Epoka Ojców Kościoła
Z Wikipedii
"Wieczne" Imperium Rzymskie w IV wieku, chociaż odnowione i ustabilizowane przez Dioklecjana i Konstantyna Wielkiego po poważnych wstrząsach z III wieku, w dalszym ciągu chwiało się w swych posadach.
Spis treści |
[edytuj] Sytuacja imperium
"Wieczne" Imperium Rzymskie w IV wieku, chociaż odnowione i ustabilizowane przez Dioklecjana i Konstantyna Wielkiego po poważnych wstrząsach z III wieku, w dalszym ciągu chwiało się w swych posadach. Przyczyny kryzysu imperium, nie zostały całkowicie zlikwidowane przez reformatorskich cesarzy, gdyż ich podłoże sięgało bardzo głęboko i obejmowało szerokie spektrum zagadnień natury etnicznej, politycznej, gospodarczej, społecznej i religijnej. W przeciągu od początku IV wieku aż do upadku zachodniego cesarstwa (476 r.) najbardziej stabilnym okresem była pierwsza połowa IV wieku, gdy państwo rzymskie, chociaż toczące wciąż walki graniczne, to jednak wolne było od poważnego zagrożenia zewnętrznego, które z całą siłą wystąpiło ponownie w II poł. tegoż wieku, nie zanikając aż do kresu jego istnienia. Wobec kwestii z tym związanych, bardzo ważnym czynnikiem okazała się rola nowych ludów, które dokonywały inwazji na szerokim froncie granicznym, a której państwo rzymskie nie miało sił się przeciwstawić. W efekcie plemiona, zwłaszcza germańskie, których głównym celem było osiedlenie się w ramach imperium, stale napływały na często wyludnione (w wyniku toczących się wojen i epidemii) połacie cesarstwa, zwłaszcza na tereny Galii i prowincji naddunajskich. Brak spójnej i konsekwentnej polityki wobec nowych ludów w ramach imperium, rodziło częste konflikty, które dodatkowo komplikowały wewnętrzną sytuację państwa. Innym, bardzo poważnym problemem dla cesarstwa, szczególnie dla jego wschodniej części, była kwestia państwa perskiego, bardzo agresywnie nastawionego do Rzymu, głoszącego hasła rewindykacji wschodnich jego części (Syrii i Azji Mniejszej) i powrotu do granic z czasów Achemenidów.
W historiografii, w odniesieniu do II poł. IV wieku, wyodrębnia się dwa główne wydarzenia o przełomowym znaczeniu dla losów państwa rzymskiego i dalszych dziejów Europy:
- początek tzw. wędrówki ludów, umownie określonego datą 375 r. oraz
- podział państwa rzymskiego na zachodnie i wschodnie w 395 roku dokonanego formalnie (bo de facto ten podział istaniał już wcześniej) przez Teodozjusza Wielkiego.
[edytuj] Kultura świata rzymskiego
W kulturze schyłkowego cesarstwa można wyodrębnić dwa główne nurty: z jednej strony upadającego i zanikającego pogaństwa, a z drugiej młodego i prężnego chrześcijaństwa, które zdobywało coraz to nowe obszary kulturowe w społeczeństwie. W toku wielu narastających przemian dokonywały się m.in. trzy procesy:
- wewnętrzny proces rozkładu, dekadencji starożytnej cywilizacji;
- zewnętrze czynniki destrukcyjne: napływanie nowych ludów, zwyciężanie przez nie Rzymu i niszczenie jego cywilizacji;
- rozwój chrześcijaństwa, które na miejsce tamtej zniszczonej cywilizacji stworzyło nową.
Przez czas jakiś twory cywilizacji starożytnej i chrześcijańskiej pozostawały obok siebie. W I wieku pisma filozoficzne Seneki i romans Petroniusza powstały w tym samym czasie, co listy św. Pawła (około 60 r.); w II wieku satyry Lukiana – w tym samym czasie, co pisma apologetów chrześcijańskich i gnostyków (ok. 170). W III wieku w aleksandryjskiej Szkole Katechetów, za Klemensa i Orygenesa, dokonała się pełna recepcja przez chrześcijan starożytnej kultury umysłowej. Pierwszy wzmiankowany kościół chrześcijański (w Edessie, z 201 r.) wzniesiony był w tym samym pokoleniu, co Termy Karakalli (215).
