Tien geboden

Volgens het boek Exodus, ontving Mozes op de top van de berg Horeb in de woestijn Sinaï van de HE(E)RE ofwel JHWH op twee stenen tafelen de 120 Hebreeuwse woorden die de Tien Geboden vormen. Een andere benaming is de decalogus of decaloog. Na voorlezing aan het verzamelde volk werden de stenen tabletten in de Ark van het verbond bewaard. In hoofdstuk 34 van Exodus staat dat God Mozes opdroeg een tweede versie van deze stenen tafelen te maken, omdat hij de eerste had stuk gegooid.

De tien geboden bevatten een aantal regels, die in vele landen en culturen als basisnormen worden erkend. Deze normen hebben ook hun weg gevonden naar de moderne rechtspraak. Oudere variaties van zulk een lijst van geboden en verboden waren onder meer reeds bekend in het Oude Egypte.

In de Hebreeuwse Bijbel zelf zijn er drie vindplaatsen van de 10 geboden. Er zijn de versies in Exodus 20:2-17 en in Deuteronomium 5:6-21. Hoewel deze twee versies hier en daar van elkaar verschillen, zijn ze globaal genomen hetzelfde. In hoofdstuk 34 van Exodus (vers 11-26) is een derde lijst van geboden en verboden te vinden die verschilt van de vernoemde gelijkaardige versies, ze is uitgebreider en bevat onder andere het opmerkelijke gebod de altaren van andersgelovigen stuk te staan. Opmerkelijk is ook dat in deze Bijbeltekst sprake is van een tweede versie van de stenen tafelen, omdat Mozes de eerste stenen tafelen had stukgegooid.

Inhoud 1 De geboden 1.1 Statenvertaling 1.2 Nederlands Bijbelgenootschap 1.3 Willibrordvertaling 1.4 Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) 1.5 Vergelijk met de NBV, Exodus hoofdstuk 34:1-28 2 Nummering 3 De joodse indeling 4 Andere versies 5 Theologie 6 Zie ook 7 Externe links

[bewerk] De geboden

[bewerk] Statenvertaling

De tekst van de tien geboden volgens Exodus uit de vertaling van de Statenvertaling is als volgt:

Ik ben de HEERE uw God, Die u uit Egypteland, uit het diensthuis, uitgeleid heb. Gij zult geen andere goden voor Mijn aangezicht hebben.
Gij zult u geen gesneden beeld, noch enige gelijkenis maken, van hetgeen boven in den hemel is, noch van hetgeen onder op de aarde is, noch van hetgeen in de wateren onder de aarde is. Gij zult u voor die niet buigen, noch hen dienen; want Ik, de HEERE uw God, ben een ijverig God, Die de misdaad der vaderen bezoeke aan de kinderen, aan het derde, en aan het vierde lid dergenen, die Mij haten; En doe barmhartigheid aan duizenden dergenen, die Mij liefhebben, en Mijn geboden onderhouden.
Gij zult den Naam des HEEREN uws Gods niet ijdellijk gebruiken; want de HEERE zal niet onschuldig houden, die Zijn Naam ijdellijk gebruikt.
Gedenkt den sabbatdag, dat gij dien heiligt. Zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen; Maar de zevende dag is de sabbat des HEEREN uws Gods; dan zult gij geen werk doen, gij, noch uw zoon, noch uw dochter, noch uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd, noch uw vee, noch uw vreemdeling, die in uw poorten is; Want in zes dagen heeft de HEERE den hemel en de aarde gemaakt, de zee en al wat daarin is, en hij rustte ten zevenden dage; daarom zegende de HEERE den sabbatdag, en heiligde denzelven.
Eert uw vader en uw moeder, opdat uw dagen verlengd worden in het land, dat u de HEERE uw God geeft.
Gij zult niet doodslaan.
Gij zult niet echtbreken.
Gij zult niet stelen.
Gij zult geen valse getuigenis spreken tegen uw naaste.
Gij zult niet begeren uws naasten huis; gij zult niet begeren uws naasten vrouw, noch zijn dienstknecht, noch zijn dienstmaagd, noch zijn os, noch zijn ezel, noch iets, dat uws naasten is.

Bron: Exodus 20:1-17, vertaling Statenvertaling uit de 17e eeuw

[bewerk] Nederlands Bijbelgenootschap

De tekst van de tien geboden volgens Exodus uit de vertaling van het NBG is als volgt:

Toen sprak god al deze woorden:

Ik ben de here uw god, die u uit het land Egypte, uit het diensthuis, geleid heb.

Gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben.

Gij zult u geen gesneden beeld maken noch enige gestalte van wat boven in de hemel, noch van wat beneden op de aarde, noch van wat in de wateren onder de aarde is.

Gij zult u voor die niet buigen, noch hen dienen, want Ik, de Here, uw God, ben een naijverig God, die de ongerechtigheid der vaderen bezoek aan de kinderen, aan het derde en aan het vierde geslacht van hen die mij haten, en die barmhartigheid doe aan duizenden van hen die mij liefhebben en mijn geboden onderhouden.

Gij zult de naam van de here, uw god, niet ijdel gebruiken, want de here zal niet onschuldig houden wie Zijn naam ijdel gebruikt.

Gedenk de sabbatdag, dat gij die heiligt, zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen; maar de zevende dag is de sabbat van de here, uw god; dan zult gij geen werk doen, gij noch uw zoon, noch uw dochter, noch uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd, noch uw vee, noch de vreemdeling die in uw steden woont.

Want in zes dagen heeft de here de hemel en de aarde gemaakt, de zee en al wat daarin is, en hij rustte op de zevende dag; daarom zegende de here de sabbatdag en heiligde die.

Eer uw vader en uw moeder, opdat uw dagen verlengd worden in het land dat de Here, uw God, u geven zal.

Gij zult niet doodslaan.

Gij zult niet echtbreken.

Gij zult niet stelen.

Gij zult geen valse getuigenis spreken tegen uw naaste.

Gij zult niet begeren uws naasten huis; gij zult niet begeren uws naasten vrouw, noch zijn dienstknecht, noch zijn dienstmaagd, noch zijn rund, noch zijn ezel, noch iets dat van uw naaste is.

Bron: Exodus 20:1-17, vertaling NBG (Nederlands Bijbelgenootschap) uit 1951

[bewerk] Willibrordvertaling

De 10 geboden volgens de Willibrordvertaling

Toen sprak god al de woorden die hier volgen.

‘Ik ben de heer uw god die u heeft weggeleid uit Egypte, het slavenhuis.

U zult geen andere goden hebben ten koste van mij.

U zult geen beelden maken, geen afbeelding van enig wezen boven in de hemel, beneden op de aarde of in de wateren onder de aarde.

Buig u niet voor hen neer en bewijs hun geen goddelijke eer, want ik, de heer uw god, ik ben voor hen die mij haten een jaloerse God die de schuld van de vaders wreekt op hun kinderen, tot de derde en vierde generatie.

Maar voor hen die mij liefhebben en mijn geboden onderhouden ben ik een god die goedheid bewijst tot aan de duizendste generatie.

U zult de naam van de heer uw god niet lichtvaardig gebruiken, want de heer laat degenen die zijn naam lichtvaardig gebruiken niet ongestraft.

Denk aan de sabbat; die moet voor u heilig zijn.

Zes dagen kunt u werken en alle arbeid verrichten.

Maar de zevende dag is de sabbat voor de heer uw god. Dan zult u geen enkele arbeid verrichten: uzelf niet, uw zoon niet, uw dochter niet, uw slaaf niet, uw slavin niet, uw dieren niet, evenmin als de vreemdeling die bij u woont.

Want in zes dagen heeft de heer de hemel, de aarde en de zee en al wat ze bevatten gemaakt. Maar de zevende dag heeft hij gerust en zo de sabbat gezegend en tot een heilige dag gemaakt.

Eer uw vader en uw moeder. Dan zult u lang leven op de grond die de heer uw God u schenkt.

U zult niet doden.

U zult geen echtbreuk plegen.

U zult niet stelen.

U zult niet vals getuigen tegen uw naaste.

U zult uw zinnen niet zetten op het huis van uw naaste; u zult uw zinnen niet zetten op de vrouw van uw naaste, niet op zijn slaaf, zijn slavin, zijn rund of zijn ezel, op niets wat hem toebehoort.’

Willibrordvertaling: © Katholieke Bijbelstichting, 's-Hertogenbosch, 1995.

[bewerk] Nieuwe Bijbelvertaling (NBV)

De Nieuwe Bijbelvertaling, die in 2004 gefinaliseerd werd, vertaalt Exodus 20:1-17 als volgt:

Toen sprak God deze woorden:

‘Ik ben de HEER, uw God, die u uit Egypte, uit de slavernij, heeft bevrijd.

