Wikipedia:Transliteratie- en transcriptiegids
|
|
| Wikipedia Richtlijnen | |
Zie ook Helpmenu |
Het doel van transliteratie is om voor een niet-Nederlandstalig woord, aan te geven met gebruik van de voor het Nederlands gebruikelijke karakters, hoe een woord uitgesproken moet worden. De transliteratie van een woord is verschillend per taal waar de transliteratie voor bedoeld wordt. Een transliteratie voor het Engels is daarmee niet geschikt als een transliteratie voor het Nederlands omdat de klanken van bij voorbeeld het Engels wezenlijk verschillen van die van het Nederlands.
Het weergeven in een Nederlandse tekst van woorden uit andere talen is niet altijd even eenvoudig. Indien de taal een variant van het Latijnse alfabet wordt gebruikt, is er de keuze of men eventuele diakritische tekens gebruikt of achterwege laat. Indien de taal een totaal ander alfabet of schrift gebruikt, zoals bij het Arabisch, Russisch, Thai en Hebreeuws, zijn er vaak verschillende manieren van transliteratie en transcriptie mogelijk. In dit document wordt zowel transcriptie als transliteratie behandeld.
Zie ook volgende deelpagina's van de Transliteratie- en transcriptiegids:
- Voor vragen van Wikipedianen aan de taalunie en hun adviezen/antwoorden zie Wikipedia:Transliteratie- en transcriptiegids/Taalunie
- Wikipedia:Transliteratie- en transcriptiegids/Latijn en Grieks
[bewerk] Algemene richtlijnen en kanttekeningen
[bewerk] Hoofdafspraak van de spelling
Hoe dan ook geldt de hoofdafspraak voor de spelling op Wikipedia voor bijvoorbeeld buitenlandse woorden die in naslagwerken zoals het Groene Boekje en de Dikke Van Dale voorkomen. Een woord als het Arabische hadith komt bijvoorbeeld in het Groene Boekje voor, vandaar dat dit zo wordt gespeld, en niet als hadieth. Daarnaast moet vaak evengoed het endoniem van een plaatsnaam getranslitereerd worden, zodat de lezer bijvoorbeeld ook te weten kan komen wat Moskou in het Russisch is (namelijk Moskva, de transliteratie van het cyrillische Москва). Voor geografische namen gebruiken we de spelling de site van de Nederlandse Taalunie, en wel de lijst Buitenlandse aardrijkskundige namen in het Nederlands.
[bewerk] Fonts voor andere talen
Indien andere fonts worden gebruikt, is het doorgaans bij voorkeur zo dat gelijk erna (of vlak daarvoor) een transliteratie ervan volgt.
[bewerk] Redirects
Indien voor de naam van een lemma alternatieve transliteraties bestaan, verdient het aanbeveling voor iedere mogelijke alternatieve transliteratie een redirect te maken naar het artikel.
[bewerk] Mogelijkheden qua transliteratie
In het algemeen zijn er verder ruwweg drie mogelijkheden:
- Het zodanig translitereren, dat de intuïtieve uitspraak van een willekeurige Nederlander zo dicht mogelijk de correcte uitspraak benadert, of:
- Het aanhouden van een of ander gangbaar wetenschappelijk transliteratiesysteem, of:
- Het weergeven in fonetisch schrift, volgens IPA of SAMPA.
Vanwege de laagdrempeligheid van Wikipedia, verdient de eerste optie de voorkeur, aangezien de lezer bij de andere opties al een systeem moet hebben geleerd of moet leren. Een uitzondering is SAMPA, aangezien dat met spraaksynthesesoftware hoorbaar kan worden gemaakt, maar daarvoor dient de gebruiker deze software te installeren. Als het niet storend is, kan daarnaast eventueel ook een wetenschappelijke transliteratie of fonetische weergave worden gegeven, met expliciet een verwijzing naar een artikel waar deze transliteratie of dit fonetische systeem wordt gedocumenteerd.
[bewerk] Richtlijnen en kanttekeningen per taal
[bewerk] Akkadisch/Babylonisch
Voor de Semitische talen van het oude Mesopoatamië kiezen we meestal voor de wetenschappelijke transliteratie. Een uitzondering zijn namen die door Bijbels gebruik in andere vorm ingeburgerd zijn, daar tonen we meer dan een versie, bijvoorbeeld Nabû-kudurri-usur en Neboekadnezer
[bewerk] Albanees
Het Albanese alfabet komt nauw genoeg bij het Nederlandse om Albanese woorden en namen in Nederlandse teksten correct weer te kunnen geven. Twee letters kunnen voorzien zijn van diakritische tekens. Neem deze dus over. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven.
| Ç | Ç | ç | ç | |
| Ë | Ë | ë | ë |
[bewerk] Arabisch
Voor Arabische woorden bestaan verschillende transliteratiewijzen. Iedere methode is discutabel. Het verdient aanbeveling om hier zoveel mogelijk fonetisch te translitereren om ook leken in de gelegenheid te stellen de juiste uitspraak zo dicht mogelijk te benaderen. Indien mogelijk houden we ons aan de algemene uitgangspunten van Wikipedia zoals hierboven onder Hoofdafspraken uiteengezet: ingeburgerde woorden volgens de laatste uitgave van (1) het Groene Boekje of (2) de Van Dale. Voor overige woorden gelden onderstaande aanwijzingen.
