Slag bij Quatre-Bras
Inhoud |
[bewerk] Wat vooraf ging
Na zijn ontsnapping van Elba op 1 maart 1815 rukte Napoleon in snel tempo op naar Parijs, dat hem zonder gevecht binnenhaalde. Ook Maarschalk Ney, uitgezonden om hem tegen te houden, was naar hem overgelopen. Napoleon mobiliseerde de Franse legers voor een gewaagde veldtocht. Hoewel de voortdurende conscriptie uit de voorgaande jaren de Franse bevolking behoorlijk had uitgedund, wist hij toch een leger van 200.000 man op de been te brengen. Na het afsplitsen van diverse korpsen en divisies voor het neerslaan van opstanden in o.a. de Vendée, voor garnizoenen in diverse grenssteden, en voor de bewaking van de Franse oostgrens tegen Oostenrijk, rukte hij met 130.000 man op naar het noorden. Hier trok hij op 15 juni 1815 bij Charleroi de Samber over. Op dit punt grensde het Pruisische leger onder Blücher aan het geallieerde leger onder de hertog van Wellington.
Er heerste verwarring in het geallieerde kamp. Wellington dacht dat Napoleon het op zijn aanvoerlinies naar de kust had gemunt. Hij liet daarom zijn leger de wegen naar de kust bewaken. Hierdoor zouden de wegen richting de Pruisen minder bewaakt zijn.
De koning van Frankrijk, Lodewijk XVIII, was naar Gent gevlucht. Het was dus niet onlogisch, te verwachten, dat Napoleon eerst naar de kust zou optrekken om zijn Engelse en Franse tegenstanders als eerste te verslaan. De Prins van Oranje (en zijn generaals) beoordeelde de situatie anders: zij zagen in dat Napoleon eerst de Pruisische troepen zou aanvallen, en zijn koers dus richting Charleroi en Brussel zou zetten. Quatre-Bras zou dus het cruciale punt in de opmars zijn.
[bewerk] De Prins van Oranje
Op dit moment werd het kruispunt bij Quatre-Bras slechts verdedigd door een brigade van het Nederlandse leger, dat onder bevel stond van de Prins van Oranje. Wellington had Oranje uitgenodigd op een bal van de hertogin van Richmond te Brussel alwaar zij de nacht van 15 op 16 juni doorbrachten. De prins was namelijk, naast de hoogste Nederlandse bevelhebber, ook generaal in het Britse leger. Er werden echter nauwelijks andere Nederlandse officieren uitgenodigd, zodat dezen zich allemaal bij hun troepen bevonden, waar ze hoorden te zijn. In oude geschiedenisboeken wordt vol lof verhaald hoe de prins onmiddellijk, nog in feesttenue, te paard steeg toen hij hoorde dat Ney Quatre-Bras naderde. In werkelijkheid kleedde hij zich eerst nog om, voordat hij naar Quatre-Bras trok om de situatie in ogenschouw te nemen.
Bij Quatre-Bras aangekomen, schijnt hij zich volgens Nederlandse geschiedschrijvers flink gedragen te hebben. Door delen van zijn leger achter de beschutting van een bos snel te verplaatsen, zou hij bij Ney de indruk hebben gewekt dat deze voor een overmacht stond. Feit is echter dat de generaals Perponcher en Constant Rebecque hier meer invloed in hadden. De Engelse geschiedschrijvers zijn aanmerkelijk minder enthousiast over Willems optreden, en vermelden hem vaak niet eens in hun geschiedschrijving over de veldslag. Ze geven echter een vertekend beeld. Het is een feit dat Willem geen militair genie was. Maar de prins was moedig, en voerde zijn troepen persoonlijk aan.
Of Willem een militair genie was, staat ter discussie. Napoleon zelf schreef daar echter het volgende over: '… zonder de heldfhaftige vastberadenheid van de Prins van Oranje, die met een handjevol manschappen gedurfd heeft om zijn positie bij Quatre-Bras in te nemen, had ik het Engelse leger zonder slag of stoot overwonnen en was ik net zoals bij Friedland als overwinnaar naar voren gekomen. De Prins van Oranje heeft op die dag het bewijs geleverd dat hij een geboren militair is. Alle eer van deze campagne komt hem toe. Zonder hem zou het Engelse leger verslagen zijn zonder slag geleverd te hebben en had Blücher pas aan de andere kant van de Rijn zijn toevlucht kunnen nemen.'