Do III wieku cywilizacja starożytna grecko-rzymska miała wciąż jeszcze lata wspaniałości i przewagi. Wiek I wydał tę kulturę materialną, którą znamy z Pompei i Herkulanum (zasypane w 79 r.), a w dziedzinie kultury umysłowej: Kwintyliana dzieło o wymowie (ok. 75 r.), Historię naturalną Pliniusza, poezje Marcjalisa. II wiek – dzieła historyczne Tacyta (ok. 98-118) i Plutarcha (ok. 100), satyry Lukiana i Juwenala (ok. 105 r.), geograficzne i astronomiczne dzieła Ptolemeusza (ok. 160), Institutiones iuris Gaiusa (ok. 160).
III wiek wydał jeszcze wielkich prawników rzymskich, Papiniana i Ulpiana. Przez te trzy wieki korzystając z tej cywilizacji wielkie rzesze żyły spokojne, zasobne, zadowolone. I oto cała ta cywilizacja materialna i duchowa została zagrożona, a potem zniszczona przez najazd barbarzyńców. W 268 r. nastąpiło złupienie Aten, Sparty i Koryntu przez Gotów, w 410 złupienie Rzymu przez Wizygotów, w 455 r. przez Wandalów. Parę wieków trwające walki Rzymu z napływającymi nowymi ludami zakończyły się ich zwycięstwem, a upadkiem Rzymu i całej cywilizacji starożytnej. Już w V wieku jest państwo Ostrogotów we Włoszech, Wizygotów we Francji południowej i Hiszpanii, Wandalów w Afryce północnej, w VI wieku państwo Longobardów we Włoszech. Symptomatyczna data: ostatnie starożytne igrzyska olimpijskie odbyły się w 395 roku. Ze starożytnej kultury zostało tyle, ile w Kościele i w Bizancjum.
[edytuj] Świat chrześcijański w ramach imperium
Chrześcijaństwo, po okresie niełaski i wręcz wrogości ze strony władzy oraz znacznej części społeczeństwa antycznego, poszerzało swoje wpływy na terenie całego imperium rzymskiego i poza nim. Proces chrystianizacji samego cesarstwa wyznaczają takie wydarzenia jak: tzw. edykt mediolański (313 rok), rezygnacja przez Gracjana z tytułu Pontifex Maximus i ustawy Teodozjusza Wielkiego zakazujące kultów pogańskich. Poza cesarstwem chrześcijaństwo od 260 roku zaczęło się przyjmować w krajach alpejskich i naddunajskich, po r. 300 nastąpiła szybka chrystianizacja Brytanii, w 380 uznanie chrześcijaństwa za religię państwową Rzymu, w 496 chrzest Franków, w 589 chrzest Wizygotów i Longobardów. Chrześcijaństwo nie tylko szerzyło się, ale jednocześnie rozwijało się wewnętrznie, formowało nowy pogląd na świat. I gdy w początkowym okresie cesarstwa przedstawicielami najwyższej kultury umysłowej byli Plutarch czy Pliniusz, to u schyłku istnienia jego zachodniej części, do liczących się umysłów epoki zaliczali się już Ambroży czy Augustyn. Zamknięcie Akademii Platońskiej nastąpiło w tym samym roku 529, co założenie poświęconego pracy umysłowej zakonu benedyktyńskiego.
Jednocześnie należy pamiętać, że ówczesny świat chrześcijański, chociaż formalnie jednolity, to jednak, szczególnie po okresie nietolerancji ze strony państwa, rozdzierany był licznymi kontrowersjami doktrynalnymi – to wtedy właśnie trwały spory trynitarne i chrystologiczne. Jednakże podstawowym podziałem świata chrześcijańskiego był podział na jego wschodnią (grecką) i zachodnią (łacińską) część. Również w IV wieku dokonywał się proces krzepnięcia struktur kościelnych. Z punktu widzenia organizacyjnego chrześcijaństwo nie było Kościołem tylko Kościołami, cieszącymi się sporą autonomią, utrzymującymi jednak między sobą ścisłą łączność. W tak zróżnicowanym świecie działali Ojcowie Kościoła, którzy musieli stawić czoło różnorodnym problemom (doktrynalnym, organizacyjnym i społecznym), które nurtowały ówczesny chrześcijański świat.
