Zes suites voor onbegeleide cello (J. S. Bach)
| Dit artikel is genomineerd als Etalageartikel. Heb je een mening over dit artikel, stem dan mee. |
De Zes suites voor onbegeleide cello van de Duitse componist Johann Sebastian Bach worden beschouwd als een van de grootste werken geschreven voor de cello. Naar alle waarschijnlijkheid zijn ze geschreven in de periode 1717-1723, toen Bach diende als Kapellmeister voor de muziekminnende Leopold van Anhalt-Köthen te Köthen. De stukken zouden aan het hof zijn uitgevoerd door Christian Ferdinand Abel, een muzikant die meerdere instrumenten bespeelde, waaronder de viool, de viola da gamba en uiteraard de cello. De situatie aan het hof van Leopold van Anhalt-Köthen bood Bach een ideale kans om instrumentale, niet-functionele muziek te schrijven. Naast de zes cellosuites bracht deze periode ook andere grootse werken van Bach zoals de Brandenburgse Concerten en het Wohltemperierte Klavier.
De suites worden gekenmerkt door een enorme variëteit aan speeltechnieken, een grote emotionele lading en een fascinerende interactie bij de stemmen en conversaties in het muziekstuk. De intimiteit van de stukken heeft ertoe geleid dat de suites tot de populairste werken van Bach worden gerekend. Vele vooraanstaande cellisten voeren het werk uit en velen hebben er ook een opname van gemaakt. Er staan vrijwel geen spelaanwijzingen in de muziek, dus is de wijze van uitvoeren sterk afhankelijk van de interpretatie van de artiest. Een objectief oordeel hierover is niet mogelijk.
De suites zijn voor verschillende muziekinstrumenten bewerkt, zoals de viool, altviool, bas, basgitaar, piano, dwarsfluit, gitaar, trompet, hoorn, Bes klarinet, saxofoon, marimba, trombone en tuba.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Een exacte chronologische volgorde van de zes cellosuites (dit betreft zowel de volgorde waarin de suites door Bach zijn gecomponeerd, en de vraag of ze vóór of na de solo vioolsuites zijn geschreven) kan niet worden vastgesteld. Over het algemeen denken de deskundigen op grond van een analyse van de stijl van de werken dat de cellosuites vóór de vioolsuites zijn geschreven.
De suites waren voor 1900 nog niet erg bekend en ze werden tot die tijd nog voor etudes aangezien. Er zijn zelfs pogingen gedaan om er een pianobegeleiding bij te schrijven, onder andere door de componist Robert Schumann. Felix Mendelssohn bracht de muziek van Bach weer onder de aandacht, maar ondanks zijn toenemende populariteit kwamen de suites nog steeds niet in grote bekendheid. De cellist Pau Casals wordt gezien als degene die de suites écht populair heeft gemaakt. Casals vond in het jaar 1890 een editie van Grützmacher in een tweedehands muziekwinkeltje in Barcelona. Casals begon met het studeren en opvoeren van de werken. Het duurde nog 35 jaar voordat Casals de stukken zou opnemen, waarna de populariteit van de stukken tot ongekende hoogten steeg. Casals interpretatie van de suites is nog steeds verkrijgbaar.
De oorspronkelijke manuscripten van de suites van Bach zijn verloren gegaan. De muziek is te danken aan het kopieerwerk van Bachs tweede vrouw, Anna Magdalena en analyses van deskundigen, die een bijna authentieke reconstructie hebben opgeleverd. Desalniettemin blijven de verbindingsbogen over de noten en andere versieringen een heikel punt in de authenticiteit van het muziekstuk, waardoor er ontzettend veel interpretaties bestaan.
Volgens recente onderzoeken en speculaties zijn de werken niet door Bach zelf geschreven, maar door zijn vrouw Anna Magdalena, die tevens betrokken zou zijn geweest bij het schrijven van de aria uit de Goldbergvariaties. Anna Magdalena deed veel kopieerwerk voor haar man. Haar handschrift lijkt echter zo erg op dat van haar echtgenoot dat men pas in de jaren vijftig van de twintigste eeuw ontdekte dat een deel van het bewaard gebleven oeuvre niet geschreven was door de hand van de meester, maar door de hand van zijn vrouw.