Het is denkbaar dat Napoleon (in ballingschap op Sint- Helena) de rol van de Prins van Oranje versterkte, om daarmee die van Wellington en Blücher te verminderen. Toch zetten zijn opmerkingen het optreden van de Nederlandse troepen onmiskenbaar in een gunstiger licht.
[bewerk] De aanloop naar de slag
Op de 15e juni stuitte een verkennende eenheid Franse lichte cavalerie van de garde op een Nassau's bataljon in Nederlandse dienst en een Nederlandse artilleriebatterij. Na wat schermutselingen trokken de Fransen zich terug, en waren de Nederlanders gewaarschuwd. De Nederlandse stafchef en de Nederlandse generaal Perponcher namen, tegen Wellington's orders in, het initiatief om Perponcher's hele divisie bij Quatre Bras te concentreren. Op de vroege morgen van 16 juni waren alle eenheden verzameld, en de Prins van Oranje was inmiddels gearriveerd. De prins beschikte over ongeveer 8000 infanteristen en 16 kanonnen die zo opgesteld waren dat het leek dat er het dubbele aantal stond. Naarmate de slag vorderde zou het aantal geallieerden groeien tot zo'n 32 000. De gearriveerde Fransen hadden echter 18 000 man, inclusief 2000 cavaleristen en 32 kanonnen. Dit aantal zal tot zo'n 24 000 groeien naarmate de slag vorderde.
[bewerk] Quatre-Bras
[bewerk] Tegen een overmacht
Op de 16e aarzelde Ney met aanvallen. Hij was pas op 14 juni als bevelhebber van de linkervleugel van het Franse leger aangesteld, en was pas op de 15e bij zijn troepen aangekomen, zodat hij geen goed beeld van de situatie had. Mogelijk speelde hierbij het advies van generaal Reille, een veteraan uit de Iberische oorlogen, een rol. Reille vermoedde een valstrik, en had voorgesteld pas aan te vallen op het moment dat meer Franse troepen waren gearriveerd.
Intussen hadden de Nederlanders en Nassauers niet stilgezeten. Op de westelijke flank vormden 5 Nassause bataljons een geducht blok vlak ten zuiden van het Bois de Bossu, ondersteund door 2 Nederlandse kannonnen. In het centrum stond het 5e Bataljon Nationale Militie opgesteld, op afstand ondersteund door de 7e en 8e Bataljons Nationale Militie. De oostelijke flanken werd gevormd door het 27e Bataljon Jagers, die grotendeels in verspreide formatie de vijand probeerden tegen te houden. Het 7e Bataljon Infanterie van Linie was in aantocht vanuit Nijvel, en zou vanaf 14.00 door het Bois de Bossu het 5e Nationale Militie komen ondersteunen.
Pas tegen de middag kwamen de Franse troepen in beweging. De Fransen formeerden een grote batterij van 22 kanonnen en bestookten de dunne Nederlandse linie. Achter een scherm van tirailleurs zetten zich dichtgepakte colonnes Franse infanterie in beweging. Ze werden begroet door musketsalvo's. Maar de overmacht was te groot. Het Nederlandse centrum trok zich terug.
De Nederlandse verdediging centreerde zich op de boerderij Gemioncourt, waar ze 3 uur lang de Fransen een doorn in het oog waren. Het vijfde bataljon Landelijke Militie verloor die dag 62% van zijn totale sterkte aan doden en gewonden. Op de westflank hielden de Nassause eenheden van het Nederlandse leger de Fransen tegen bij de boerderij Grand-Pierrepont. Hier werd de overmacht ook te groot toen de verse Franse divisie van Jérôme Bonaparte arriveerde. Ze werden het achtergelegen bos ingedreven. Hier werden ze door de Franse overmacht van boom tot boom teruggedreven.
