Jupiter (god)
| Onderwerpen binnen de Romeinse mythologie | |
|---|---|
| Belangrijke Goden: | |
| Mindere Goden: | |
| Gepersonifieerde concepten: | |
Jupiter, ook wel geschreven als Iuppiter of Iupiter1 (Nederlands verouderd: Jupijn of Jovijn) is in de Romeinse mythologie de oppergod, en god van de hemel en het onweer. Hij is de zoon van Rhea en Cronus, en de jongste broer van Ceres, Vesta2, Pluto, Neptunus en Iuno. Iupiter trouwde met Iuno, maar hij had talloze minaressen. Zijn Griekse tegenhanger is Zeus. Zijn Etruskische tegenhanger is Tinia.
Aan Cronus was voorspeld dat één van zijn kinderen hem van de troon zou stoten, net als hij bij zijn vader Uranus had gedaan. Daarom verslond hij zijn eerste vijf nakomelingen, tot groot verdriet van Rhea, zijn vrouw. Tenslotte, na het baren van Jupiter, gaf zij Cronus een steen te eten en bracht Iupiter naar de Mons Ida op Kreta om opgevoed te worden door nimfen. Toen Iupiter volwassen was, gaf hij Cronus een braakmiddel, waardoor de vijf kinderen uitgebraakt werden. Hij bevrijdde ook Cronus' broers, de Cyclopen, die hem als dank bliksemschichten als wapen gaven.
Inhoud |
[bewerk] Jupiter als god
We merken dat de Indo-Europese god Iuppiter (in tegenstelling tot zijn Griekse collega Zeus) die zowel een atmosferische als soevereine god was (zie Indo-Europese godentrias), dichter bij de aarde kwam te staan. Met de verovering van het Imperium Romanum werd aan Iuppiter ook meer en meer de goddelijke opdracht toegeschreven om de wereld te veroveren. Het was Rome's goddelijke taak om de wereld te veroveren in opdracht van Iuppiter!
[bewerk] Atmosferische god
Als atmosferisch god bezat Iuppiter twee voorname functies, met name die van weergod en die van donder- en bliksemgod (een rol waarin we hem het beste kennen). Als weergod beheerste hij de wind en de storm, maar nog veel belangrijker was het feit dat hij ook de regen bracht. In Italië was het immers geen luxe een god te hebben die voor regen kon zorgen en we merken dan ook dat in de epitheta van Iuppiter verwijzingen naar regen en water zitten. Zijn functie als donder- en bliksemgod kon de eveneens soevereine god auspicia (voortekens) doorgeven aan de augures, die deze hemeltekenen interpreteerden.
[bewerk] Soevereine god
Als soevereine god was Iuppiter de hemelse collega van de rex (koning) en één van zijn oudste functies bestond erin getuige bij en wreker van publieke én private eden en overeenkomsten te zijn. Hij was de garantie dat een eed niet verbroken werd en het oudste heiligdom van hem is dat dan ook van Iuppiter Feretrius die verbonden was met de Fetiales.
[bewerk] Iuppiter als god in een trias
Iuppiter was de enige van de Indo-Europese trias Iuppiter-Mars-Quirinus die behouden bleef in de Capitolijnse trias Iuppiter-Iuno-Minerva. De verandering van trias was zelfs in het voordeel van Iuppiter, daar het moeilijker opboksen was tegen een populaire Romeinse god als Mars, dan tegen toch minder populaire vrouwelijke godheden als Iuno en Minerva.
[bewerk] De Indo-Europese trias Iuppiter-Mars-Quirinus
Oorspronkelijk kende Rome een Indo-Europese godentrias bestaande uit Iuppiter, Mars en Quirinus3. Zij werden in eden nog steeds als voornaamste goden aanroepen.
[bewerk] De Capitolijnse trias Iuppiter-Iuno-Minerva
Onder invloed van de Etrusken veranderde de Romeinse trias Iuppiter-Mars-Quirinus naar die van Iuppiter-Iuno-Minerva (cf. de Etruskische trias Tinia-Uni-Menrva). Dit werd afgesloten met de bouw van een tempel voor deze trias op het Capitool, die door Lucius Tarquinius Superbus zou zijn begonnen. In deze trias zou Iuppiter de overhand halen op Iuno en Minerva, die minder weerstand konden bieden dan Mars en Quirinus.