Voor plaatsnamen volgen we de Taalunie of daarnaast 1) de aanduiding in Romeinse letters die het land zelf gebruikt op b.v. kaarten of (serieuze) websites, of 2) een eigen transcriptie die zoveel mogelijk fonetisch is. Vermeld eventuele varianten.
Auteurs- en andere persoonsnamen schrijven we zoals in (1) Nederlandstalige of (2) Engels- Frans- of Duitstalige (serieuze) publicaties waarvan gebruik wordt gemaakt. (B.v. Anwar al-Sadat, hoewel de fonetische weergave zou zijn as-Sadat). Voor namen van historische personen kan gebruikgemaakt worden van de schrijfwijze in serieuze publicaties, of kunnen de regels hieronder worden toegepast. Voorkeur verdienen bijv. Aboe Bakr, Al-Ghazali, maar Mohammed, Chadija (Turks: Hatice) en Aïsha omdat dat ingeburgerde schrijfwijzen zijn.
Hieronder een lijstje met Arabische letters die tot verwarring kunnen leiden. Soms zijn twee mogelijke schrijfwijzen genoteerd. De eerste verdient dan de voorkeur, maar er kunnen redenen zijn om voor de tweede schrijfwijze te kiezen.
- ا – a of ā (lang)
- إ – i, ie of ī (lang)
- ت – th (als th in het Engelse three - ook uitgesproken als s)
- ج – dj (als dj in jeans – in Egypte wordt dit als g in het Engelse good uitgesproken)
- ح en ه – h
- خ – ch of g (als g van goed)
- د en ض – d (volgens de wetenschappelijke methode: d (dal) en d met een punt eronder (dad))
- ذ – dh (als th in het Engels father - ook uitgesproken als z)
- س en ص – s (wetenschappelijk: s (sien) en s-met-punt (sad))
- ش – sj (als sj in sjaal)
- ظ – z, dz
- ع – ' of 3 (keelklank die de letter waar het teken voor staat zwaarder van klank maakt - indien het woord hiermee eindigt geldt dit voor de laatste letter van het woord)
- غ – gh (ongeveer als de Franse gebrouwde r in Paris)
- ق – q (als k - maar achter in de keel)
- و – w of oe, u
- ی – j of ie, y
- ء (hamza) – ' (korte pauze in het woord)
- ة (de ta marboeta laten we bij voorkeur weg aan het eind van een woord, tenzij hij als t moet worden uitgesproken)
[bewerk] Berbertalen
Zie Tamazight.
[bewerk] Bulgaars
Voor bulgaars zie de transliteratie van het cyrillisch alfabet.
[bewerk] Burmees
Het Burmees is een "probleemtaal". Er bestaan nauwelijks transliteratiebronnen door het isolement waarin het land zich bevindt. Dan is er ook nog het systeem van Birmese namen en titels waardoor veel Birmese mannen in het westen in computersystemen onder de U gesorteerd worden (U Thant is bijvoorbeeld fout, dit zou Thant moeten zijn, want U is een titel). Er kan hier alleen maar zorgvuldigheid en gezond verstand toegepast worden.
Zelfs over de naam is geen eenduidigheid alhoewel Myanmar meer aansluit bij de originele naam van het land.
[bewerk] Cambodjaans
Zie Khmer.
[bewerk] Cherokee
ᏣᎳᎩ Tsalagi
[bewerk] Chinees
Gebruik het Hànyǔ Pīnyīn-transkriptiesysteem waarbij de diakritische tekens worden weggelaten (dus Hanyu pinyin in plaats van Hànyǔ Pīnyīn). Als de betreffende persoon of plaats algemeen bekend is onder een andere transkriptie (bv Chiang Kai-shek in plaats van Jiang Jieshi) wordt die transcriptie gebruikt. Hanyu pinyin is in de jaren 1950 door China zelf ontwikkeld, en vervangt oudere transliteratiesystemen zoals Wade-Giles en Yale. Zie ook Hanyu pinyin.