Ondertussen had de Franse cavalerie een aanval ondernomen op Gemioncourt waar de prins van Oranje verschanst zat. De aanval kwam zo onverwacht dat de 27e Jagerbataljon zich niet in carré kon formeren. Een gedeelte van het bataljon werd onder de voet gelopen en gevangen genomen, een ander deel sloot zich bij Gemioncourt aan bij het 5e Militie. Het 5e militie kon zich wel in carré formeren en weerstond enkele cavaleriecharges. De druk werd echter toch te groot en deze trok ook terug, achtervolgd door Franse cavalerie. De strijd leek hopeloos te worden.
[bewerk] Het tij keert
Maar hulp was onderweg. De aarzeling van Ney om aan te vallen gaf Wellington de gelegenheid met 3 divisies vanuit Brussel naar het zuiden, naar Quatre Bras, op te trekken. Onder dekking van de vers gearriveerde Nederlandse lichte cavaleriebrigade van Merlen stelden ze zich op in een holle weg.
Het eerste regiment van deze brigade voerde een ongecoördineerde aanval op de Franse troepen uit. De jonge Nederlandse huzaren werden teruggeworpen. De Fransen werden op hun beurt teruggeworpen door het tweede regiment van de brigade. Toen dit Belgische regiment lichte dragonders zich terugtrok werden ze onder vuur genomen door een Schots bataljon. Hun uniform leek op het Franse uniform van de jagers te paard.
Ney, die de kansen op overwinnen met het uur zag slinken zette alles op alles. Hij viel aan met zowel het tweede legerkorps van Reille als met het 4e cavaleriekorps van Kellermann. De prins van Oranje verspeelde bij deze aanvallen een Engels bataljon, door hen in linie op te stellen, terwijl er onverwacht een Franse cavalerie-eenheid aanviel. De Franse zware cavalerie drong bij enkele charges tot in Quatre Bras zelf door. Maar door charges van een Nederlandse brigade lichte cavalerie van van Merlen, en musketsalvo's van de Brits/Hannoveraanse infanterie konden ze verdreven worden.
Er verschenen steeds meer geallieerde versterkingen op het slagveld en het doel van Ney, het veroveren van Quatre-Bras, werd onhaalbaar. Aan het eind van de dag had het geallieerde leger het kruispunt stevig in handen.
Napoleon zou later op St. Helena gezegd hebben: "De prins van Oranje heeft op die dag het bewijs gegeven, dat hij het genie van de oorlog bezit, (...) zonder hem was het Geallieerde leger vernietigd." Een compliment voor Perponcher en Constant-Rebecque, de echte strategen, zou niet minder op zijn plaats zijn.
[bewerk] Na de slag
Door de nederlaag van de Pruisen bij Ligny was de positie van het geallieerde leger bij Quatre Bras onhoudbaar geworden. Wellington besloot zich terug te trekken naar een eerder verkende positie bij Waterloo.
Bij de dubbele slag Quatre Bras - Ligny speelde aan Franse zijde een misverstand. Het eerste legerkorps onder d'Erlon was aan de Franse linkerflank onder Ney toebedeeld. Bij Ligny observeerde Napoleon echter drie grote Pruisische legerkorpsen (I, II en III), die numeriek talrijker waren dan het Franse leger dat hij er tegenover kon stellen (3e, 4e korps en de garde). Hij zond daarom een bode om d'Erlon naar Ligny te laten komen, een order die d'Erlon direct gehoorzaamde. Onderwijl wachtte Ney tevergeefs op de komst van dit Franse legerkorps. Toen hij vernam dat d'Erlon op weg naar Ligny was (hij had geen bericht van Napoleon hierover ontvangen), gaf hij d'Erlon opdracht onmiddellijk linksomkeert te maken richting Quatre Bras. D'Erlon arriveerde hier tegen de avond, te laat om iets bij te dragen.
[bewerk] Externe links
- Contribution of the Netherlands Mobile Army during the 1815 campaign Geeft een volledig overzicht van de bijdrage van de Nederlandse troepen tijdens de slag bij Quatre-Bras, door Erwin Muilwijk.
- The campaign of 1815: a study Geeft een compleet overzicht van de gehele veldslag bij Quatre-Bras, door Pierre de Wit.
- Geschiedenis van de inzet van Nederlandse troepen in Quatre Bras en Waterloo
