Krążowniki typu K

Z Wikipedii

Krążowniki typu K, określane też jako typ Königsberg to seria trzech niemieckich okrętów klasy lekkich krążowników z okresu międzywojennego i II wojny światowej.

"Karlsruhe" we wczesnych latach 30.

[edytuj] Historia powstania

Postanowienia traktatu wersalskiego nakładające ograniczenia na rozwój niemieckiej armii po I wojnie światowej, zezwalały Niemcom na posiadanie jedynie 6 krążowników, o maksymalnej wyporności 6000 t i kalibrze dział 150 mm. Dla zamiany pozostawionych im przestarzałych krążowników pancernopokładowych i zbudowanego według projektów z I wojny światowej krążownika "Emden", w latach 20. zaprojektowano całkiem nowe okręty. Nowe krążowniki otrzymały tradycyjne dla okrętów tej klasy nazwy niemieckich miast (Königsberg - Królewiec, Karlsruhe i Kolonia) - wszystkie na literę K, stąd nazwa typu. Stanowiły one najliczniejszą serię niemieckich lekkich krążowników II wojny światowej, a ostatnie zbudowane niemieckie krążowniki lekkie "Leipzig" i "Nürnberg" były ich bezpośrednim rozwinięciem. Z racji, że były jednymi z pierwszych nowoczesnych niemieckich okrętów, były intensywnie używane do szkolenia kadr dla Kriegsmarine, natomiast podczas II wojny światowej były używane w niewielkim stopniu, poza atakiem na Norwegię, kiedy dwa z nich zostały utracone. Nie miały starć z żadnymi okrętami nawodnymi przeciwnika.

Krążowniki typu K stanowiły krok naprzód od projektu "Emden" pod względem nowoczesnego i silnego uzbrojenia, rozmieszczonego w wieżach trzydziałowych blisko osi symetrii okrętu. Były to pierwsze krążowniki z wieżami trzydziałowymi (wyprzedzając nieco amerykańskie krążowniki ciężkie typu Pensacola). Z ilością 9 dział 150 mm posiadały o co najmniej jedno działo silniejszą salwę burtową od innych lekkich krążowników budowanych do połowy lat 30., ich działa miały przy tym większą szybkostrzelność od dział francuskich. Artyleria krążowników rozmieszczona była nietypowo dla okrętów tej klasy, z jedną wieżą na dziobie i dwoma na rufie - był to wariant "defensywny", optymalizowany dla krążowników pełniących samotnie zadania rajderskie i zwiadowcze, ostrzeliwujących się podczas odwrotu (układ taki zastosowano ponadto jedynie w szwedzkich krążownikach typu Tre Kronor). Przez to okręty zyskały charakterystyczną sylwetkę, z niskimi nadbudówkami przesuniętymi silnie w kierunku dziobu. Nietypowe było także rozmieszczenie wież rufowych, z których niższa była przesunięta w prawo, a wyższa w lewo od osi symetrii kadłuba - miało to na celu polepszenie kąta ostrzału przez wieże rufowe w kierunku dziobu okrętu (jednocześnie ograniczało niektóre kąty ostrzału dla pełnej salwy burtowej 9 dział).

Widok lotniczy "Karlsruhe", 1934 (widoczne ustawienie wież)