[bewerk] Duits
Voor het gebruik van de ß, zie:
- Overleg_Wikipedia:Transliteratie-_en_transcriptiegids#de_.C3.9F
- Wikipedia:Transliteratie- en transcriptiegids/Taalunie
[bewerk] Egyptisch (oudheid)
Dit is een probleemtaal omdat de enige echte spelling in hiërogliefen is. De meeste namen zijn eigenlijk alleen in wetenschappelijke transliteratie bekend, en helaas is daarin ook niet bepaald altijd eenduidigheid. Bovendien zijn sommige namen ook nog eens in hun Griekse vorm bekend, bijvoorbeeld (Sesostris voor Senusret). We volgen zo veel mogelijk wetenschappelijke transliteratie, maar vermelden alternatieven. Soms als de vernederlandste versie ingeburgerd is kiezen we daarvoor (bijv. Echnaton ipv Akhenaten).
[bewerk] Estisch
Het Estische alfabet komt nauw genoeg bij het Nederlandse om Estische woorden en namen in Nederlandse teksten correct weer te kunnen geven. Enkele letters kunnen voorzien zijn van diakritische tekens. Neem deze dus over. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven. In de tabel hieronder wordt de volgorde van het Estische alfabet aangehouden.
| Š | Š | š | š | |
| Ž | Ž | ž | ž | |
| Õ | Õ | õ | õ | |
| Ä | Ä | ä | ä | |
| Ö | Ö | ö | ö | |
| Ü | Ü | ü | ü |
[bewerk] Fins
Het Finse alfabet komt nauw genoeg bij het Nederlandse om Finse woorden en namen in Nederlandse teksten correct weer te kunnen geven. Twee letters kunnen voorzien zijn van diakritische tekens. Neem deze dus over. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven.
| Å | Å | å | å | |
| Ä | Ä | ä | ä | |
| Ö | Ö | ö | ö |
[bewerk] Georgisch
ქართული
[bewerk] Grieks
- Gedetailleerd artikel:Wikipedia:Transliteratie- en transcriptiegids/Latijn en Grieks
Wat het Grieks betreft is er een extra complicatie - zowel het Attisch Grieks, als het Koinè en het moderne Grieks (en vele andere vormen) zijn belangrijk, en door de eeuwen heen is de uitspraak van het Grieks zeer sterk veranderd. Voor de recentere varianten van het Grieks (Dimotiki,...) zullen wij proberen een intuïtieve weergave te gebruiken, bijvoorbeeld Eleftherios Venizelos en niet Eleutherios Venizelos. Voor die vormen van het Grieks die "dode taal" zijn zullen wij een meer traditionele weergave gebruiken, bijvoorbeeld panta rhei en niet pandha ri.
Indien een woord zowel in het Klassiek Grieks als in het Modern Grieks hetzelfde is, gebruiken we de meer traditionele weergave, tenzij dit in de context niet voor de hand ligt.
[bewerk] Hebreeuws
Op wikipedia wordt indien mogelijk het transliteratieadvies gevolgd uit: Heikens, Henk Meijering, Hilde Pach, Jaap de Rooij, Abraham Rosenberg en Ariane Zwiers, Hebreeuwse en Jiddisje woorden in het Nederlands, Sdu, Den Haag 2002. ISBN 9012092930. 336 pagina's, € 22,-. Dit is voor woorden die niet in het groene boekje voorkomen. Voor eigennamen zoals Moshe Sharett en David Ben-Gurion kiezen we de meest gangbare variant die zoekmachines zoals Google opleveren, doorgaans is dat een Engelse spelling.
[bewerk] Hongaars
Het Hongaarse alfabet komt nauw genoeg bij het Nederlandse om Hongaarse woorden en namen in Nederlandse teksten correct weer te kunnen geven. Klinkers kunnen voorzien zijn van diakritische tekens. Neem deze dus over. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven.
[bewerk] Japans
De Japanse geschreven taal bestaat uit drie soorten schrift, namelijk hiragana, katakana en kanji. Het kanji bestaat uit tekens die staan voor één begrip. Deze tekens zijn ontleend aan het Chinees. Het katakana wordt vooral gebruikt voor importwoorden, zoals de tekens voor "koffie", of "Mcdonalds". Transliteratie van deze woorden zal over het algemeen niet nodig zijn. Het hiragana is een lettergreepschrift, dat voor de meeste tekst wordt gebruikt, bestaande uit 46 tekens. Tussen het veel gebruikte hiragana-schrift staan vaak kanji-tekens voor vaste begrippen of namen. Van de namen is niet altijd een uitspraak bekend, of deze varieert.
De Japanse gesproken taal bestaat uit een beperkt aantal verschillende lettergrepen, die overeenkomen met de hiragana-tekens. Deze tekens kunnen worden omgezet in Romeins schrift (in het Japans Romaji genoemd). Er zijn verschillende systemen beschikbaar voor het omzetten hiervan. De meest gebruikte is het Hepburn-systeem, maar het officiële systeem van de Japanse overheid is het kunreisiki, dat echter weinig wordt gebruikt, zelfs niet door de Japanse overheid zelf. In Wikipedia gebruiken we voor de transliteratie daarom het Hepburn-systeem.
