Roland Barthes
Roland Barthes (12 november 1915 - 25 maart 1980) was een Frans literatuurcriticus en -theoreticus, semioticus en filosoof, beïnvloed door de semiotiek en structuralisme. Zijn werk zou van grote invloed zijn op het poststructuralisme.
Inhoud |
[bewerk] Biografie
Roland Barthes wordt geboren in Cherbourg, Normandië. Zijn vader, Louis Barthes, is een scheepsofficier die stierf in een zeeslag toen Roland nog geen jaar oud was. Hij wordt opgevoed door zijn moeder Henriette en zijn grootouders in de stad Bayonne. Van zijn tante krijgt hij pianoles. Op zijn negende verhuist Barthes met zijn moeder naar Parijs.
Barthes studeert van '35 tot '39 klassieke letteren aan de Sorbonne. Gedurende deze periode kwakkelt zijn gezondheid. Hij lijdt onder andere voor perioden aan tuberculose en hij brengt onder andere een gedeelte van de oorlogsjaren door in sanatoria. Na een tijdje les te hebben gegeven aan onder andere de universiteiten van Boekarest en Alexandrië schrijft hij artikelen voor de linkse krant Combat. In 1953 sluit Barthes zich aan bij het Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS), waar hij onderzoek doet in de sociologie en lexicologie.
In die jaren brengt hij verscheidene artikelen en boeken uit, die van grote invloed zijn op verscheidene literaire academici. Belangrijke werken zijn onder andere Mythologies uit 1957 en "La mort de l'auteur" uit 1968. Ook schrijft hij artikelen voor het literaire tijdschrift Tel Quel. In de jaren zestig raakt Barthes in een conflict verwikkeld met de Franse denker Raymond Picard. Eind jaren zestig geeft Barthes onder andere lezingen in Japan en de Verenigde Staten. In 1977 krijgt hij een hoge positie aan het Collège de France. Datzelfde jaar overlijdt zijn moeder. In 1980 wordt zijn laatste boek uitgebracht, La chambre claire. Dat jaar wordt hij aangereden door een vrachtwagen. Hij raakt zwaar gewond en overlijdt een maand later, op 64-jarige leeftijd.
[bewerk] Werk en ideeën
[bewerk] Mythologieën
In 1957 publiceert hij het boek Mythologies. Hierin analyseert hij, met behulp van de linguïstiek van de Saussure, alledaagse beelden en producten uit de populaire cultuur (van het Frankrijk van de jaren vijftig), waaronder wijn, kapsels van Romeinen in Hollywoodfilms, biefstuk met patat, worstelaars, de Citroën DS en nieuwsfotografie. De Citroën DS bijvoorbeeld wordt in advertenties niet alleen getoond als een snelle manier van voortbewegen, zoals alle andere auto's, maar als een goddelijke plek, die tevens ook zeer huiselijk is. Aan de eerste betekenis, de denotatie (een Citroën is een auto), wordt dus een tweede betekenis, de connotatie (een Citroën is goddelijk en huiselijk), gegeven. Als men de afkorting DS uitspreekt, zegt men tegelijk déess, Frans voor godin. Een ander bekend voorbeeld is een voorpagina van het Franse tijdschrift Paris Match uit 1955. De eerste betekenis van deze voorpagina is "zwarte soldaat salueert naar de Franse vlag". De tweede betekenis is een "positief beeld van het Franse imperialisme, waarbij alle onderdanen, ook die uit de kolonieën, trouw zijn aan Frankrijk".
Met deze analyse laat hij zien hoe ook cultuuruitingen verborgen betekenissen hebben en deze door een structuralistische analyse kunnen worden blootgelegd. Deze verborgen betekenissen, die vaak als natuurlijk worden beschouwd, zijn geconstrueerd en vastgelegd door de dominante bourgeoise ideologie. De tweede betekenis is de plek waar volgens Barthes "mythes" worden geproduceerd. Mythes leggen volgens Barthes vast wat als "normaal" en "universeel", natuurlijk, vanzelfsprekend wordt beschouwd, terwijl dit eigenlijk cultureel bepaald is, en dus willekeurig en niet natuurlijk en vanzelfsprekend. Barthes stelt zichzelf tot doel deze vanzelfsprekendheden als mythes te ontmaskeren, en zo kritiek te geven op de bourgeoisie.