W porównaniu do nieco nowszych zagranicznych lekkich krążowników, miały one umiarkowaną wielkość (znacznie poniżej limitów traktatu waszyngtońskiego 10.000 ton). W związku z tym, słabością krążowników typu K okazała się niedostateczna wytrzymałość kadłubów, powodowana chęcią zachowania ograniczonej wyporności przy dobrym uzbrojeniu i opancerzeniu. W celu oszczędności na masie, większość połączeń była wykonana spawaniem, które jednak ówcześnie nie było jeszcze techniką opanowaną w dobrym stopniu. Jak się okazało, silne sztormy groziły okrętom tego typu pęknięciami w kadłubie i nadbudówkach. Opancerzenie pionowe było stosunkowo dobre, według charakterystycznego schematu dla krążowników niemieckich (z burtowym pionowym pasem pancernym rozciągającym się od 30. metra do wieży rufowej oraz wewnętrznym pokładem pancernym, który przed burtami łączył się z dolną krawędzią pasa pancernego pionowymi podłużnymi przegrodami i skosami, wzmacniającymi osłonę burt). Było ono jednakże nieco słabsze, niż na "Emdenie" z powodu cieńszych skosów pokładu pancernego. Również kadłub dzielił się na mniej przedziałów wodoszczelnych - 16. Okręty te miały jednak słabsze opancerzenie poziome i niewystarczającą odporność na wybuchy podwodne, mimo, że na większości długości okrętu rozciągało się podwójne dno.

Zaletą było wyposażenie okrętów (od 1935 roku) w katapultę dla wodnosamolotów zwiadowczych, umieszczoną między kominami, lecz wodnosamoloty były słabo chronione przed wpływami atmosferycznymi z powodu braku hangaru. Jako pierwsze w świecie duże okręty krążowniki te otrzymały kombinowaną siłownię, turbinowo-dieslowską (układ COSOG) - dla prędkości ekonomicznych do 10 węzłów można było używać silników; rozwiązanie to jednak nie sprawdziło się na "Koenigsbergach" w praktyce, gdyż prędkość rozwijana na silnikach była zbyt mała, komplikując za to siłownię.

[edytuj] Służba

[edytuj] Königsberg

"Königsberg" z wizytą w Gdyni, 1935

Okręt był budowany jako krążownik "B" lub Ersatz Thetis (w celu zastąpienia krążownika "Thetis"). Położenie stępki 12 kwietnia 1926 w stoczni w Wilhelmshaven, wodowanie 27 marca 1927. Okręt wszedł do służby 17 kwietnia 1929, zastępując wycofany równocześnie krążownik "Nymphe". Dopiero jednak w październiku 1929 ostatecznie zakończył wszystkie próby i poprawki i opuścił stocznię, udając się równocześnie w rejs do Hiszpanii. Po wejściu do służby, do lutego 1936 był okrętem flagowym Sił Rozpoznawczych i służył intensywnie do szkolenia, odbywając także rejsy na wodach europejskich. W lipcu 1934 razem z krążownikiem "Leipzig" wziął udział w pierwszej wizycie okrętów niemieckich w Wielkiej Brytanii po I wojnie światowej. W sierpniu 1935 złożył wizytę w Gdyni. Od 1936 przestał być okrętem flagowym Sił Rozpoznawczych i był wykorzystywany jako szkolny okręt artyleryjski. Na przełomie 1936 i 1937 pełnił na krótko służbę patrolową na wodach ogarniętej wojną domową Hiszpanii w ramach Komitetu Nieinterwencji (w rzeczywistości wspomagając blokadę Republiki).

Po wybuchu II wojny światowej, pierwszą operacją bojową "Königsberga" był udział w stawianiu min na Morzu Północnym od 3 września 1939 (operacja Westwall). Pierwszą poważniejszą operacją stał się atak na Norwegię w 1940 (operacja Weserübung). Miał on zająć Bergen, transportując 750 żołnierzy, w składzie 3. grupy, m.in. z krążownikiem "Köln". Częściowo dzięki podstępowi Niemców, podających się za okręty brytyjskie, udało się im rankiem 9 kwietnia 1940 wysadzić żołnierzy. Jednakże "Königsberg" został następnie ostrzelany przez norweską baterię nadbrzeżną i trafiony trzema pociskami.