Het belangrijkste nadeel voor Nederlanders van de Hepburn-transliteratie is dat de klinkers van deze transliteratie niet overeenkomen met de Nederlandse klanken ("a" wordt uitgesproken als de klank in "mak", "e" als in "eet", "i"/"y" als in "iep", "o" als in "loop" en de "u" wordt uitgesproken als "oe". Twee Japanse klinkers na elkaar worden gescheiden uitgesproken). De klinkers uit de Hepburn transliteratie moeten worden uitgesproken zoals in het Italiaans.
De macron (streepje boven klinkers zoals ā, ī en ō) laten we op de Nederlandstalige Wikipedia weg tenzij het meteen achter kanji/katakana/hiragana staat ter verduidelijking van de uitspraak. Dus in een artikel over vechtsporten kan één keer staan 柔道 (jūdō) maar verder (ook in de titel van een lemma) wordt judo dan zonder macron geschreven.
Uitzonderingen
Uitzonderingen gelden voor woorden die niet voldoen aan de Hepburn-spelling maar toch in het Nederlands zijn ingeburgerd danwel geografische namen die voorkomen op de lijst van de taalunie [1]. Momenteel zijn dat er 4:
- Tokio (Tōkyō)
- Riukiu-eilanden (Ryūkyū)
- jiujitsu (jūjutsu)
- samoerai (samurai)
Het spreekt voor zich dat als zo'n woord voorkomt in een naam van een bedrijf (b.v. Bank of Tokyo-Mitsubishi), de titel van een boek of film (b.v. The Last Samurai) enzovoorts de officiële schrijfwijze geldt.
[bewerk] Kazachs
In Kazachs alfabet is de Kazachse Qaydar-transcriptie vermeld. Dit romanisatiesysteem geldt waarschijnlijk tot 2010 en wordt gebruikt om namen in het Latijns alfabet weer te geven.
In 2010 zal volgens de huidige planning het Kazachse cyrillische alfabet (in Kazachstan) naar een variant op het latijnse 'nieuwe Turkse alfabet' worden omgezet. Voor het Kirgizisch zal dit waarschijnlijk ongewijzigd worden overgenomen in hetzelfde jaar.
[bewerk] Khmer
Het Khmer is een "probleemtaal". Hoewel er tijdens het Franse bewind een officieel transliteratiesysteem was voor plaatsnamen en dergelijke, is dit na de machtsovername in 1975 door de Rode Khmer in onbruik geraakt. Een voorbeeld hiervan is Siem Reap, Siam Reab, Sieam Rap (vertaald: Siam verslagen), de plaats bij Angkor Wat. Dit laatste is zelf ook weer een foute naamgeving, zie het artikel.
Het beste is om uit te gaan van namen gegeven op overheidswebsites. Of luisteren naar een naam en het dichtsbijzijnde Nederlandse equivalent te gebruiken.
Dan is er ook nog de gewoonte om verschillende namen voor eenzelfde persoon te gebruiken. Een koning kan tien verschilende namen hebben die allemaal even vaak voorkomen. Dit is vooral een probleem met namen van voor de Franse periode. Hierbij verschilt de naamgeving tussen de verschillende bronnen uit China, Vietnam en Thailand. Vooral de laatste twee, die regelmatig grote delen van het land bezet hielden, hebben veel verschillende namen aan dezelfde personen gegeven.
Dan is er ook nog het Khmer -> Cambodja probleem. Allebei stammen ze van het zelfde woord af, "Cambu", maar zijn in verschillende periodes naar het westen overgekomen. Daardoor wordt van de 8e tot 12e eeuw gerefereerd aan een Khmer-rijk en daarna aan Cambodja. In feite is het enige wat gebeurd is dat de hoofdstad verplaatst werd naar het huidige Phnom Penh, de dynastie is echter blijven voortbestaan. Een bijkomend probleem is dat Cambodja twee koningen heeft gehad, de "goddelijke" koning en de "uitvoerende" koning, die soms één en dezelfde persoon waren, maar in elk geval familie van elkaar. Veel westerlingen hebben de twee huizen echter door elkaar gegooid, omdat men in het westen maar één soort koning kent. Hierdoor zijn er vele verschillende lijsten van koningen van Cambodja die vaak fout zijn en verschillen van elkaar.
Dan hangt het er ook nog vanaf uit welke bron (lokaal, overheerser, China, westerlingen) de namen en woorden in het westen terecht zijn gekomen.
Het kiezen van de juiste naam kan dus moeilijk zijn.
[bewerk] Kirgizisch
Transcriptie: Zie Kirgizisch. Let op dat het Kirigizisch vooralsnog geschreven wordt met het cyrillisch alfabet, maar dat deze transcriptie gebruikt wordt totdat het nieuwe Turkse latijnse alfabet wordt ingevoerd (volgens de planning in 2010, op basis van het Kazachs alfabet dat dan ook zou moeten worden ingevoerd).