[bewerk] De epitheta van Iuppiter
- Iuppiter Aquaelicium (< aqua: water + licere: dragen; "Jupiter Waterdrager")
- Iuppiter Caelestis (< caelium: hemel; "hemelse Jupiter")
- Iuppiter Capitolinus (< Capitolium: Capitolijn; "Capitolijnse Jupiter")
- Iuppiter Elicius (< elicire: naar buiten lokken; "Jupiter Uitlokker", wanneer men tracht een bliksem aan Jupiter te ontlokken als voorteken)
- Iuppiter Feretrius (één van de oudste epitheta van Jupiter, wiens heiligdom opgenomen werd in de grote tempel van de Capitolijnse trias en verband hield met de eden die door de Fetiales werden afgelegd)
- Iuppiter Fulgurator (< fulgare: bliksemen; "Bliksemende Jupiter")
- Iuppiter Latarius (< Latium; "Jupiter van Latium")
- Iuppiter Latiaris (< Latium; "Latijnse Jupiter", beschermer van het Latijns verbond en aanbeden op de Albaanse berg)
- Iuppiter Lucetius (< lux: licht; "Lichtende Jupiter")
- Iuppiter Optimus Maximus (< optimus: opperste + maximus: grootste; "Jupiter de Opperste de Grootste", naam voor Jupiter als oppergod van de Romeinen)
- Iuppiter Pluvius of Iuppiter Pluvialis (< pluvia: regen; "Jupiter van de regen")
- Iuppiter Stator (< sistare: tot staan brengen; "Tot stilstand brengende Jupiter", zowel van de vlucht als van het huidige (beschermer))
- Iuppiter Terminus of Iuppiter Terminalus (< terminare: begrenzen; "Jupiter van de grenzen", in verband met de Terminalia)
- Iuppiter Summanus (< Summamus: Etrukische god (bliksemslingerende nachtgod en god van de nachtelijke dauw); "Jupiter Summanus", het met de Etruskische Summanus samenvallende deel van Jupiter)
- Iuppiter Tonans (< tonare: donderen; "Jupiter Donderaar")
- Iuppiter Victor (< vincare: overwinnen; "Jupiter Overwinnaar" of "Zegenvierende Jupiter")
[bewerk] Pluvius
Pluvius is de bijnaam van Jupiter als regengever. Volgens Van Dale (1999) wordt Pluvius ook wel gebruikt in de betekenis 'regen'. De naam is afkomstig van het Latijnse woord pluvia (=regen).
[bewerk] Voetnoten
1 Van Iuppiter (Indo-Europese wortel: *Dyēus ("lichtende hemel", "hemels licht") patēris; cf. Griekse vocatief Ζευ πάτερ), eigenlijk een vocatief, is er bij de Romeinen ook een nominatief overgebleven: namelijk Diespater of Dies pater. In de Rig Veda wordt hij aangeroepen als Dyaus Pitar (Hemel Vader).
2 Sommige geleerden komen tot de constatering dat enkel Iuppiter en Vesta een Griekse naamverwant hebben en dus beschouwd mogen worden als algemene Indo-Europese godheden.
3 De Indo-Europese trias is een term van Dumézil, die gelijkenissen ziet tussen de oud-Romeinse trias Jupiter-Mars-Quirinus en o.a. de Umbrische trias Jupiter-Mars-Vofionus die we terugvinden op de tabulae Iguvinae. Ook de Grieken, Kelten, Indo-Iraniërs, Baltische volkeren, Germanen en Slavische volkeren kenden een dergelijke trias. De Indo-Europese trias vertegenwoordigde de drie maatschappelijke lagen van de Indo-Europese maatschappij: heersende klasse (hemelgod, hier Jupiter), krijgersklasse (oorlogsgod die zich meestal op aarde manifesteert, hier Mars) en boerenklasse (vruchtbaarheidsgod die zich meestal onder de grond manifesteert, hier Quirinus). Deze indeling in een trias treft men aan in vele Indo-Europese culturen. De oude trias zou in de Etruskisch periode (eind 6e eeuw v. Chr. vervangen worden de Capitolijns-Etruskische trias Jupiter-Juno-Minerva (naar analogie met de Etruskische trias Tinia-Uni-Menrva).