"Koenigsberg", najprawdopodobniej podczas ataku brytyjskich bombowców 10 kwietnia 1940

Gdy pozostałe okręty grupy powróciły do Niemiec, uszkodzony "Königsberg" tymczasowo pozostał w porcie w Bergen. Został tam następnie rano 10 kwietnia 1940 zatopiony przez brytyjskie bombowce nurkujące Blackburn Skua z 803. i 800. Dywizjonów FAA, startujące z bazy na Orkadach, otrzymując trzy bezpośrednie i trzy bliskie trafienia bombami 227 kg. W 1942 wrak został podniesiony, po wojnie został złomowany.

[edytuj] Karlsruhe

Okręt był budowany jako krążownik "C" lub Ersatz Medusa (w celu zastąpienia krążownika "Medusa"). Położenie stępki 27 czerwca 1926 w stoczni Deutsche Werke w Kilonii, wodowanie - 20 sierpnia 1927. Okręt wszedł do służby 6 listopada 1929, zastępując krążownik "Berlin". Był następnie intensywnie wykorzystywany w rejsach zagranicznych, prezentując banderę niemiecką na świecie.

Krążownik Karlsruhe 28 marca 1934 w San Diego (USA)

Od maja do grudnia 1930 odbył pierwszy szkolny rejs zagraniczny - z Niemiec przez Morze Śródziemne i Kanał Sueski, wokół Przylądka Dobrej Nadziei, do Ameryki Południowej i z powrotem do Niemiec. Od listopada 1931 do grudnia 1932 krążownik odbył kolejny daleki rejs przez Atlantyk i Kanał Panamski na Hawaje, płynąc w drodze powrotnej wokół przylądka Horn i wzdłuż wschodniego wybrzeża obu Ameryk. Od października 1933 do czerwca 1934 odbył rejs dookoła świata w kierunku wschodnim, przez Kanał Sueski i Panamski. Na przełomie 1934 i 1935 ponownie odwiedził Amerykę Południową i Północną, w tym zachodnie wybrzeże (Vancouver), a na przełomie 1935 i 1936 Afrykę południową, Azję południowo-wschodnią i Japonię, co zakończyło się ponownym rejsem dookoła świata. Podczas tego rejsu doznał uszkodzeń kadłuba w sztormie 13 marca 1936 na Oceanie Spokojnym, w związku z czym okręt używano następnie jako szkolny na wodach niemieckich. W styczniu i lutym, a następnie w czerwcu 1937 pełnił służbę patrolową na wodach ogarniętej wojną domową Hiszpanii w ramach Komitetu Nieinterwencji (w rzeczywistości wspomagając blokadę Republiki). W związku z nadwerężeniem kadłuba, od czerwca 1938 rozpoczęto na "Karlsruhe" głęboką modernizację w celu wzmocnienia kadłuba, polegającą na poszerzeniu go o 1,4 m i zaopatrzeniu w dodatkowy pas pancerny nad dotychczasowym pasem, grubości 14 mm. Modernizacji tej miały być w założeniu poddane wszystkie krążowniki typu K oraz dwa nowsze krążowniki, lecz ostatecznie przeprowadzono ją jedynie na "Karlsruhe" i ukończono pod koniec 1939, już po wybuchu II wojny światowej.

Pierwszą operacją bojową "Karlsruhe" był atak na Norwegię rankiem 9 kwietnia 1940. Miał on w składzie niewielkiej 4. grupy wysadzić i wesprzeć wojska zajmujące bazę Kristiansand na południu kraju. W toku operacji "Karlsruhe" walczył nieskutecznie z norweską artylerią nadbrzeżną znajdującą się na wysokim brzegu, lecz wysadzony przez niemieckie okręty desant opanował baterie i port. Podczas powrotu krążownika z trzema torpedowcami do Niemiec wieczorem 9 kwietnia, został on około godz. 20 storpedowany przez brytyjski okręt podwodny HMS "Truant" jedną torpedą w rufę i unieruchomiony. Pomimo istnienia szans na uratowanie okrętu, został on opuszczony przez załogę i dobity dwoma torpedami przez niemiecki torpedowiec "Greif".