Vereer naast mij geen andere goden.

Maak geen godenbeelden, geen enkele afbeelding van iets dat in de hemel hier boven is of van iets beneden op de aarde of in het water onder de aarde. 5 Kniel voor zulke beelden niet neer, vereer ze niet, want ik, de HEER, uw God, duld geen andere goden naast mij. Voor de schuld van de ouders laat ik de kinderen boeten, en ook het derde geslacht en het vierde, wanneer ze mij haten; 6 maar als ze mij liefhebben en doen wat ik gebied, bewijs ik hun mijn liefde tot in het duizendste geslacht.

Misbruik de naam van de HEER, uw God, niet, want wie zijn naam misbruikt laat hij niet vrijuit gaan.

Houd de sabbat in ere, het is een heilige dag. Zes dagen lang kunt u werken en al uw arbeid verrichten, maar de zevende dag is een rustdag, die gewijd is aan de HEER, uw God; dan mag u niet werken. Dat geldt voor u, voor uw zonen en dochters, voor uw slaven en slavinnen, voor uw vee, en ook voor vreemdelingen die bij u in de stad wonen. Want in zes dagen heeft de HEER de hemel en de aarde gemaakt, en de zee met alles wat er leeft, en op de zevende dag rustte hij. Daarom heeft de HEER de sabbat gezegend en heilig verklaard.

Toon eerbied voor uw vader en uw moeder. Dan wordt u gezegend met een lang leven in het land dat de HEER, uw God, u geven zal.

Pleeg geen moord.

Pleeg geen overspel.

Steel niet.

Leg over een ander geen vals getuigenis af.

Zet uw zinnen niet op het huis van een ander, en evenmin op zijn vrouw, op zijn slaaf, zijn slavin, zijn rund of zijn ezel, of wat hem ook maar toebehoort.’

Nieuwe Bijbelvertaling: © Nederlands Bijbelgenootschap 2004.

[bewerk] Vergelijk met de NBV, Exodus hoofdstuk 34:1-28

De HEER zei tegen Mozes: ‘Hak twee stenen platen uit, gelijk aan de vorige. Dan zal ik op die platen de geboden schrijven die ook op de eerste stonden, die jij stukgegooid hebt. Morgenvroeg moet je gereed zijn, want dan moet je de Sinai op gaan. Kom daar, op de top van de berg, bij mij. Laat niemand met je mee naar boven gaan, op de hele berg mag niemand te zien zijn, en ook de schapen, geiten en runderen mogen niet in de nabijheid van de berg grazen.’

Mozes hakte twee stenen platen uit, net als de vorige, en ’s morgens ging hij in alle vroegte de Sinai op, zoals de HEER hem had opgedragen. De twee stenen platen droeg hij bij zich. De HEER daalde neer in een wolk, hij kwam naast Mozes staan en riep de naam HEER uit. De HEER ging voor hem langs en riep uit: ‘De HEER! De HEER! Een God die liefdevol is en genadig, geduldig, trouw en waarachtig, die duizenden geslachten zijn liefde bewijst, die schuld, misdaad en zonde vergeeft, maar niet alles ongestraft laat en voor de schuld van de ouders de kinderen en kleinkinderen laat boeten, en ook het derde geslacht en het vierde.’ Onmiddellijk viel Mozes op zijn knieën en boog zich neer. ‘Als u mij goedgezind bent, Heer,’ zei hij, ‘trekt u dan met ons mee, ook al is dit volk onhandelbaar. Schenk ons vergeving voor onze schuld en zonde en maak ons tot uw eigen bezit.’

De HEER antwoordde: ‘Ik wil een verbond sluiten. Voor de ogen van heel je volk zal ik zulke wonderbaarlijke daden verrichten als er onder geen enkel volk op aarde ooit verricht zijn, en het hele volk dat bij jou is, zal zien welke ontzagwekkende dingen ik, de HEER, voor jou zal doen. Jullie moeten je houden aan de geboden die ik je vandaag geef. Ik zal de Amorieten, de Kanaänieten, Hethieten, Perizzieten, Chiwwieten en Jebusieten voor je verdrijven. Wacht je ervoor een verbond te sluiten met de inwoners van het land waarheen je op weg bent, want dat zou jullie ondergang zijn. Breek hun altaren af, verbrijzel hun gewijde stenen en hak hun Asjerapalen om, want jullie mogen niet voor een andere god neerknielen. De HEER, de Afgunstige, duldt immers geen andere goden naast zich. Sluit geen verbond met de inwoners van dat land, want wanneer die zich met hun goden afgeven en offers aan hen brengen, zouden ze jullie uitnodigen om aan hun offermaaltijden deel te nemen. En als jullie uit hun dochters voor je zonen vrouwen kiezen, en die vrouwen geven zich met hun goden af, zullen ze ook je zonen daartoe verleiden.