[bewerk] Koreaans
한국말
[bewerk] Kroatisch
Het Kroatische alfabet is nagenoeg gelijk aan het Nederlandse alfabet. Het Kroatisch kent geen letters q, x, y en w. Het gebruikt de diakritische tekens č, š en ž, die worden vertaald als tsj, sj en zj. Wanneer in het Kroatisch een v-klank wordt weergegeven door de letter v, wordt deze een w. In de transliteratie naar het Nederlands worden de letters q, x en y nooit gebruikt. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven.
[bewerk] Ladinisch
Zie Overleg:Lijst_van_gemeenten_in_Zuid-Tirol#Opiniepeiling
[bewerk] Latijn
- Gedetailleerd artikel: Wikipedia:Transliteratie- en transcriptiegids/Latijn en Grieks
Het geschreven Latijn kent niet de J en de U. In plaats daarvan gebruikten de Romeinen de I en de V. Kleine letters (i, v,...) werden al helemaal niet geschreven door de oude Romeinen: zelfs het Romeinse Cursiefschrift kende alleen hoofdletters (maar dit schrift schreef alle letters van het Romeinse alfabet op een manier die nauwelijks te vergelijken is met de gebeitelde hoofdletters die we kennen en herkennen op Romeinse monumenten uit de Klassieke oudheid). De eerste schriften die - na de oudheid - kleine letters begonnen gebruiken gaven de v ronder weer (zodat het er min of meer als een u uitzag). Uiteindelijk ergens in de loop van de middeleeuwen begon men U/u enerzijds en V/v anderzijds te differentiëren. De meeste klassieke Latijnse teksten kennen we uiteraard niet van gebeitelde opschriften, maar deze ondergingen dit soort min of meer gestandardiseerde transformaties in de middeleeuwen (ook de transformatie van I in J wanneer deze als medeklinker gebruikt werd).
In wikipedia schrijven we als voorkeur voor het weergeven van Latijnse begrippen een als J gebruikte I als J en een U als de V als klinker gebruikt wordt.
In sommige gevallen wordt een C traditioneel als G weergegeven.
Enkele voorbeelden kunnen dit misschien verduidelijken:
| Artikeltitel | Origineel latijn (vermeld in artikel) | Redirect-pagina's |
|---|---|---|
| Julius Caesar | C·IVLIVS·C·F·C·N·CAESAR | Iulius Caesar Caius Iulius Caesar Gaius Julius Caesar Caius Julius Caesar* Gaius Iulius Caesar* |
| Jupiter (mythologie) | Iupiter en/of IVPITER | Iupiter Juppiter* Iuppiter* Jupiter (god) Jupiter (godheid) (en nog een paar andere combinaties in dezelfde zin) |
| Jus primae noctis | ius primae noctis | Ius primae noctis Ius primæ noctis* |
| Gaius | CAIVS (afkorting: C) | Caius |
* = Foute, ongebruikelijke of heterodoxe schrijfwijzen die, behalve eventueel als titel van redirect-pagina's, absoluut te mijden zijn in Wikipedia.
[bewerk] Lets
Het Letse alfabet komt nauw genoeg bij het Nederlandse om Letse woorden en namen in Nederlandse teksten correct weer te kunnen geven. Vier klinkers en zeven medeklinkers kunnen voorzien zijn van diakritische tekens. Neem deze dus over. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven.
| Ā | Ā | ā | ā | |
| Č | Č | č | č | |
| Ē | Ē | ē | ē | |
| Ģ | Ģ | ģ | ģ | |
| Ī | Ī | ī | ī | |
| Ķ | Ķ | ķ | ķ | |
| Ļ | Ļ | ļ | ļ | |
| Ņ | Ņ | ņ | ņ | |
| Š | Š | š | š | |
| Ū | Ū | ū | ū | |
| Ž | Ž | ž | ž |
[bewerk] Litouws
Het Litouwse alfabet komt nauw genoeg bij het Nederlandse om Litouwse woorden en namen in Nederlandse teksten correct weer te kunnen geven. Vier klinkers en drie medeklinkers kunnen voorzien zijn van diakritische tekens. Neem deze dus over. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven.
| Ą | Ą | ą | ą | |
| Č | Č | č | č | |
| ę | Ę | ę | ę | |
| Ė | Ė | ė | ė | |
| Į | Į | į | į | |
| Š | Š | š | š | |
| ű | ű | Ų | Ų | |
| Ū | Ū | ū | ū | |
| Ž | Ž | ž | ž |
[bewerk] Laotiaans
Het Laotiaans is een "probleemtaal". Hoewel er tijdens het Franse bewind een officieel transliteratiesysteem was voor plaatsnamen en dergelijke, is dit na de communistische machtsovername in onbruik geraakt. Een voorbeeld is Xhieng Khuang dit kan ook voorkomen als Xhieng Khuang, Xhieng Kuang, Chieng Kwhang, Sieng Khan en alle mogelijke combinaties afhankelijk van de taal van de persoon die het vertaald heeft.