In later werk gaat Barthes verder op dit idee. Hij stelt dat het betekenisgeven eveneens afhankelijk is van de plaats van de tekst of de culutuuruiting, en kan verschillen per lezer. Als de foto stond afgebeeld op de voorpagina van een socialistisch tijdschrift, dat kritisch staat tegenover het Frans imperialisme, zou de betekenis eerder een ironische zijn. En door socialistische lezer zou de voorpagina van Paris Match eerder gelezen worden als een wanhoopspoging om de schijn op te houden, dan als een daadwerkelijke bevestiging van de positieve kanten van het imperialisme. De context, de verwachtingen van de lezer en de bijgeleverde tekst zijn van invloed op de uiteindelijke lezing.
Hij onderscheidt drie mogelijke lezingen: 1) als "symbool", (de omslag van "Paris Match" als symbool voor het Frans imperialisme), 2) als "alibi" (de socialistische lezing als excuus, wanhopige poging), en 3) de lezing van de "lezer van mythes". Voor de "lezer van mythes" is de saluerende zwarte soldaat het Frans imperialisme, het bewijs dat het imperialisme werkt. Er kan tevens een vierde lezing worden onderscheiden, namelijk de lezing van Barthes zelf, de "structurele beschrijving".
In Mythologies maakt Barthes ook een onderscheid tussen twee vormen van plezier, plaisir en jouissance. Plaisir is hierbij het conventionele, rationele plezier die door de tekst wordt opgeroepen, jouissance is het emotionele, fysieke plezier van cultuuruitingen in het algemeen.
[bewerk] De dood van de auteur
In 1968 publiceert Barthes zijn waarschijnlijk bekendste werk, het essay "La mort de l'auteur", waarin hij de auteur doodverklaart. Hiermee bedoelt hij dat de auteur van een tekst niet de betekenissen in een tekst legt die een lezer uit de tekst haalt, maar dat de lezer zelf betekenissen aan de tekst geeft en zelfs voortdurend verschillende betekenissen vindt (The birth of the reader must be at the cost of the death of the Author[1]). De autoriteit van één auteur zou betekenen dat een tekst slechts één interpretatie kent, maar er zijn meerdere interpretaties mogelijk. De tekst ontstaat zelfs pas tijdens het lezen van de tekst. Door de auteur dood te verklaren, kan de lezer worden bevrijd van een eenzijdige interpretatie. Deze essay heeft voor een ommekeer in de media- en literatuurwetenschappen gezorgd, van de aandacht voor de auteur achter een werk naar de aandacht voor de lezer, en wordt beschouwd als een van de eerste post-structuralistische werken.
[bewerk] S/Z
In het boek S/Z uit 1970 geeft hij een post-structuralistische analyse van het korte verhaal Sarrasine van Balzac. Hierin gaat hij op zoek naar de codes in een tekst die samen de betekenis van een tekst vormen. Hij deelt het verhaal in in 561 fragmenten, die hij lexia's noemt, en ontdekt vijf codes die door het verhaal zijn verweven(de proairetische, de hermeneutische, de seme, de symbolische en de referentiële of culturele). Deze vijf codes kunnen door verschillende mensen op verschillende manieren worden gelezen, en bepalen zo de betekenis(sen) van een tekst voor een persoon. Deze codes kunnen tegenstrijdige betekenissen leveren voor één persoon, ze kunnen overlappen en elkaar kruisen. Een interpretatie wordt voor een post-structuralist als Barthes het begrijpen dat een tekst tegenstrijdig kan zijn, en meerdere betekenissen kan hebben.
Deze vijf codes zijn:
- de proairetische code (naar proairesis, een term van Aristoteles). De proairetische code bepaalt de naratieve structuur en slaat op acties, die het verhaal op gang brengen. Een lexia die op deze code slaat, wordt door Barthes in S/Z aangegeven met ACT.
- de hermeneutische code. De hermeneutische code roept enigma's, vragen op. Ieder enigma heeft een thema en een oplossing. De code duikt vaker op in het verhaal: om dit enigma te herinneren, mogelijke antwoorden te geven en uiteindelijk naar een antwoord te leiden (of de vraag blijft in het gehele verhaal onbeantwoord). Ook onderscheidt Barthes meerdere manieren waarop de oplossing van een enigma wordt uitgesteld. Als alle, of de overheersende enigma's zijn opgelost, is het verhaal afgelopen. Barthes geeft deze code aan met de afkorting HER.