[bewerk] De suites
Alle zes suites zijn weer opgebouwd uit zes verschillende delen.
1. Prelude
2. Allemande
3. Courante
4. Sarabande
5. Galanterieën ( Menuetten voor suites 1 en 2, Bourrées voor suites 3 en 4, Gavottes voor 5 en 6)
6. Gigue
Deskundigen zijn van mening dat Bach de werken had bedoeld en ontworpen als een systematische cyclus en niet als een aantal losstaande werken. Bach heeft de werken dan ook van een duidelijke structuur voorzien. In vergelijking met Bachs andere suiteverzamelingen zijn de cellosuites het meest consequent wanneer men kijkt naar opeenvolging van de delen. Om ze tot een symmetrisch geheel te vormen, en daarmede verder te gaan dan de traditionele muziekvormen, stopte Bach bij elke suite twee galanterieën tussen de Sarabande en Gigue. De Sarabande vormt telkens het emotionele middelpunt van de suites en kan als de wig van de suite worden gezien. De suites klimmen bovendien in moeilijkheidsgraad en emotionele rijkdom.
[bewerk] Suite No. 1 in G majeur, BWV 1007
De Prelude, die vooral bestaat uit arpeggioakkoorden, is naar alle waarschijnlijkheid het bekendste deel van de zes suites. De prelude is vaak te horen op de televisie en in films. De tweede Menuet is een van de twee delen in de zes suites waarin geen hele akkoorden voorkomen, wel zijn er gebroken akkoorden aanwezig in het stuk.
[bewerk] Suite No. 2 in d mineur, BWV 1008
De Prelude van de tweede suite bestaat uit twee delen. Het eerste deel is een sterk terugkerend thema dat meteen aan het begin wordt geïntroduceerd. Het tweede deel is een cadenzabeweging, die naar de finale leidt in de vorm van krachtige akkoorden. De aansluitende Allemande bevat korte cadenza’s die van de anders zo strenge dansvorm afwijken. De Sarabande van de tweede wijkt in enkele maten af van de andere Sarabandes. Normaliter ligt het accent in een Sarabande op de tweede tel, maar in sommige maten is dit niet het geval, daar het accent dan midden in een gepunteerde kwartnoot zou vallen.
[bewerk] Suite No. 3 in C majeur, BWV 1009
De Prelude van de derde suite bestaat uit een A-B-A-C vorm, met A als een kleine beweging die uiteindelijk oplost in een energiek arpeggiostuk. In deel B wordt voor het eerst in de zes cellosuites de duimpositie toegepast om de veeleisende akkoorden te kunnen spelen. Dan wordt er weer teruggekeerd naar het A thema, en het einde is een krachtige en verrassende beweging van akkoorden.
De Allemande is het enige deel van de zes waar een bovenmaat wordt toegevoegd in de vorm van drie-zestiende noten in plaats van een-zestiende noot zoals in de standaard vorm.
De tweede Bourrée wordt vaak in d mineur genoteerd, hoewel het eigenlijk in c mineur staat. Dit komt door het veelvuldig voorkomen van de noot A in de Bourrée.
[bewerk] Suite No. 4 in Es majeur, BWV 1010
De vierde suite is een van de technisch meest veeleisende delen van de suites, aangezien e mineur een ongemakkelijke toonsoort is om te spelen op de cello. Het stuk vereist dan ook erg veel gestrekte linkerhandposities. De Prelude bestaat vooral uit een moeilijke golvende beweging in achtste noten, die ruimte laat voor een cadenza voor de terugkeer naar het oorspronkelijke thema. In de lieflijke Sarabande valt de nadruk op de tweede tel - het hoofdkenmerk van deze dans in driekwartsmaat - nauwelijks op aangezien op bijna elke eerste tel een akkoord wordt gespeeld, en op de tweede tel niet.
