczno-finansowego, a następnie oba państwa wystąpią jako "rozjemcy" i wkroczą do Egiptu aby "rozdzielić walczące strony", przejmując przy okazji kontrolę nad Kanałem. Cały plan otrzymał kryptonim "Operacja Muszkieter".
Bilans sił:
- Izrael 175 tys. żołnierzy - dowódca Moshe Dayan
- Wielka Brytania 45 tys. żołnierzy - dowódca Charles Keightley
- Francja 34 tys. żołnierzy - dowódca Pierre Barjot
- Egipt 300 tys. żołnierzy - dowódca Gamal Abdel Nasser
[edytuj] Wojna
 |
[edytuj] Izraelska operacja "Kadesz"
29 października 1956 roku o godzinie 17.00 Izrael rozpoczął operację "Kadesz". Izraelczycy wysadzili desant spadochronowy na Przełęczy Mitla (315 km od granic Izraela i 45 km od Kanału Sueskiego). Jednocześnie jedna brygada spadochronowa rozpoczęła lądem marsz z pomocą w kierunku Przełęczy Mitla. Ta operacja desantowa miała znaczenie bardziej polityczne, niż stategiczne lub taktyczne. Była ona zaplanowana we wspólnym działaniu z Wielką Brytanią i Francją. Jednakże opanowanie Przełęczy Mitla odcinało część egipskich oddziałów w rejonie Gazy od możliwości wzmocnienia i przegrupowania ich sił. Równocześnie izraelskie oddziały piechoty zajęły strategiczne pozycje w rejonie Rafah (Strefa Gazy)
Zaatakowany Egipt natychmiast wezwał Syrię i Jordanię aby uderzyły na Izrael. Armia egipska zaczęła przerzucać swoje rezerwowe oddziały na wschodni brzeg Kanału Sueskiego.
W toku prowadzonych walk, 30 października 1956 roku Francja i Wielka Brytania wystosowały ultimatum, w którym domagały się od Egiptu i Izraela wstrzymania walk i wycofania wojsk na odległość 10 mil od obu brzegów Kanału Sueskiego. Egipt odrzucił ultimatum, natomiast Izrael przyjął ultimatum i ... rozpoczął operację przesuwania swoich oddziałów na odległość 10 mil od Kanału Sueskiego.
31 października 1956 roku egipski niszczyciel "Ibrahim al-Awal" ostrzelał Zatokę Hajfy w Izraelu. Gdy izraelskie okręty próbowały podjąć z nim walkę, egipski okręt ukrył się w pobliskiej grupie neutralnych amerykańskich okrętów wojennych. Izraelski bombowiec Dakota wykrył go i oznaczył, po czym dwa izraelskie samoloty Dassault Ouragan ostrzelały rakietami. Ciężko uszkodzony egipski niszczyciel został przejęty przez izraelską marynarkę, odholowany do portu w Hajfie i naprawiony. Później był znany jako INS "Haifa".
31 października 1956 roku Izrael, widząc ograniczoną reakcję Syrii i Jordanii, przystąpił do zmasowanego natarcia na Egipt. Główne walki rozgorzały na przedpolach Abu Ageila, którą Egipcjanie bronili do 1 listopada.
[edytuj] Aliancka operacja "Muszkieter"
31 października 1956 roku wieczorem samoloty alianckie rozpoczęły bombardowania obiektów wojskowych w Egipcie. W ciągu dwóch dni przestało istnieć całe egipskie lotnictwo (255 samolotów).
Nocą 31 października 1956 roku prezydent Naser zarządził ewakuację wojsk egipskich z Półwyspu Synaj i koncentrację w rejonie Aleksandrii i Port Saidu.
2 listopada 1956 roku pierwsze izraelskie oddziały doszły w pobliże Kanału Sueskiego. Zajęta została także Strefa Gazy.
2 listopada 1956 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przegłosowało amerykańską rezolucję wzywającą do bezwarunkowego zawieszenia broni, wycofania swych wojsk i otwarcia Kanału Sueskiego dla powszechnej żeglugi. Izrael, na prośbę Francji i Wielkiej Brytanii, poprosił Zgromadzenie Ogólne ONZ o sprecyzowanie treści rezolucji. Było to granie na czas, z którego korzystały europejskie mocarstwa przygotowujące swe siły inwazyjne do lądowania w Egipcie.
5 listopada 1956 roku wojska brytyjskie i francuskie rozpoczęły desant w Port Saidzie. Prawie bez walki 30 tys. alianckich komandosów zajęło 20-milową strefę Kanału Sueskiego wraz z portami Said i Suez. Przed utratą kontroli nad Kanałem wojska egipskie zdołały jednak zatopić 40 zablokowanych w Kanale statków, co aż do 1957 całkowicie zablokowało ruch na Kanale.
Chaotycznie i niezbyt dobrze zorganizowane walki o Kanał trwały jeszcze do 7 listopada. Wojska francusko-brytyjskie były ciągle atakowane przez szarpane ataki regularnej armii egipskiej oraz oddziały partyzanckie i pojedynczych snajperów.
[edytuj] Zawieszenie broni
6 listopada 1956 roku na skutek silnej presji międzynarodowej zostały wstrzymane wszystkie działania wojenne.
6 grudnia 1956 roku Izrael pod międzynarodową presją przesunął swoje oddziały na odległość 30 mil od Kanału Sueskiego. 22 grudnia Wielka Brytania i Francja wstrzymały operację "Muszkieter" i wycofały wojska z Egiptu. 7 marca 1957 roku Izrael zakończył wycofywanie swoich wojsk z Półwyspu Synaj i Strefy Gazy.
