Sparta
Z Wikipedii
Sparta (gr. Σπάρτη Sparte, Λακεδαίμων Lakedaimon) to starożytne miasto w oraz terytorium polis w południowej Grecji, na półwyspie Peloponez, główny ośrodek miejski Lakonii.
Nowożytną Spartę zamieszkuje około 18,1 tys. ludzi (stan z roku 2005). Miasto jest stolicą prefektury Lakonia.
[edytuj] Sparta w starożytności
Za twórcę Sparty jako bytu politycznego uważa się prawodawcę Likurga. Nie wiadomo, czy jest on postacią historyczną, bowiem już w czasach starożytnych uchodził za postać niemal mityczną. Żywot Likurga pióra Plutarcha zawiera krótki tekst traktujący o ustroju Sparty. Jest to tak zwana Wielka Rhetra napisana w dialekcie doryckim. Likurg miał jakoby otrzymać owe prawa od wyroczni delfijskiej, co znacznie podnosiło ich prestiż. Prawa Likurga miały zakończyć okres walk i niepokojów w Sparcie (około VIII w. p.n.e.).
W IX wieku p.n.e łączą się cztery osady w dolinie rzeki Eurotas tworząc miasto Spartę. W latach późniejszych dołączona zostaje piąta wioska. W VIII-VII w. p.n.e. Sparta wyłoniła się jako znacząca potęga militarna. Zajęła sąsiednią krainę Mesenię. Około roku 706 p.n.e. Sparta zakłada swoją jedyną kolonię (apoikię) - Tarent. W VII wieku p.n.e. zbuntowali się przeciwko spartanom Meseńczycy. W roku 550 p.n.e. założyła Związek Peloponeski, który obejmował wiele polis w południowej Grecji.
Na czele spartańskiego państwa stało dwóch dziedzicznych królów (archagetai) z dynastii Agiadów i Eurypontydów, którzy spełniali funkcję dowódców armii oraz pełnili pewne obowiązki natury religijnej, lecz mimo to nie mieli wielkiej władzy. Zgromadzenie (apella) dorosłych mężczyzn, obywateli Spartańskich, miało formalnie najwyższą władzę w państwie. W praktyce decyzje były podejmowane pod wpływem królów lub Rady Starszych, czyli geruzji, która liczyła 30 członków (w tym dwóch królów). Do geruzji powoływano szanowanych obywateli, którzy mieli ukończone 60 lat. Geruzja miała wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej. Społeczeństwo spartańskie podzielone było na trzy fyle: Hylleis, Dymanes oraz Pamphyloi, które wedle wszelkiego prawdopodobieństwa dzieliły się na fratrie. Najważniejszymi urzędnikami byli eforowie, którzy pełnili urząd kolegialnie, po pięciu. Wybierani byli spośród wszystkich obywateli polis. Eforowie mogli kontrolować nawet samych królów.
Spartanie samych siebie nazywali homoioi - równi. Rodowici Spartanie - obywatele, którzy zresztą stanowili mniejszość ludności państwa, zajmowali się w znacznej części szkoleniem wojskowym i przygotowaniem do prowadzenia wojen. Od siódmego roku życia spartańskich chłopców poddawano rygorystycznym ćwiczeniom fizycznym i wojskowym (agoge), które miały z nich uczynić wybornych wojowników (hoplitów). Surowość i zdyscyplinowanie spartańskiego społeczeństwa stały się powszechnie znane i podziwiane (stąd określenia: "spartańskie warunki", "spartańskie wychowanie", "lakoniczna mowa"). Spartanie nie mieszkali w swych posiadłościach ziemskich, lecz wiedli wspólnotowe życie w mieście Sparta, gdzie toczyło się życie polityczne oraz wojskowe. Istotnym elementem życia Spartiaty były wspólne posiłki - syssitia.
W wyniku wielkiej reformy rolnej (wprowadzenie przypisywane Likurgowi) ziemia należąca do Sparty została podzielona na 9 000 działek (kleroj) i następnie przekazywano Spartianom wraz z przypisanymi do niej helotami, którzy zajmowali się uprawa roli jakkolwiek byli pozbawieni praw obywatelskich i osobiście poddani Spartiatom. W zamian razem z cała rodziną mieli być w stałym pogotowiu bojowym.
W wojnach perskich na początku V w. p.n.e. Sparta była połączona sojuszem z Atenami - Termopile. W połowie stulecia doszło jednak do konfliktu między tymi najsilniejszymi greckimi polis. Wojnę tę, zwaną peloponeską wygrała Sparta, dzięki czemu zdobyła hegemonię w Helladzie. Zarówno Ateny jak i Sparta na przemian były opłacane przez Persję. Sparta utraciła hegemonię na rzecz Teb w 371 p.n.e. W następnych latach znaczenie Sparty malało. Głównym powodem był spadek liczby obywateli w wyniku wojen, przez co Sparta nie mogła wystawić tak silnej armii jak dawniej. W 146 p.n.e., podobnie jak cała Grecja, weszła w skład imperium Rzymskiego.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- Praca zbiorowa pod redakcja Aleksandra Krawczuka, 2005, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, str. 59-60, Oficyna Wydawnicza FOGRA, ISBN 83-85719-84-9.