Maak geen godenbeelden.

Vier steeds het feest van het Ongedesemde brood, en wel op de daarvoor vastgestelde dagen van de maand abib, de maand waarin jullie weggetrokken zijn uit Egypte. Eet dan zeven dagen lang ongedesemd brood, zoals ik je heb opgedragen.

Alles wat als eerste de moederschoot verlaat behoort mij toe. Ieder eerstgeboren mannelijk dier van je kudde is voor mij, zowel van je runderen als van je schapen en geiten. Elk eerstgeboren veulen van een ezel moet je vrijkopen met een schaap of geit. Koop je het niet vrij, dan moet je het de nek breken. Ook alle oudste zonen moet je vrijkopen.

Niemand mag met lege handen voor mij verschijnen.

Zes dagen lang mag je werken, maar op de zevende dag moet je rust houden, ook in de ploegtijd en in de oogsttijd.

Vier het Wekenfeest wanneer je de eerste opbrengst van de tarweoogst binnenhaalt, en het Inzamelingsfeest wanneer het jaar ten einde loopt. Driemaal per jaar moeten alle mannen voor de Machtige, de HEER, de God van Israël, verschijnen. Ik zal de andere volken voor jullie verdrijven en je een uitgestrekt gebied geven; niemand zal dan je akkers in bezit durven nemen wanneer je driemaal per jaar op reis gaat om voor de HEER, je God, te verschijnen.

Als je een offerdier voor mij slacht, mag het bloed van het dier alleen vloeien wanneer er niets aanwezig is dat zuurdesem bevat, en van het offerdier voor het pesachfeest mag niets tot de volgende morgen bewaard worden.

De allereerste opbrengst van je akker moet je naar het heiligdom van de HEER, je God, brengen.

Een geitenbokje mag je niet koken in de melk van zijn moeder.’

De HEER zei tegen Mozes: ‘Stel deze geboden op schrift, want op grond van deze geboden sluit ik met jou en de Israëlieten een verbond.’ :Veertig dagen en veertig nachten bleef Mozes daar bij de HEER, zonder te eten of te drinken. En hij schreef de tekst van het verbond, de tien geboden, op de platen.

Nieuwe Bijbelvertaling: © Nederlands Bijbelgenootschap 2004.

[bewerk] Nummering

In Exodus hoofdstuk 34 vers 28 en Deuteronomium 4 vers 13 en 10 vers 4 worden deze regels (afhankelijk van de vertaling) de Tien Woorden, tien geboden of tien grondregels genoemd, maar de oorspronkelijke tekst bevat geen aanwijzing waar het ene gebod eindigt en het andere begint. Verschillende groepen hebben de geboden op verschillende manieren ingedeeld. Bijvoorbeeld, protestanten vatten de regels "geen andere goden" en "geen gesneden beelden" op als twee aparte geboden. Katholieken rekenen deze regels tot hetzelfde verbod. Katholieken interpreteren het verbod om te begeren als twee afzonderlijke geboden (te weten, één ten aanzien van vleselijke begeerte en één ten aanzien van materiële hebzucht). De protestanten en joden beschouwen dit als onderdelen van één gebod.

[bewerk] De joodse indeling

In de joodse traditie wordt niet gesproken van geboden, maar van woorden: de Hebreeuwse aanduiding ‘aseret ha-dibrot betekent "de tien woorden".

Men hanteert de volgende indeling:

1. Ik ben de eeuwige uw god die u uit het land Egypte, uit het diensthuis, geleid heb.
2. Gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben.
3. Gij zult de naam van de eeuwige uw god, niet ijdel gebruiken.
4. Gedenk de Sjabbat, dat gij die heiligt.
5. Eer uw vader en uw moeder.
6. Gij zult niet doodslaan.
7. Gij zult niet echtbreken.
8. Gij zult niet stelen.
9. Gij zult geen valse getuigenis spreken tegen uw naaste.
10. Gij zult niets begeren dat van uw naaste is.

