Moammar al-Qadhafi
Moammar Abu Minyar al-Qadhafi (معمر القذافي (met diverse spellingvarianten); Sirte, juni 1942) is de leider van Libië sinds 15 januari 1970. Hij bezit geen publiek ambt of titel.
Inhoud |
[bewerk] Vroege carrière
Qadhafi stamt uit een familie van nomadische Bedoeïenen. Van 1956 tot 1961 bezocht hij een koranschool te Fezzan. Hij studeerde geschiedenis (tot 1961) en bezocht enige tijd de militaire academie van Bengasi, waar hij zich in 1963 aansloot bij de Vrije Officieren voor Eenheid en Socialisme, een organisatie van pro-nasseristische, antimonarchistische officieren. Na het behalen van zijn diploma werd hij voor training naar Groot-Brittannië gezonden. Qadhafi keerde eind 1966 naar Libië terug.
[bewerk] Staatsgreep
Op 1 september 1969 pleegden de Vrije Officieren voor Eenheid en Socialisme een staatsgreep. Koning Idris I, die op dat moment in Turkije verbleef voor een behandeling, werd afgezet en de republiek (Libische Arabische Republiek) werd uitgeroepen. Op 8 september 1969 werd Qadhafi tot voorzitter van de Revolutionaire Commando Raad benoemd. Tussen Qadhafi en de andere jonge officieren brak een machtsstrijd los, die in januari 1970 in het voordeel van Qadhafi werd beslecht.
Op 20 december 2003 heeft al-Qadhafi toezeggingen gedaan over het stopzetten van zijn massavernietigingsprogramma's (gifgas, kernwapen) in ruil voor stopzetting van de Amerikaanse sancties tegen Libië.
[bewerk] Ideologie
Qadhafi heeft in de loop van jaren een geheel eigen politieke filosofie ontwikkeld, dat hij het Arabisch socialisme en islamitisch socialisme noemt. In feite is zijn leer, zoals opgetekend in zijn Groene Boekje (1976) een soort combinatie van islamisme en populistisch socialisme. Enerzijds streeft hij naar een strikte naleving van de Sjaria, de islamitische wetgeving, anderzijds streeft hij naar een socialistische samenleving waarin iedereen gelijk is en waar de staat het economisch leven controleert.
[bewerk] Pan-Arabische staat
Direct nadat Qadhafi en diens Revolutionaire Commando Raad goed en wel aan de macht waren gekomen, werden de westerse invloeden in Libië teruggedrongen en werd alcohol bijvoorbeeld verboden. Dit verbod ging zelfs zover dat de regering het nuttigen van alcohol in buitenlandse ambassades eveneens verbood. In 1971 werd de Arabische Socialistische Unie opgericht, een organisatie die Qadhafi's ideeën vertegenwoordigd. De ASU is de enige politieke organisatie in Libië. Naast sterke nadruk op de islamitische indentiteit van het land, legde de regering ook bijzondere aandacht aan de dag voor het pan-Arabisme, wat in die dagen zeer populair was in het Midden-Oosten. Geïnspireerd door Gamal Nasser, de Egyptische president die een groot voorstander was van Arabische eenheid, streefde Qadhafi van het begin af aan naar een groot-Arabische staat. In 1972 kwam er een "Federatie van Arabische Republieken" tot stand. Deze federatie bestond uit Libië, Egypte en Syrië. Spoedig bleek deze federatie een dode letter, niet in de eerste plaats speelde de vraag wie de "leider" van deze federatie zou zijn een belangrijke rol. Daarnaast bleek er een ernstig conflict te zijn ontstaan tussen de Egyptische president Anwar al-Sadat en Qadhafi. Na het mislukken van deze eerste poging ging Qadhafi's Libië een federatie aan met het Tunesië van Habib Bourguiba (1974). Ook deze federatie bleek een dode letter. Ook tussen Qadhafi en Bourguiba ontstonden spanningen.
Qadhafi, die zich niet alleen zag als leider van Libië, maar ook als leider van de gehele Arabische wereld, ziet het min of meer als zijn roeping zich overal mee te bemoeien. Zo steunde hij met name in de jaren zeventig en tachtig de PLO (Palestijnse Bevrijdingsorganisatie). De steun aan de PLO - in de vorm van wapens en trainingskampen - werd groter nadat Sadat in 1979 een vredesverdrag met Israël werd gesloten. Qadhafi werd de grote vijand van Sadat. De steun die de PLO voorheen kreeg van Egypte, kreeg van af dat moment van Libië. Qadhafi verbrak de betrekkingen met Sadat en steunde de extreem-linkse en de fundamentalistische oppositie in Egypte. Nu de betrekkingen met Egypte waren verslechterd, zocht Libië steun bij de Sovjet-Unie - een land dat hij voorheen altijd had bekritiseerd - De Sovjet-Unie zond vanaf 1979 de toen supermoderne MiG-25 vliegtuigen.
