Paus Johannes XXIII
| Angelo Roncalli 25 november 1881 – 3 juni 1963 |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||
| Paus | ||||||
|
De Zalige Johannes XXIII (Sotto il Monte in Italië, 25 november 1881 - Vaticaanstad, 3 juni 1963), eigenlijk Angelo Roncalli, was paus van 1958 tot 1963.
Angelo Roncalli was van eenvoudige afkomst. Hij kreeg in 1901 een beurs voor verdere studie in Rome. In 1904 werd hij doctor in de theologie. Hij werd secretaris van de bisschop van Bergamo, en doceerde kerkgeschiedenis aan het seminarie aldaar. In de Eerste Wereldoorlog was hij eerst hospitaalsoldaat, later kapelaan. Paus Benedictus XV benoemde hem in 1921 tot landelijk directeur voor Italië bij de congregatie van de Propaganda Fide.
Door zijn studie op het gebied van de kerkgeschiedenis, met name naar de Milanese aartsbisschop en heilige Carolus Borromaeus (1538-1584), kwam hij in contact met Achille Ratti, die hem nadien als Pius XI jarenlang op diplomatieke missies in Europa en Klein-Azië stuurde. Op 12 januari 1953 werd hij kardinaal, en drie dagen later volgde zijn benoeming tot patriarch van Venetië.
Gedurende zijn leven als diplomaat en priester had hij al geregeld door laten schemeren, dat hij graag veranderingen binnen de Kerk zou zien plaatsvinden, onder meer met betrekking tot de overige godsdiensten, de joden, de politiek en de hiërarchie. In deze thema's was hij duidelijk progressief. Op liturgisch vlak toonde hij evenwel altijd een behoudendheid.Kemerkend voor de Paus was het verwijderen van een verwijzing naar de "veraderlijke Joden" uit de liturgie. Met zijn vriend en medewerker Bruno Bernard Heim hervormde Johannes XXIII al sinds de jaren'40 de kerkelijke heraldiek.
Toen hij in 1958 tot paus gekozen werd, beschouwde men hem vooral als "tussenpaus". Na het pontificaat van zijn voorganger Pius XII, dat vooral gekenmerkt werd door groot conservatisme, was er een roep naar vernieuwing in de Katholieke Kerk door bezorgde bisschoppen, maar ook door een groeiend aantal aanhangers van het (neo-)modernisme, die zich onder de regering van Paus Pius XII altijd onderdrukt en beperkt gevoeld hadden. In de Curie dacht men met Roncalli, al 76, een veilige keuze te maken, en zo tijd te kunnen winnen. Dit bleek echter een grote vergissing te zijn. Deze veranderingsgezinde paus riep namelijk het Tweede Vaticaans Concilie bijeen, dat tot vele veranderingen in de rooms-katholieke Kerk zou leiden. Johannes XXIII riep het concilie uit met de woorden "aggiornamento", wat 'bij de tijd brengen' betekent.
Johannes XXIII riep in 1960 voor het eerst in de geschiedenis van Rome een diocesane synode bijeen. Deze diocesane synode leidde echter, tot teleurstelling van vele (neo-)modernisten en veranderingsgezinden, tot een ferme bekrachtiging van de oude pastorale aanpak. Johannes XXIII reageerde door de schemata van deze synode later te verwerpen en aan veranderingsgezinden de mogelijkheid te bieden nieuwe schemata aan te dragen. Hij vergrootte het kardinalencollege tot maar liefst 87 kardinalen, waaronder de toen als progressief geldende Montini. Ook stelde hij een commissie in tot herziening van de Codex Iuris Canonici, het kerkelijke wetboek uit 1917, wat in 1983 onder Johannes-Paulus II tot de publicatie van een nieuwe codex van canoniek recht leidde. Hij schreef verder vele encyclieken, waarvan Pacem in terris uit 1963, zijn sterfjaar, de belangrijkste is. Minder gekend is de behoudende encycliek Veterum Sapientia waarin Johannes XXIII met het oog op een groeiende experimentatie met de volkstaal in de katholieke liturgie, die toen nog volledig in het Latijn werd gevierd, erop aandrong het Latijn en de gebruiken te behouden. Verder wordt in deze weinig gekende encycliek opgeroepen tot een grondige studie van het Latijn, Grieks en Hebreeuws tijdens de priesteropleidingen in de verschillende bisdommen.
In 1962 en 1963 werd onder zijn pontificaat de constitutie Sacrosanctum Concilium van het Tweede Vaticaans Concilie voorbereid. De constitutie zou later aanleiding geven tot aanzienlijke liturgische veranderingen.
Hij kreeg dankzij zijn humor en spontaniteit al snel de bijnaam "de goede paus", want hij wist zich tijdens zijn korte pontificaat - mede dankzij de media en zijn progressieve politiek van aggiornamento - uitermate geliefd te maken, hetgeen tot uiting komt in zijn graf onder de Sint-Pieterskerk: het is een van de rijkst gedecoreerde praalgraven; nu is zijn lichaam bewaard in een grote reliekhouder. Zijn bekendste uitspraak was: "Hoeveel mensen er in het Vaticaan werken? Ik hoop de helft". Na zijn zaligverklaring op 3 september 2000 door Johannes Paulus II werd zijn stoffelijk overschot naar de boven de crypte liggende kerk overgebracht en rechtsvoorin geplaatst. Dit werd gedaan opdat bedevaarders de mogelijkheid zouden hebben om Johannes te vereren. Tot op de dag van vandaag leggen bedevaarders verse bloemen bij zijn reliekhouder en vereren zijn gedachtenis.
Een andere Johannes XXIII was ook bekend. Hij was een tegenpaus tijdens het Concilie van Konstanz van 1414-1418, dat een einde moest maken aan het Westers Schisma. Deze tegenpaus werd echter nooit door de rooms-katholieke kerk erkend, en daarom werd later een andere paus (Roncalli) ook Johannes XXIII genoemd.
Bepaalde sedisvacantisten beweren, dat Johannes XXIII de naam van een vroegere tegenpaus aannam om aan te geven dat hij op irreguliere wijze verkozen was. Ook wordt hij door vele traditionalisten binnen de katholieke Kerk gezien als een heimelijke modernist die de aftakeling van de Kerk van binnenuit inzette.
Als er na het conclaaf een nieuwe paus was verkozen, lag er voor de nieuwe paus een witte toog klaar. Deze witte toog paste de grote Johannes XXIII echter totaal niet, zodat men in allerijl de toog van achteren moest openknippen en met spelden moest vastzetten. Sindsdien liggen er voor een nieuwe paus 3 witte togen klaar: een kleine, een van een middelmaat en een grote.