Men verdeelt de woorden soms als 1 + 3 + 3 + 3: één afgezonderd (heilig) woord, drie met betrekking tot de relatie tussen mens en God, drie met betrekking tot de verhouding tot de naaste en drie met betrekking tot het innerlijk van de mens.

[bewerk] Andere versies

Er zijn nog andere versies in omloop waar het verbod om het maken van afbeeldingen is uit verdwenen. In plaats daarvan wordt twee keer tot kuisheid geboden. Merk op dat in de Rooms-katholieke Kerk wel veelvuldig afbeeldingen (van dieren, heiligen, Christus en God) worden gebruikt.

1. Gij zult geen afgoden vereren, maar mij alleen aanbidden en boven alles beminnen.
2. Gij zult de naam van de Heer, uw God, niet zonder eerbied gebruiken.
3. Wees gedachtig dat gij de dag des Heren heiligt.
4. Eer uw vader en uw moeder.
5. Gij zult niet doden.
6. Gij zult geen onkuisheid doen.
7. Gij zult niet stelen.
8. Gij zult tegen uw naaste niet vals getuigen.
9. Gij zult geen onkuisheid begeren.
10. Gij zult niet onrechtvaardig begeren wat uw naaste toebehoort.

In versvorm klinkt het zo:

1. Bovenal bemin één God
2. Zweer niet ijdel, vloek noch spot
3. Heilig steeds de dag des Heren
4. Vader moeder zult gij eren
5. Dood niet, geef geen ergernis
6. Doe niet wat onkuisheid is
7. Vlucht het stelen en bedriegen
8. Ook de achterklap en het liegen
9. Wees steeds kuis in uw gemoed
10. Begeer nooit andermans goed

uit de berijming van Johannes Eusebius Voet

1 Mijn ziel, herdenk met heilig beven,

Hoe God, met majesteit bekleed,

Zijn wet op Horeb heeft gegeven,

Waar Hij deez’ woorden hooren deed:

2 “Ik ben de HEER, uw God en Koning,

Die van Egypte u bevrij’,

u leidend uit uw slaafsche Woning;

Dient dan geen goden nevens Mij.

3 Voor beeldendienst zult gij u wachten;

Ik ben de HEER, een ijv’rig God;

‘k Straf dien in drie en vier geslachten

Maar Schenk mijn dienaar ‘t za1ig lot.

4 Misbruikt geenszins den naam des HEEREN!

Zweert nimmer eenen valschen eed;

Want hun, die zijnen naam onteeren,

Is zijn getergde wraak gereed.

5 Gedenk en viert, met vee en magen,

Den Sabbath, na zesdaage vlijt;

God schiep ‘t heelal in zooveel dagen,

En heeft den Sabbath Zich gewijd.

6 Gij zult uw ouders need’rig eeren,

Opdat uw God, die eeuwig leeft,

Uw dagen gunstig moog’ vermeeren

In ‘t land, dat zijne hand u geeft.

7 Gij zult niet doodslaan, noch u wreken.

Breekt nooit den echt, Steelt niemands goed.

Gij zult geen valsch getuig’nis spreken;

Bemint elk met een vroom gemoed.

8 Uw hart zal nimmer iets begeeren

Van alles, wat uws naasten is;

Uw ziel zal, als uw mond, God eeren,

En houden zijn getuigenis.”

9 Och, of wij uw geboôn volbrachten

Genâ, o hoogste Majesteit!

Gun door ‘t geloof in Christus krachten,

Om die te doen uit dankbaarheid.

[bewerk] Theologie

De tien geboden kunnen op tweeërlei wijze worden opgevat, namelijk als wet (1) en als belofte(2).
1 * Het "gij zult" kan als imperatief gelezen worden, als een moeten, door god opgelegd aan zijn volk.
2 * Lezen we de tien geboden met nadruk (zoals de joden plegen te doen) op de verkondiging aan het begin, dan worden het woorden van belofte en bevrijding; de schets van de situatie waarnaar het volk onderweg is, een land van belofte, een wereld van rechtvaardigheid.

[bewerk] Zie ook

• Vijf geboden van de Heilige Kerk

[bewerk] Externe links

• Volgens Statenvertaling
  
• Catechetische formuleringen in België en Nederland
• Volgens Nieuwe Bijbelvertaling