Revolutiejaar 1848
Revolutiejaar 1848 is de benaming voor een reeks opstanden die zich in 1848/1849 in grote delen van Europa voordeden. Doel van deze opstanden was de instelling van een liberaal politiek systeem, het mogelijk maken van een liberale grondwet of het verdrijven van vreemde heersers.
Hoewel de beweging van 1848 slechts van korte duur was en vele van de afgedwongen maatregelen later werden teruggedraaid, oefenden de opstanden toch een grote invloed uit op de periode die volgde.
Inhoud |
[bewerk] Frankrijk: de Februarirevolutie
Zie Februarirevolutie (1848) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De revoluties namen hun aanvang in Frankrijk, waar republikeinse en constitutioneel-liberale elementen hervorming van het kiesrecht eisten. Na een verbod op een republikeinse bijeenkomst kwam het tot onlusten. Premier François Guizot trad op 24 februari terug, waarna de burgerkoning Lodewijk Filips abdiceerde ten gunste van zijn kleinzoon. De voorlopige regering onder Alphonse de Lamartine riep echter nog diezelfde dag de Tweede Franse Republiek uit.
Onder druk van de socialist Louis Blanc werden de Ateliers Nationaux opgericht. Toen dit project door regeringsmaatregelen dreigde te mislukken gingen Parijse werklozen en arbeiders op 23 juni de straat op. Dit Juni-oproer werd door Louis Eugène Cavaignac op bloedige wijze neergeslagen. In december koos een meerderheid van de Franse kiezers Lodewijk Napoleon Bonaparte - neef van Napoleon I - tot president.
[bewerk] De Habsburgse landen
Zie Maartrevolutie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Als reactie op de Februarirevolutie brak in Oostenrijk en Hongarije de Maartrevolutie uit, die begon toen Lajos Kossuth op 3 maart de onafhankelijkheid van Hongarije eiste. De haat richtte zich met name tegen kanselier Klemens von Metternich, die een absolutistisch en reactionair beleid voerde namens de onbekwame keizer Ferdinand I.
Een delicaat krachtenspel ontstond. De Russische tsaar, die gruwde van liberale ideeën, en bang was voor een herhaling van 1789-1815, verzamelde een leger bij de grensrivier de Proet, en bood het keizerlijk hof aan de Hongaarse opstand neer te slaan. De Serven en Kroaten onder Josip Jelačić in het zuiden kwamen in opstand tegen de Hongaren, waarbij ze gesteund werden door de keizer ("de vijand van mijn vijand is mijn vriend"). De Hongaren slaagden er soms in Serven tegen Kroaten uit te spelen, waarop zij onderling begonnen te vechten. Tsjechische revolutionairen trachtten hun acties op de Hongaren en eventueel op de Italianen af te stemmen.
Na het afwijzen van petities voor liberale hervormingen braken op 12 maart in Wenen rellen uit. Metternich ontvluchtte de stad en op 15 maart hief Ferdinand de censuur op en beloofde een nationale vergadering bijeen te roepen. In april werd een nieuwe constitutie uitgevaardigd, die na hernieuwde rellen in mei werd herzien. Na de Weense Oktoberopstand, die door Alfred I zu Windisch-Graetz bloedig werd neergeslagen, deed keizer Ferdinand troonsafstand ten gunste van zijn 18-jarige neef Frans Jozef I, die onder de hoede van Felix zu Schwarzenberg, met Russische hulp, de orde herstelde.
[bewerk] De Duitse landen
Zie Maartrevolutie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Ook in de Duitse landen wakkerde de Februarirevolutie verlangens naar een Duitse eenheidsstaat, constitutie en liberale hervormingen aan. Het Groothertogdom Baden kreeg reeds in februari te maken met liberale eisen. Op 15 maart werd Berlijn het toneel van onlusten. Frederik Willem IV van Pruisen deed onmiddellijk concessies en riep een Constituante bijeen, die echter geen daadwerkelijke maatregelen deed om aan de revolutionaire eisen te voldoen.
In de meeste Duitse staten waren zonder bloedvergieten liberale regeringen geïnstalleerd en in Frankfurt was het liberale Frankfurter Parlement bijeengekomen, dat een constitutie (de Paulskirchenverfassung) voorbereidde.
De revoluties misten in Duitsland echter de kracht om veel te bereiken. De Constituante werd in december ontbonden en in de jaren die volgden werden de meeste liberale hervormingen weer teruggedraaid.
[bewerk] De Italiaanse landen
De revolutionaire bewegingen in Italië waren gericht tegen de regimes van de Habsburgers in het noorden en Bourbons in het zuiden. Ze streefden een Italiaanse eenheidsstaat na (zie ook: Risorgimento).
In het Koninkrijk der Beide Siciliën werd de Bourbon-koning Ferdinand II reeds in januari gedwongen een liberale constitutie te aanvaarden. Kort hierop herstelde hij met grof geweld echter weer het reactionaire regime. De liberalere koning Karel Albert van Sardinië kondigde eveneens een liberale constitutie af en nam maatregelen tot het vormen van een eenheidsstaat. Hij verklaarde Oostenrijk op 23 maart gesteund door Toscane en de Kerkelijke Staat de oorlog, maar werd in de Slag bij Custozza verslagen.
In het tot Oostenrijk behorende koninkrijk Lombardije-Venetië werden de Oostenrijkers uit Venetië verdreven, terwijl de Oostenrijkse generaal Josef Radetzky in Lombardije standhield. Paus Pius IX werd in 1849 verdreven en in zijn staat werd de Romeinse Republiek opgericht, die echter niet lang standhield.
In Parma en Modena zagen de hertogen Karel II en Frans V zich gedwongen de macht aan de liberalen af te staan en zich bij het Koninkrijk Sardinië aan te sluiten, maar werden in hun macht hersteld. In 1849 kregen in geheel Italië de reactionaire krachten weer de overhand.
[bewerk] Nederland
Nederland was in 1848 relatief te onontwikkeld om een revolutie mogelijk te maken, hoewel hiertoe op het eerste oog wel reden was omdat koning Willem II elke grondwetswijziging die hem trachtte te beperken in zijn soevereine machtsuitoefening tegenhield. Hij was echter doodsbang zelf het slachtoffer van een revolutie te worden, zoals verscheidene van zijn koninklijke collega's overkwam, zodat hij tegenover zijn ministers verklaarde dat hij in één nacht van conservatief tot liberaal was geworden. Op 3 november werd een nieuwe grondwet ingevoerd, ontworpen onder leiding van Johan Rudolf Thorbecke. De nieuwe grondwet maakte een einde aan de persoonlijke regeermacht van de koning en voerde de koninklijke onschendbaarheid in. Voortaan waren de ministers verantwoordelijk voor hun beleid en niet meer de koning.
[bewerk] België
In België waren met name Brussel en Gent onder invloed van de Franse Februarirevolutie het toneel van opstootjes. De regering reageerde echter koelbloedig en zette enige ongewenste vreemdelingen - onder wie Karl Marx, wiens Communistisch Manifest in februari 1848 was gepubliceerd - het land uit. De liberalen wonnen in de parlementsverkiezingen van juni, maar verder bleef het in België rustig, hetgeen de positie van de regering en het aanzien van het land verstevigde.