[edytuj] Köln

"Köln", prawdopodobnie w latach 1935-38, z wodnosamolotem He 60. Artyleria główna jest zwrócona w stronę obiektywu

Zamówiony był jako krążownik "D" lub Ersatz Arkona (dla zastąpienia krążownika "Arkona"). Położenie stępki 7 sierpnia 1926 w stoczni w Wilhelmshaven, wodowanie - 23 maja 1928. Okręt wszedł do służby 15 stycznia 1930, zastępując wycofany równocześnie krążownik "Amazone". Przez kilka miesięcy przechodził jeszcze próby i poprawki. Od 1932 używany był do szkolenia marynarzy. Od grudnia 1932 do grudnia 1933 odbył rejs przez Kanał Sueski do wysp Azji południowo-wschodniej, Australii, Japonii i Chin i z powrotem. Od 1934 został zaliczony w skład sił rozpoznawczych i pełnił służbę na wodach europejskich. Od lipca 1936 do października 1937 pełnił z przerwami na remonty służbę patrolową na wodach ogarniętej wojną domową Hiszpanii w ramach Komitetu Nieinterwencji (w rzeczywistości wspomagając blokadę Republiki). W 1938 z krążownika zdemontowano katapultę z wodnosamolotem, jako przygotowanie do modernizacji, której ostatecznie nie przeprowadzono. 23 marca 1939 wziął udział w aneksji przez Niemcy Kłajpedy.

Po wybuchu II wojny światowej, pierwszą operacją bojową "Kölna" był udział w stawianiu min na Morzu Północnym od 3 do 18 września 1939 (operacja Westwall). Kilkakrotnie następnie wychodził w morze z większymi okrętami, lecz bez starć z przeciwnikiem. 12-13 grudnia wziął udział w wypadzie lekkich sił na Dogger Bank, będąc jedynym krążownikiem, który nie został podczas tej akcji storpedowany. Po uszkodzeniu krążownika "Nürnberg" w tej akcji, został okrętem flagowym sił rozpoznawczych. Następnie wziął udział w ataku na Norwegię w 1940. Transportując żołnierzy, miał on zająć Bergen, jako okręt flagowy 3. grupy, w skład której wchodził m.in. krążownik "Königsberg". Po napotkaniu w nocy na 9 kwietnia 1940 norweskich okrętów patrolowych, "Köln" podał się za brytyjski krążownik, dzięki czemu Niemcy uzyskali początkowy element zaskoczenia i zdołali dokonać desantu bez większych problemów. "Köln" uniknął następnie trafień norweskich baterii nadbrzeżnych, a wieczorem 9 kwietnia powrócił do Niemiec z torpedowcami, unikając nalotu brytyjskiego następnego dnia (w którym zatonął "Königsberg"). Poza operacjami stawiania min na Morzu Północnym w maju 1940, wobec ograniczenia użycia dużych okrętów przez Niemców, głównie bazował on na Bałtyku i używany był do celów szkolnych. W latach 1941-1942 testowano na nim śmigłowiec Flettner Fl 282 Kolibri, startujący z platformy umieszczonej na wyższej wieży rufowej, którą platformę po testach zdemontowano.