[edytuj] Bilans
Wojska izraelskie zajęły w tej wojnie cały Półwysep Synaj.
- Straty Izraela wyniosły 177 zabitych, 899 rannych i 4 wziętych do niewoli. Zestrzelonych zostało także 15 izraelskich samolotów. W trakcie walk Izraelczycy zdobyli na Synaju 7 tys. ton amunicji, 25 tys. ton benzyny, 100 sprawnych czołgów, 220 dział i około 1 000 różnych pojazdów mechanicznych. Kampania Sueska udowodniła sprawność działania izraelskiej armii, a zwłaszcza potwierdziła skuteczność nowej koncepcji użycia oddziałów pancernych.
- Straty po stronie brytyjskiej wyniosły 16 zabitych i 91 rannych.
- Straty po stronie francuskiej wyniosły 10 zabitych i 33 rannych.
- W walkach zginęło 1650 Egipcjan, rannych zostało 4,9 tys., do niewoli trafiło 6 tys. W walkach z kontyngentem brytyjsko-francuskim zginęło 650 Egipcjan, 900 zostało rannych i 185 trafiło do niewoli. W ciągu paru dni armia egipska przestała istnieć, wraz z wielką ilością czołgów, dział, samolotów i innego sprzętu przysyłanego z ZSRR.
[edytuj] Skutki konfliktu
Z czysto wojskowego punktu widzenia cała operacja zakończyła się pełnym sukcesem, jednak efekty polityczne konfliktu dla Francji i Wielkiej Brytanii okazały się wysoce negatywne. Zdecydowała o tym postawa USA, dla której konflikt ten był bardzo niewygodny. Ekonomicznie Stany Zjednoczone nie były zainteresowane przejęciem kontroli nad Kanałem Sueskim i jednocześnie obawiały się eskalacji konfliktu na cały Bliski Wschód. Niemal w tym samym czasie rozpoczęła się radziecka inwazja na Węgry, co pogorszyło i tak nie najlepsze relacje między USA i ZSRR. Amerykanie obawiali się, że Naser poprosi oficjalnie ZSRR o pomoc wojskową, co mogłoby spowodować bezpośredni konflikt wojskowy między Zachodem i ZSRR i przekształcić Zimną wojnę w prawdziwy konflikt zbrojny na skalę globalną. W celu jak najszybszego zakończenia konfliktu prezydent USA Dwight Eisenhower zmusił Wielką Brytanię do ogłoszenia jednostronnego zawieszenia broni z Egiptem. Dokonano tego zarówno poprzez legalne działania dyplomatyczne jak i przez silny nacisk ekonomiczny. M.in. rząd Eisenhowera rozpoczął na dużą skalę wyzbywanie się waluty brytyjskiej, co spowodowało jej drastyczny spadek notowań, który z kolei doprowadził do groźby gwałtownej recesji gospodarki brytyjskiej.
Groźba ta spowodowała upadek rządu Edena. Nowy rząd wycofał siły wojskowe z Egiptu w marcu 1957 r. Francuzi wycofali się z konfliktu kilka tygodni wcześniej. Egipt ponownie przejął kontrolę nad Kanałem, po czym zaczął atakować wojska izraelskie, wciąż okupujące Półwysep Synaj i Strefę Gazy. Mediacji między walczącymi stronami podjął się Lester Pearson, minister spraw zagranicznych Kanady. Zaproponował on na forum ONZ utworzenie UNEF - międzynarodowych sił szybkiego reagowania, które miałyby zastąpić wojska angielsko-francuskie i rzeczywiście rozdzielić walczące strony. Za inicjatywę tę, Pearson otrzymał pokojową Nagrodę Nobla w 1957 r.
Porażka polityczna konfliktu dotknęła w największym stopniu Wielką Brytanię. Często twierdzi się, że upadek rządu Edena był swoistym symbolem końca Imperium Brytyjskiego. Konflikt wykazał, że Wielka Brytania nie może już praktycznie prowadzić całkowicie samodzielnej polityki zagranicznej, gdyż w każdym poważnym konflikcie międzynarodowym decydującą rolę odgrywają relacje między "supermocarstwami" tj. USA i ZSRR.
Francja odebrała zachowanie USA w konflikcie jako rodzaj "zdrady", która uświadomiła jej, że nie można opierać swojej polityki na zbyt ścisłym aliansie z tym krajem, gdyż interesy obu państw są często sprzeczne. Konstatacja ta na długo określiła politykę zagraniczną Francji.
Naser, dzięki wygranej w konflikcie, stał się rodzajem arabskiego bohatera. Wokół niego zaczął się krystalizować ruch panarabizmu, postulującego wyzwolenie wszystkich krajów arabskich spod kontroli Zachodu. Spadek znaczenia międzynarodowego Francji i Wielkiej Brytanii na skutek konfliktu przyspieszył proces dekolonizacji na całym świecie.
Izrael, zgodnie z rezolucją ONZ opuścił na wiosnę 1957 r. Półwysep Synaj i Strefę Gazy, które dostały się pod tymczasową kontrolę UNEF. Sumaryczny efekt konfliktu był jednak dla tego państwa w gruncie rzeczy pozytywny. Groźba ataku ze strony Egiptu została praktycznie zlikwidowana na długie lata. Konflikt ten uświadomił też USA, że bez jego wsparcia Izrael czeka wcześniej czy później upadek, co w rezultacie zacieśniło relacje między tymi krajami.