Het beste is om uit te gaan van namen gegeven op overheidswebsites. Of luisteren naar een naam en het dichtsbijzijnde Nederlandse equivalent te gebruiken.
Dan is er ook nog de gewoonte om verschillende namen voor eenzelfde persoon te gebuiken, wat bij het bestuderen van bronnen voor de geschiedenis van Lan Xang (Lang Xang, Lan Sang, Lan Chang en alle combinatie's) moeilijkheden en verwarring veroorzaakt. Een koning kan tien verschilende namen hebben die allemaal even vaak voorkomen, het kiezen van een naam kan dan wel een beetje gebaseerd worden op oude Nederlandse bronnen uit de 17e eeuw van bezoekers aan het oude Laos.
Dan hangt het er ook nog vanaf uit welke bron (lokaal, overheerser, China, westerlingen) de namen en woorden in het westen terecht zijn gekomen.
Het kiezen van de juiste naam kan dus moeilijk zijn.
[bewerk] Macedonisch
Voor macedonisch zie (indien nodig) de transliteratie van het cyrillisch alfabet.
[bewerk] Middelnederlands
Zie kanttekening geformuleerd in Wikipedia:Transliteratie-_en_transcriptiegids/Latijn_en_Grieks#Middeleeuwse_manuscripten.
[bewerk] Nahuatl
Voor Nahuatl wordt wordt de klassieke ortografie gebruikt (dus Nahuatl, Mexico, chilli en geen Nawatl, Mexiko en txili of iets dergelijks). De saltillo wordt weergegeven als h (dus tlahtoani), behalve in woorden waar het niet gebruikelijk is om de saltillo in weer te geven (dus Mexico en niet Mexihco).
[bewerk] Oejgoers
Het Oejgoers wordt momenteel in China met het Arabisch alfabet (K̡ona Yezik̡) geschreven. Transcriptie op basis van de Turkse variant (de andere latijnse variant, Yengi Yezik̡, wordt niet meer gebruikt). Zie de tabel in Oejgoers.
[bewerk] Oekraïens
Niet alleen is het Oekraïens een andere taal dan het Russisch, ook zijn er verschillen in het gebruik van het Cyrillisch alfabet door beide talen, die ook hun weerslag hebben op de transcriptie. Zo wordt de letter г weergegeven met een h, en niet met een g zoals in het Russisch. Voor de klank g gebruikt het Oekraïens de letter ґ. De letter и wordt weergegeven door een y (Russisch: i), terwijl het Oekraïens een eigen і heeft die wordt weergegeven door een i. De letter е wordt in het Oekraïens altijd getranslitereerd als e; voor je heeft het Oekraïens een eigen letter, de є.
Overigens betreft het verschillen die alleen relevant zijn wanneer vanuit het Oekraïens wordt getranscribeerd; in correcte Engelse (of andere geromaniseerde) versies zijn deze verschillen reeds verwerkt. In dit geval gelden deze regels als die welke hieronder zijn beschreven onder het kopje Russisch (met één uitzondering: de uitgang -sky blijft in het Nederlands -sky). Wel dient men er rekening mee te houden, dat sommige Oekraïense namen (vooral namen uit de Sovjet-periode) hier bekend zijn geworden via het Russisch. Dit is een complicerende factor, daar het Russisch Oekraïense namen doorgaans behandelt alsof het Russische namen zijn.
Voor meer gedetailleerde informatie over de transliteratie van het Oekraïens, zie: Romanisering van het Oekraïens.
[bewerk] Pools
Het Poolse alfabet komt dicht genoeg bij het Nederlandse om Poolse woorden en namen in Nederlandse teksten correct weer te kunnen geven. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven.
| Ą | Ą | ą | ą | |
| Ć | Ć | ć | ć | |
| Ę | Ę | ę | ę | |
| Ł | Ł | ł | ł | |
| Ń | Ń | ń | ń | |
| Ś | Ś | ś | ś | |
| Ó | Ó | ó | ó | |
| Ź | Ź | ź | ź | |
| Ż | Ż | ż | ż |
[bewerk] Roemeens
Het Roemeense alfabet komt nauw genoeg bij het Nederlandse om Roemeense woorden en namen in Nederlandse teksten correct weer te kunnen geven. De a, i, s en t kunnen voorzien zijn van diakritische tekens. Neem deze dus over. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven.