- De seme. De seme is het gebruik van de connotatieve betekenis van een bepaald voorwerp, beschrijving van eigenschappen, personage of plaats. "Groot feest" en "landgoed" zijn bijvoorbeeld semes voor rijkdom, "lange wimpers" en "rondingen" voor vrouwelijkheid. Semes geven de illusie dat een al bestaande realiteit wordt gereproduceerd. Barthes geeft deze code aan met de afkorting SEM.
- De symbolische code. De symbolische code geeft het "organiseren van ervaringen" door middel van antitheses (tegenstellingen) aan en geeft de plaats aan van personages e.d. binnen deze antitheses. De symbolische code gaat dus ook over ambiguiteit, hoe meerdere tegenstellingen kunnen samenkomen en elkaar afwisselen. Deze code wordt aangegeven met SYM.
- De culturele of referentiële code. Deze code staat voor de referenties die een tekst maakt naar een bepaald kennisgebied. Deze code verleent de tekst een morele of wetenschappelijke basis en is afhankelijk van de voorkennis van een lezer. Deze code wordt aangegeven met de letters REF.
Barthes maakt ook onderscheid tussen "readerly" en "writerly texts". "Readerly texts" laten een enkele betekenis overheersen, waardoor dus de lezer niet meer dan de lezer is, terwijl writerly texts meerdere betekenissen mogelijk maken, en de lezer dus ook de schrijver van de tekst kan worden. Hij stelt dat er geen absoluut onderscheid te maken valt tussen deze twee teksten. Ook "readerly texts" kunnen tot op een zekere hoogte op meerdere manieren te lezen zijn. Analyse van de vijf codes kan deze andere lezingen blootleggen.
[bewerk] Bibliografie
- 1953 - Le degré zéro de l'écriture (Nederlandse vertaling: De nulgraad van het schrijven, 1970)
- 1954 - Michelet
- 1957 - Mythologies suivi de Le Mythe, aujourd'hui (Nederlandse vertaling: Mythologieën, 1975)
- 1963 - Sur racine
- 1964 - Essais Critiques
- 1964 - La Tour Eiffel (Nederlandse vertaling: De eiffeltoren, 2004)
- 1965 - Eléments de sémiologie
- 1966 - Critique et vérité
- 1967 - Système de la mode
- 1970 - S/Z
- 1970 - L'Empire des signes (Nederlandse vertaling: Het rijk van de tekens, 1987)
- 1970 - Sade Fourier Loyola (Nederlandse vertaling: Sade, Fourier, Loyola, 1984)
- 1972 - Nouveaux essais critiques
- 1973 - Le plaisir du Texte (Nederlandse vertaling: Het plezier van de tekst, 1986)
- 1975 - Roland Barthes par Roland Barthes (Nederlandse vertaling: Roland Barthes door Roland Barthes', 1991)
- 1977 - Fragments d'un discours amoureux (Nederlandse vertaling: De taal der verliefden, 1980, Fragmenten uit de taal van een verliefde, 2002)
- 1978 - Leçon
- 1979 - Sollers Écrivain
- 1980 - La chambre claire (Nederlandse vertaling: De lichtende kamer, 1988)
[bewerk] Referenties
- ^ Barthes, Roland. (1977). "The Death of the Author" in Image - Music - Text (1997, vertaald door Stephen Heath). New York: Hill and Wang. p. 148.
[bewerk] Bronnen
- Buckland, Warren, Thomas Elsaesser (2002). Studying contemporary American film. Londen: Arnold Publishers.
- Hermes, Joke, Maarten Reesink (2003). Inleiding televisiestudies. Amsterdam: Uitgeverij Boom.
- Leezenberg, Michiel, Gerard de Vries (2001). Wetenschapsfilosofie voor geesteswetenschappen. Amsterdam: Amsterdam University Press.
- Pisters, Patricia (2004). Lessen van Hitchcock. Amsterdam: Amsterdam University Press, tweede druk.
- Storey, John (2001). Cultural theory and popular culture. An introduction. Essex: Pearson Education Limited.