[bewerk] Suite No. 5 in c mineur, BWV 1011
De vijfde suite was oorspronkelijk geschreven in scordatura, met de A-snaar naar beneden gestemd tot een G, maar tegenwoordig wordt bij bijna elke uitgave van de suites in de oorspronkelijke stemming een versie bijgevoegd voor de normale stemming. Bij het spelen in gewone stemming moeten sommige akkoorden vereenvoudigd worden, maar sommige melodieën worden met de gewone stemming ook makkelijker.
De Prelude is geschreven in een A-B-vorm, en begint met een langzaam, emotioneel deel dat zich in de lage tonen van de cello ophoudt. Daarna komt een snelle en technisch heel moeilijke eenregelige fuga die overgaat in het krachtige slot.
De vijfde suite staat vooral bekend om de innige Sarabande, het tweede stuk van alle zes suites waar geen enkel heel akkoord in voorkomt, maar wel weer een gebroken akkoord. De vijfde suite is ook vooral zo bijzonder door haar Gigue in de Franse stijl, in tegenstelling tot de Italiaanse stijl die in de andere vijf suites wordt gebruikt.
Er bestaat een autograaf van Bach met een bewerking van deze suite voor luit (de vijfde suite voor luit, BWV 995).
[bewerk] Suite No. 6 in D majeur, BWV 1012
De zesde suite zou oorspronkelijk voor een vijfsnarig instrument zijn geschreven, de violoncello piccolo of de viola da spalla. Dit is een kleinere cello, die ongeveer gelijk is aan een 7/8 cello, met een vijfde snaar die gestemd was op E. Sommigen zeggen dat er geen hard bewijs is voor die bewering: op Anna Magdalena's manuscript staat alleen een aantekening dat het geschreven is voor een instrument "A cinq cordes", vrij vertaald: met vijf snaren. In de andere bronnen ontbreekt een dergelijke vermelding.
De violoncello picollo of de viola da spalla is een 7/8 cello, met een vijfde snaar, de E snaar. Het instrument was populair in de late zeventiende eeuw en de achttiende eeuw. Het instrument werd op de schouder gedragen en met een band om de hals op de plaats gehouden. Het instrument heeft een groot toonbereik en zo ook de vijfde suite.
Cellisten die de suite willen spelen op de “moderne” viersnarige cello stuiten op grote moeilijkheden, aangezien ze worden gedwongen tot het spelen van uitzonderlijk hoge posities om de gewenste tonen te bereiken. Niettemin zijn de meeste opnames van de suite die vandaag de dag te verkrijgen zijn, gespeeld op de viersnarige cello.
De zesde suite is in een veel vrijere vorm geschreven dan de andere vijf. De suite bevat bijvoorbeeld meer cadenza-achtige loopjes en virtuoze passages. Het is de enige suite die hoofdzakelijk is geschreven in de tenorsleutel. Bij de andere suites is dit niet nodig, aangezien er in deze suites niet hoger hoeft te worden gespeeld dan G4.
[bewerk] De imaginaire polyfonie
Bij het schrijven van de zes cellosuites heeft Bach zichzelf als het ware verplicht om voor de monofone cello een polyfoon stuk te schrijven. Dit kan in theorie uiteraard niet lukken op de cello, maar omdat Bach het wel voor elkaar heeft gekregen om het stuk polyfoon te laten klinken, spreken we van imaginaire polyfonie.
Bach heeft deze imaginaire polyfony bereikt door gebruik te maken van akkoorden en arpeggio's, wat duidelijk naar voren komt. Moeilijker om te herkennen is het min of meer gebruik maken van een onder- en een bovenstem na elkaar gespeeld.
[bewerk] Openstaande vragen
Ondanks de vele onderzoeken door talloze cellisten en musicologen blijven er vragen die waarschijnlijk niet meer beantwoord kunnen worden. We moeten het doen met de vele analyses naar de suites en de meningen van de vooraanstaande cellisten. Bijvoorbeeld:
- Zijn de stukken niet eerst voor een ander instrument geschreven en later voor de cello getranscribreerd, wat Janos Starker en Dimitry Markevitch bepleitten, en wat de vijfde suite ook suggereert?