In 1977 onderging Libië een grote staatkundige hervorming. De Revolutionaire Commando Raad werd afgeschaft evenals het ambt van premier. Qadhafi nam het nieuwe ambt van secretaris-generaal van het Algemeen Volkscongres (parlement) op zich, en werd daarmee staatshoofd. De premier werd secretaris-generaal van het Algemeen Volkscomité (ministerraad). In 1979 liet Qadhafi zich van zijn functie ontheffen en bekleed sindsdien geen staatsambt meer. Toch blijft hij als "Leider van de Revolutie" en "Gids van de Revolutie" de onbetwiste leider van Libië.
Vanaf de jaren '80 verlegde Qadhafi zijn "werkterrein" van het Midden-Oosten naar de Sahel-staten. Zo steunde hij pro-Libische militieleiders in Tsjaad en zegt hij te streven naar een "Sub-Sahara Federatie" en een "Saharaanse Islamitische Republiek" (anno 2000).
[bewerk] Qadhafi en het terrorisme
Reeds in 1972 werd Qadhafi's naam in verband gebracht met de Zwarte September Groep die tijdens de Olympische Spelen van 1972 een bloedbad aanrichten (onder de Israëlische sportploeg). Bekend is Qadhafi's steun aan terroristische groepen, zoals de IRA en het Democratisch Volksfront voor de Bevrijding van Palestina, die volgens Qadhafi geen terroristische groepen zijn maar bevrijdingsbewegingen. Qadhafi's naam wordt in verband gebracht met aanslagen op vliegtuigen en op vliegvelden in Wenen en Rome (1985). De Verenigde Staten van Amerika zegt dat Qadhafi verantwoordelijk is voor de bomexplosie in een West-Berlijnse discotheek in 1986, waarbij 3 mensen het leven lieten en 200 gewonden vielen. Op 14 en 15 april 1986 bombardeerden Britse en Amerikaanse vliegtuigen vermeende terroristische bases in Tripoli en Bengasi, hierbij vielen 37 doden, waaronder een vijftien maanden oud dochtertje van Qadhafi. Na de bombardementen leek Qadhafi een gematigder koers te zijn gaan varen.
[bewerk] Lockerbie
Niettemin wordt Qadhafi in verband gebracht met de bomaanslag op een vliegtuig (Pan Am vlucht 103) dat neerstortte op het Schotse plaatsje Lockerbie. Dankzij de inzet van Nelson Mandela en VN-secretaris-generaal Kofi Annan leverde Qadhafi de verdachten uit die tijdens een speciaal tribunaal in Zeist (Nederland) werden berecht.
[bewerk] Aanslag op Qadhafi, terugtrekking uit Tsjaad, voetbalrellen
In oktober 1993 pleegden 2000 militairen een mislukte aanslag op Qadhafi's leven.
De Libische militairen die in Tsjaad vochten aan de zijde van een pro-Libische president, werden in mei 1994 uit Tsjaad teruggetrokken. In 1996 liep een voetbalwedstrijd uit in een bloedbad. Pro-Qadhafi en anti-Qadhafi aanhangers raakten slaags.
[bewerk] Qadhafi vandaag de dag
Vanaf eind jaren negentig lijkt Qadhafi een gematigder man te zijn geworden die lijkt te streven naar een vreedzamer wereld. In 1999 lanceerde Qadhafi "Isratine" (een samentrekking van Israël en Palestina), waarin hij streeft naar één staat waarin Palestijnen en Israëliërs vreedzaam naast elkaar leven en op politiek niveau evenveel macht moeten hebben.
Ook streeft Qadhafi naar een Verenigd Afrika en neemt Libië prominent deel aan de vergaderingen van de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid (OAU). Hij steekt ook veel geld in de ontwikkeling van de Afrikaanse staten.
Na de aanslagen van 11 september 2001 op New York, Washington en Pittsburgh (Pennsylvania), was hij de eeste Arabische leider die de aanslagen afkeurde en tevens Al Qaida afwees. In 2002 sprak Qadhafi zijn excuses uit voor de Lockerbie bomaanslag en bood hij geld aan de slachtoffers aan ter compensatie.
Na de val van het regime van Saddam Hoessein in maart 2003 zei Qadhafi dat Libië bezig was massavernietigingswapens te maken, maar zegde vervolgens toe het nucleairprogramma stop te zetten en de nucleaire wapenonderdelen te ontmantelen.
In maart 2004 bezocht Tony Blair als eerste westerse regeringsleider sinds jaren Libië en sprak o.a. met Qadhafi.
Qadhafi's naam wordt op talloze wijzen getranslitereerd: Gadhafi, Gadaffi, Gaddafi, Gadhdhafi, Ghaddafi, Kaddafi, Kadhdhafi, Khadafy, Qadaffi, Qaddafi, Qadhafi, Qadhdhafi, Qathafi.