Aangezien browsers die werken met eerdere karaktersets dan Unicode 3.0 de Roemeense letters t en s met komma (Ș/ș en Ț/ț) niet kunnen weergeven, en die browsers nog steeds veel worden gebruikt, verdient het voorlopig aanbeveling (net als op de Roemeense Wikipedia) de niet-Roemeense letters Ş/ş en Ţ/ţ (s en t met cedille) te gebruiken.
| Ă | Ă | ă | ă | |
| Â | Â | â | â | |
| Î | Î | î | î | |
| Ş | Ş | ş | ş | |
| Ţ | Ţ | ţ | ţ |
[bewerk] Russisch
Voor het Russisch worden vaak Angelsaksische transliteratiesystemen toegepast, zoals in Mikhail Gorbachev. Deze transliteratiesystemen proberen we te vermijden. Idealiter translitereer je een naam of een woord rechtstreeks vanuit het Russisch naar het Nederlands. Hierbij bestaat de minste kans op fouten. Gebruik bij het translitereren bij voorkeur de Nederlandse transliteratie. Gebruik de ISO/R9-transliteratie als eenduidigheid vereist is (bijvoorbeeld bij pagina's over taal en taalkunde).
Als je een Russische naam of een Russisch woord in een Engels aandoende transliteratie hebt, probeer dan eerst of je het cyrillische origineel kunt vinden, en translitereer dat. Lukt dit niet, roei dan met de riemen die je hebt en translitereer dat wat je hebt zo goed mogelijk naar het Nederlands. Door de verschillende transliteratiesystemen die binnen de Angelsaksische wereld in gebruik zijn, kunnen hier geen waterdichte richtlijnen gegeven worden voor een feilloze transliteratie vanuit een Angelsaksisch systeem naar het Nederlandse. Hanteer de volgende vuistregels:
| Engels | Nederlands |
|---|---|
| sh, zh, ch, shch | sj, zj, tsj, sjtsj |
| ya, ye, yo, yu | ja, je, jo, joe |
| kh | ch |
| u | oe |
| -sky, -skii | -ski |
| -yi | -yj |
Daarnaast is besloten om in verband met klinkerbotsingen midden in woorden in de volgende twee gevallen te kiezen voor een aangepaste schijfwijze:
| Russisch | Nederlands | Voorbeeld |
|---|---|---|
| оу | o-oe | Novo-oeralsk |
| ий | iej | Novorossiejsk |
Meer informatie op Cyrillisch alfabet en in Transliteratie van het cyrillische alfabet.
[bewerk] Servisch
Voor servisch zie (indien nodig) de transliteratie van het cyrillisch alfabet.
[bewerk] Sloveens
Het Sloveense alfabet is nagenoeg gelijk aan het Nederlandse alfabet. Het Sloveens kent geen letters q, x, y en w. Het gebruikt de diacritische tekens č, š en ž, die worden vertaald als tsj, sj en zj. Wanneer in het Sloveens een v-klank wordt weergegeven door de letter v, wordt deze overgenomen (en wordt dus in het Nederlands nooit een w). In de transliteratie naar het Nederlands worden de letters q, x, y en w nooit gebruikt. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven.
[bewerk] Slowaaks
Het Slowaakse alfabet komt dicht genoeg bij het Nederlandse om Slowaakse woorden en namen in Nederlandse teksten correct weer te kunnen geven. Neem diakritische tekens als de umlaut (¨), de mäkčeň (ˇ), de dĺžeň (´) en het accent circonflexe (^) dus over. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven.
| Á | Á | á | á | |
| Ä | Ä | ä | ä | |
| Č | Č | č | č | |
| Ď | Ď | ď | ď | |
| É | É | é | é | |
| Í | Í | í | í | |
| Ľ | Ľ | ľ | ľ | |
| Ĺ | Ĺ | ĺ | ĺ | |
| Ň | Ň | ň | ň | |
| Ó | Ó | ó | ó | |
| Ô | Ô | ô | ô | |
| Ŕ | Ŕ | ŕ | ŕ | |
| Š | Š | š | š | |
| Ť | Ť | ť | ť | |
| Ú | Ú | ú | ú | |
| Ý | Ý | ý | ý | |
| Ž | Ž | ž | ž |
[bewerk] Tamazight
De uitspraak van de meeste letters van de gebruikelijke weergave in Latijnse letters van het Tamazight (veelal berbertalen genoemd) komt overeen met die in het Nederlands. Een uitzondering is de gh, deze letter komt overeen met de Arabische " غ - ghayin ", en de correcte uitspraak hiervan komt vaak overeen met de Franse uitspraak van de r.
[bewerk] Thai
Het Thais is een "probleem"taal voor transliteratie. Er bestaat geen officieel door de regering vastgesteld systeem. Hierdoor kan het voorkomen dat een populaire toeristenbestemming als "Pattaya" meerdere schrijfwijzes in officiële toeristenpublicaties van de regering krijgt en op wegwijzering borden (Pathaya, Phataya, Patthaya enz.). Ook als men meerdere reisgidsen naast elkaar legt komen verschillende schrijfwijzes voor. In principe wordt de meest gebruikte schrijfwijze gebruikt die vaak gebaseerd is op transliteratie door een engelsspreker. Bij minder algemene woorden wordt de schrijfwijze gebaseerd op hoe een Nederlander het woord uit zou spreken.