- Welk instrument had Bach in gedachten voor de zesde suite? Was het een viola pomposa, een grote viool die op de arm werd genomen in plaats van aan de kin? Of eerder een viola da spalla, een wat kleinere cello met een E-snaar gedragen met een riem om de schouders?
- Zijn de stukken geschreven vóór of ná de vioolsuites, of misschien wel gelijktijdig?
- Hoe heeft Bach de stukken oorspronkelijk in volgorde gezet?
[bewerk] Bijzondere vertolkers
De cellisten Pau Casals, Pierre Fournier, Jacqueline du Pré, Paul Tortelier, André Navarra, Yo-Yo Ma, Mstislav Rostropovitch, Janos Starker, Anner Bijlsma, Heinrich Schiff, Pieter Wispelwey en Jaap ter Linden staan bekend om hun bijzondere uitvoeringen van de zes suites. De meesten spelen de suites pas op gevorderde leeftijd het best: Casals vanaf 60 jaar (1936-1939), Pierre Fournier vanaf 54 jaar (1961), Navarra vanaf 66 jaar (1977), Tortelier vanaf 47 jaar (1961, 1983), Bijlsma vanaf 59 jaar (1993, 1999, 2002), Rostropovitch vanaf 68 jaar (1995), Starker vanaf 53 jaar (1997).
De hogere leeftijd van de cellisten onderstreept nog eens de moeilijkheidsgraad van de stukken.
[bewerk] Verschillen in uitvoeringen
Algemeen bekeken kan men een twee-kampenstrijd horen in de uitvoeringen van de verschillende cellisten. Deze verschillen begonnen te ontstaan vanaf 1960. Aan de ene kant vindt men de cellisten die de suites in barokstijl spelen, zoals Bach ze heeft bedoeld, aan de andere kant staan de veelal Russische cellisten die zich niét aan de barokspeelwijze houden. Zo spelen Rostropovitch en Maisky, afkomstig uit Rusland, de suites met veel kracht, crescendo's en sterk aangezette akkoorden, terwijl dit niet bij barokmuziek hoort. Ondanks de voortreffelijke technische beheersing van bijvoorbeeld Rostropovitch wordt Anner Bijlsma, die in de barokstijl speelt, als de beste vertolker van de suites beschouwd.
De niet-barok kant voert als argument voor hun speelwijze aan dat wanneer Bach de suites op de pianoforte zou hebben gecomponeerd in plaats van op de klavecimbel, dat de suites dan op hun manier zouden moeten worden gespeeld, maar de geschiedenis leert toch echt dat Bach indertijd niet de beschikking had over een pianoforte.
De strijd gaat nog steeds door in bijvoorbeeld de uitgaves van de bladmuziek, waar ook verschillen vallen te zien in bijvoorbeeld het gebruik van crescendotekens.
[bewerk] De manuscripten
Na de dood van Bach in 1750 raakten veel van zijn manuscripten verloren, waaronder de meeste manuscripten van de zes cellosuites. Echter, drie manuscripten zijn bewaard gebleven:
- Een manuscript van de hand van Anna Magdalena Bach, zijn tweede vrouw. Op de voorkant van het manuscript valt te lezen:
Violoncello Solo
senza
Basso
composées
par
H. J. S. Bach
- Een manuscript uit Westfalen van een organist uit Hamburg, zonder twijfel een leerling van J.S. Bach. Dit manuscript was zeer gedetailleerd uitgewerkt. Op de voorkant van het manuscript valt te lezen:
für das Violoncello
von
Joh. Seb. Bach
- Een kopie van J.P. Kellner, een vriend en leerling van Bach die later Kapellmeister te Grafenrode in Thüringen was.
Het manuscript van de hand van Anna Magdalena zorgde in eerste instantie voor verwarring bij de leerlingen van Johann Sebastian, daar het handschrift van Anna Magdalena bijna tot in de details op die van Johann Sebastian leek. Deze lijn zette zich weer voort in de latere onderzoeken op het manuscript, waarna bleek dat het manuscript van Anna Magdalena was. Anna Magdalena's manuscript valt hedendaags te bewonderen in de Staatsbibliotheek te Berlijn.