Köln zatopiony przez bomby w porcie Wilhelmshaven - zdjęcie z 7 maja, 1945

Po ataku na ZSRR, we wrześniu 1941 "Köln" wszedł w skład północnej grupy floty bałtyckiej (Baltenflotte), utworzonej przez Niemców w celu przeciwdziałania ewentualnym próbom przedarcia się okrętów floty radzieckiej (wraz z pancernikiem "Tirpitz" i krążownikami "Nürnberg" i "Admiral Scheer"). 12 października bezskutecznie ostrzeliwał baterie nadbrzeżne na wyspie Dago (operacja Ostpreussen), po czym powrócił do zadań szkolnych. W 1942 przeszedł modernizację urządzeń napędowych, otrzymał on także radar FuMo 21. W lipcu przebazowano go do Norwegii, stacjonował w Narwiku. Jednakże, z powodu ograniczonej dzielności morskiej i zasięgu krążownika, został on użyty tylko do jednej bezskutecznej akcji przeciw konwojowi PQ-18 we wrześniu 1942, a w lutym 1943 wycofano go do Niemiec i przeniesiono do rezerwy. W 1944 ponownie okręt przywrócono do służby, wzmacniając mu przy tym w niewielkim stopniu lekką artylerię przeciwlotniczą. Po remoncie w Königsbergu, w październiku 1944 został ponownie użyto bojowo, do postawienia min w Skagerraku, po czym został przebazowany do Oslofiordu (południowa Norwegia). 13 grudnia 1944 odniósł uszkodzenia wałów napędowych na skutek bliskich wybuchów podczas nalotu brytyjskiego, po czym w styczniu 1945 został skierowany na remont do Niemiec. 14 stycznia został dokowany w Wilhelmshaven. Podczas nalotu amerykańskiego 30 marca dok został uszkodzony i "Köln" osiadł na płytkim dnie, w dalszym ciągu służąc jako bateria artylerii wzmacniająca obronę portu. Po wojnie okręt i dok złomowano, prace zakończyły się dopiero w 1956.

[edytuj] Dane techniczne:

• wyporność:
  • standardowa: 6756 t
  • pełna: 8433 t (inne dane 7700 t)
• wymiary:
  • długość: 174 m
  • szerokość: 15,2 m
  • zanurzenie: 6,42 m
• napęd: 4 turbiny parowe o mocy łącznej 68 000 KM (6 kotłów parowych) oraz 2 silniki wysokoprężne o mocy 1800 KM dla prędkości ekonomicznej, 2 śruby
• prędkość maksymalna: 32 w
• zasięg: 7300 mil morskich przy prędkości 17 w (w praktyce niższy)
• zapas paliwa: 1300 t ropy dla kotłów i 150 t dla silników
• załoga: 514 (pokój) - 850

Uzbrojenie i wyposażenie:

• po wejściu do służby:
  • 9 dział 150 mm SKC/25, w wieżach trzydziałowych. Donośność maksymalna 25.700 m, kąt podniesienia 40°, masa pocisku 45,5 kg.
  • 4 pojedyncze działa przeciwlotnicze 88 mm
  • 12 wyrzutni torpedowych 500 mm (4xIII)
  • 120 min morskich

• 1936:
  • 9 dział 150 mm SKC/25
  • 6 dział przeciwlotniczych 88 mm (3xII) (od 1934)
  • 12 wyrzutni torpedowych 533 mm (4xIII, po dwa stanowiska na burcie) (od 1934)
  • 8 działek przeciwlotniczych 37 mm (od 1936)
  • działek przeciwlotniczych 20 mm (6 x II i 2 x IV)
  • 120 min morskich
  • 2 wodnosamoloty Heinkel He 60, później Arado Ar 196, katapulta (od 1935)

Schemat opancerzenia kadłuba krążowników typu K - przekrój poprzeczny

Opancerzenie:

• pionowe: pas burtowy 50 mm i skosy wewnętrznego pokładu pancernego 10-15 mm
• poziome: wewnętrzny pokład pancerny: 20-40 mm
• stanowisko dowodzenia: 100 mm
• wieże artylerii głównej: przód 30 mm, boki, tył i dach 20 mm

[edytuj] Bibliografia

• С.Б.Трубицын: "Лёгкие крейсера Германии (1921-1945 гг.) Часть I: 'Эмден', 'Кенигсберг', 'Карлсруэ' и 'Кельн'" (seria Боевые корабли мира)
• Владимир Кофман: "Германские легкие крейсера Второй Мировой войны"
• German Naval History