Als handleiding bij oudere woorden kan wel dienen de officiële koninklijke vertalingswijze die in het begin van de 20e eeuw voor een paar jaar van kracht was. Maar in de jaren 20 weer afgeschaft werd.
Dan is er ook nog de gewoonte om verschillende namen voor dezelfde persoon te gebuiken. Een koning kan tien verschilende namen hebben die allemaal even vaak voorkomen. Dit is vooral bij het lezen van de geschiedenis voor de Chakri dynastie een probleem.
Dan hangt het er ook nog vanaf uit welke bron (lokaal, overheerser, China, westerlingen) de namen en woorden in het westen terecht zijn gekomen.
Het kiezen van de juiste naam kan dus moeilijk zijn.
[bewerk] Tsjechisch
Het Tsjechische alfabet komt nauw genoeg bij het Nederlandse om Tsjechische woorden en namen in Nederlandse teksten correct weer te kunnen geven. Neem diakritische tekens als de háček (ˇ), de čárka (´) en de kroužek (˚) dus over. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven.
| Á | Á | á | á | |
| Č | Č | č | č | |
| Ď | Ď | ď | ď | |
| É | É | é | é | |
| Ě | Ě | ě | ě | |
| Í | Í | í | í | |
| Ň | Ň | ň | ň | |
| Ó | Ó | ó | ó | |
| Ř | Ř | ř | ř | |
| Š | Š | š | š | |
| Ť | Ť | ť | ť | |
| Ú | Ú | ú | ú | |
| Ů | Ů | ů | ů | |
| Ý | Ý | ý | ý | |
| Ž | Ž | ž | ž |
[bewerk] Turks
Het Turkse alfabet komt nauw genoeg bij het Nederlandse om Turkse woorden en namen in Nederlandse teksten correct weer te kunnen geven. Sommige letters kunnen voorzien zijn van diakritische tekens en de i kan puntloos zijn. Neem deze spelling bij voorkeur over. Indien de meeste Nederlandstaligen een woord waarschijnlijk intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven.
| Ç | Ç | ç | ç | |
| Ğ | Ğ | ğ | ğ | |
| I | I | ı | ı | |
| İ | İ | i | i | |
| Ö | Ö | ö | ö | |
| Ş | Ş | ş | ş | |
| Ü | Ü | ü | ü |
[bewerk] Vietnamees
Door de Portugezen en Fransen is er een manier uitgedacht om het Vietnamees met Latijnse letters met diakritische tekens te schrijven, het quốc ngữ, dat nu officieel wordt gebruikt. Oudere systemen (zoals het chữ nôm) kunnen eventueel worden gebruikt om historische namen te schrijven, maar worden best steeds gevolgd of voorafgegaan door de transcriptie in quoc ngu. Aangezien de meeste Nederlandstaligen quoc ngu intuïtief verkeerd zouden uitspreken, verdient het aanbeveling de uitspraak expliciet in de tekst aan te geven, best met het accent van Hanoi (dat doorgaans als het "officiële" wordt beschouwd). Hier is een voorstel van fonetische weergave.
Aangezien niet alle browsers alle diakritische tekens van het quoc ngu correct kunnen weergeven, is het aangeraden deze zo vaak mogelijk weg te laten (eventueel na ze een eerste keer te hebben gebruikt). Voor de consistentie worden best alle tekens weggelaten – als de breve op ă wordt weggelaten, moet ook het accent op â eraf en als de dấu hỏi op ả wordt weggelaten, dan ook de dấu sắc op á. In titels van artikels worden best alle diakritische tekens weggelaten.
Bij sommige veelgebruikte namen wordt echter een meer vernederlandste schrijfwijze gebruikt: Vietnam, Hanoi, Saigon (in één woord) en Hué (op zijn Frans).
Opmerking over codering: Er zijn heel wat mogelijkheden om de diakritische tekens te coderen. Wikipedia gebruikt uiteraard Unicode. Merk op dat daar nog twee systemen bestaan: het gewone systeem (ộ = ộ) en het systeem dat onder andere door de Vietnamese toetsenbordindeling van Windows wordt gebruikt (ộ = ô + ̣ i.e. met gecombineerd diakritisch teken). Het eerste systeem verdient de voorkeur. Bij de meeste programma's om Vietnamees te typen (zoals UniKey en het tekstvak in VietDict) is het mogelijk te kiezen in welke codering de letters uiteindelijk staan.
Net als bij Laos, Cambodja, Thailand, Myanmar etc. worden er aan dezelfde evenementen en personen vaak meerdere namen toegekend. Ook hangt het van de origine van de bron af, lokaal, Chinees, buurland, westerling, Japans enz. Het kiezen van de juiste naam kan dus moeilijk zijn.