De twee manuscripten van de leerlingen werden in de jaren vijftig van de vorige eeuw gevonden na zoekwerk van de cellist Dimitry Markevitch. De manuscripten wijken iets af van het manuscript van Anna Magdalena in versieringen van de noten.
[bewerk] Trivia
- De cellist Mischa Maisky heeft om zijn studio nabij zijn huis in Brussel een ijzeren hek laten bouwen met daarop alle noten gespannen van de Sarabande van de vijfde suite.
[bewerk] Externe links
[bewerk] De bladmuziek voor cello, altviool en viool
Op de volgende site staan alle zes cello suites in PDF:
Doorzoek de pagina naar Suites for Cello Solo (BMV1007-1012) waar de bladmuziek voor de cello te vinden is. De muziek staat er niet alleen voor de cello maar ook voor de viool en altviool. Let er dus op dat men de juiste versie uitprint in plaats van een versie voor een ander instrument. De muziek mag legaal worden gedownload maar mag niet voor commerciële doeleinden worden gebruikt.
De celloversie is de algemeen aanvaarde versie met de goede noten, bogen en andere versieringen. Er moet wel worden opgemerkt dat er geen vingerzettingen boven de noten staan maar over het algemeen mag men stellen, dat wie op het niveau zit om deze muziek te spelen, ook capabel is zelf vingerzettingen ad libitum erbij te zetten.
[bewerk] Audiovisueel materiaal van uitvoeringen van de suites
Hieronder staat audiovisueel materaal van uitvoeringen van de suites, gespeeld door Mischa Maisky:
Gespeeld door anderen:
[bewerk] Overige links
- De manuscripten van Anna Magdalena Bach
- Krantenbericht over claim dat Anna Magdalena de zes suites heeft geschreven
- Suites voor onbegeleide cello MP3 Creative Commons
[bewerk] Boeken over de suites
- Anner Bylsma: Bach, the fencing master: Reading aloud from the first three cello suites. Basel: Bylsma Fencing Mail, 2e editie, geen datum. ISBN 90-9011794-6. (zelf gepubliceerd) zie ook:[1]. Een boek over de cellosuites nummer 1,2 en 3 geschreven door de Nederlandse cellist Anner Bijlsma.
[bewerk] Films over de suites
- Yo-Yo Ma, de cellist die op dit moment het meeste aanzien geniet in de opvoering van de zes suites, ontwikkelde Inspired by Bach, een miniserie in samenwerking met een aantal Canadese filmmakers. Het is een serie van zes korte films, die elk een suite benaderen vanuit een bepaald perspectief. ASIN: B0009K7ESW
- De Cellosuites zijn prominent aanwezig in een film van Ingmar Bergman, genaamd "Sasom i en spegel"(1961) of "In een duistere spiegel".
- Cello Suites - In den Winden im Nichts is een filmregistratie van een ballet op de muziek van de tweede, derde en zesde suite door het Zuricher Ballet DVD 4751-DV
[bewerk] Audio-uitgaven van de suites
Hieronder volgt een lijst met noemenswaardige uitgaven:
- Johann Sebastian Bach, 6 Cello-suiten, Mischa Maisky + CD-rom - © 1999 Deutsche Grammaphon GmbH, Hamburg - CD |D|D|D| 463 314-2 |G|H 3|
- Bach: Cello Suites, Pau Casals - © Classica d'Oro - Catalog# 4001
- Bach cello suites, Yo-Yo Ma - © Columbia - Barcode EAN 0074646320327
- Bach: Suites for Violoncello Solo, Anner Bijlsma - © Sony Classical Vivarte Series - Catalog# 48047
- Johann Sebastian Bach: 6 Suites per Violoncello Solo Senza Basso, Pieter Wispelwey - © Channel Classics - ASIN: B00000C2B4
- Bach: 6 Cello Suites, Jaap ter Linden - © Harmonia Mundi - Catalog# 2907346/47
- Bach: Cello Suites Nos. 1-6, Mstislav Rostropovich - © EMI Classics - ASIN: B000002RUY
- Bach: Cello Suites, Paul Tortelier - © EMI Great Recordings of the Century - Catalog# 62879
