Majesteitsschennis

Majesteitsschennis is een begrip uit het Romeinse recht (Latijn:"crimen laesae maiestatis"). De majesteit of majestas van de Romeinse republiek werd geschonden wanneer iemand zich minachtend over de republiek en haar instellingen uitliet. Ook handelingen als feestvieren na een nederlaag van het Romeinse leger of het spotten met de religieuze ceremoniën van de staat werden gezien als majesteitsschennis. Toen de keizer alle sleutelposities in de staat ging innemen werd majesteitsschennis al gauw een synoniem voor belediging van het staatshoofd. In veel landen wordt het begrip ook nu in deze beperkte zin uitgelegd. In andere landen is het ook nu nog strafbaar om "de goede naam van de republiek" in diskrediet te brengen.

[bewerk] Nederland

In Nederland stammen de wetsartikelen 111 en 112 van het Wetboek van Strafrecht over "majesteitsschennis" uit 1881.

• Artikel 111 W.v.S.

Opzettelijke belediging van de Koning wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vijf jaren of geldboete van de vierde categorie.

• Artikel 112

Opzettelijke belediging van de echtgenoot van de Koning, van de vermoedelijke opvolger van de Koning, van diens echtgenoot, of van de Regent, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vierde categorie.

• Artikel 113

Hij die een geschrift of afbeelding waarin een belediging voorkomt voor de Koning, de echtgenoot van de Koning, de vermoedelijke opvolger van de Koning, diens echtgenoot of de Regent, verspreidt, openlijk tentoonstelt of aanslaat of, om verspreid, openlijk tentoongesteld of aangeslagen te worden in voorraad heeft, wordt, indien hij weet of ernstige reden heeft om te vermoeden dat in het geschrift of de afbeelding zodanige belediging voorkomt, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie.

In 1980 werd ook het beledigen van een bevriend staatshoofd strafbaar gesteld met een straf die tussen een "normale belediging" en majesteitsschennis inzit (twee jaar).

Alhoewel er op majesteitsschennis een gevangenisstraf staat, zijn veroordelingen tegenwoordig bijzonder zeldzaam. In de 19e eeuw was dat anders. Ook voor vrij onschuldige opmerkingen werd men vervolgd en veroordeeld.

Ferdinand Domela Nieuwenhuis kreeg in 1887 een half jaar gevangenisstraf naar aanleiding van een artikel dat kritisch was over koning Willem III. Hij had geschreven dat de koning " niet veel werk van zijn baantje maakte". In 1896 kreeg iemand drie maanden cel omdat hij op een fluit had geblazen op het moment dat prinses Wilhelmina langsreed. Jan Fabius schreef in 1954 over de affaire Greet Hofmans waarna hij een celstraf kreeg van 10 dagen. In 1969 kreeg de tekenaar Bernard Willem Holtrop een boete van 200 gulden omdat hij een spotprent had gemaakt waarin een op koningin Juliana lijkende vrouw voor een raam zat met een prijskaartje van 5,2 miljoen gulden. Bij de rechtszaak verklaarde de tekenaar te willen protesteren tegen de kosten van de monarchie. Rond dezelfde tijd kreeg iemand drie weken cel die in een studentenblad prinses Beatrix als Playboy-model had weergegeven.

Meestal wordt iemand veroordeeld voor een andere overtreding. Zo kregen de makers van de rookbom die gegooid werd bij het huwelijk van toen nog prinses Beatrix met prins Claus vier weken celstraf vanwege overtreding van de vuurwerkwet. De man die in september 2001 een ei gooide naar prinses Máxima kreeg een boete van 180 Euro voor baldadig gedrag.

Vaak echter volgt geen veroordeling, meestal omdat het grondwettelijke recht op vrije meningsuiting door de rechter zwaarder wordt gewogen dan de belediging. Het Europees Hof voor de mensenrechten bepaalde bovendien in 1992 dat "de grens van toegestane kritiek ruimer is als het gaat om de regering dan bij een gewone burger". Een aangeklaagde kan aanvoeren dat deze uitspraak ook voor het staatshoofd, die formeel deel uitmaakt van de regering, geldt.

[bewerk] België

De sterke gehechtheid van de Belgische grondwetgever aan de vrijheid van meningsuiting heeft tot gevolg gehad dat majesteitsschennis in België als dusdanig nooit strafbaar geweest is. Als hij wil kan de koning als privépersoon een klacht indienen wegens laster en eerroof.

In de negentiende eeuw hielden de Belgen er van te spotten met koningen en koninginnen. België liet ook Franse ballingen, zoals Victor Hugo, toe de regering van hun eigen land te bekritiseren. In 1852 voerde België onder zware Franse druk een wet in tegen kwaadwillige openbare aanvallen op vreemde staatshoofden. Deze wet leidde alles bijeen tot vier zaken voor een assisenhof, dit is met een volksjury, telkens tegen Franse uitgevers. In de twintigste eeuw heeft deze wet niet meer tot strafvervolging geleid, wel nog tweemaal tot de inbeslagname van het Franstalige tijdschrift Pourqoui Pas, wegens belediging van de Duitse ambassadeur (1939) en de Congolese president (1964). In 1985 werd de wet nog eens ingeroepen om bij het bezoek van de paus affiches te laten wegnemen. De Wet van 20 december 1852 tot bestraffing van de beleedigingen aan de hoofden van vreemde Staatsbesturen is in 2005 opgeheven.

Het Strafwetboek noemt wel als eerste strafbare misdrijf de (fysieke) aanval op de koning, en dat onder de zeer ernstige feiten tegen de veiligheid van de staat. Bedoeld zijn pogingen om de koning uit te schakelen of gevangen te nemen. Het gooien van een taart brengt het regime wellicht niet in gevaar; daarom valt het wellicht maar onder de lichte overtredingen, bedoeld in artikel 543: zij die opzettelijk, doch zonder het oogmerk om te beledigen, enig voorwerp op iemand werpen dat hem kan hinderen of bevuilen.

[bewerk] Majesteitschennis in andere landen

• In de Verenigde Staten is majesteitsschennis nooit strafbaar geweest. Het mogen critiseren van de staat en de president behoort tot de burgerrechten van de Amerikaan.
• Officieel staat in Thailand de doodstraf op majesteitsschennis, alhoewel de koning in de spaarzame gevallen dat een veroordeling plaatsvindt gratie verleent. Onder majesteitsschennis vallen bijvoorbeeld het verscheuren van een bankbiljet met de afbeelding van de koning of het staan op een afbeelding van de koning.
• In Frankrijk was belediging van de koning een ernstig misdrijf , een woedende weduwe die Lodewijk XIV in zijn gezicht voor "hoerenbok" uitmaakte moest deze opmerking bekopen met 10 zweepslagen. In de periode vlak vóór de revolutie verschenen honderden tekeningen en boekjes waarin de koning en Marie Antoinette ernstig werden beledigd. Men maakte grappen over 's konings impotentie en de koningin werd afgeschilderd als een hebzuchtige bisexuele nymfomane. Al deze schennis van hun majesteit deed veel afbreuk aan het gezag van de Franse monarchie.

Onder Napoleon I werd ook de geringste grap over de keizer genadeloos bestraft. Een beroemd geval van "majesteitsschennis" deed zich voor toen de beroemde tekenaar Honoré Daumier een tekening van een peer publiceerde die wel wat leek op de Burgerkoning Louis Philippe. Daumier werd vervolgd en toen hij in een volgende tekening liet zien hoezeer de koning op een peer leek werd hij ook dáárvoor vervolgd.

• In Japan werd vóór de Tweede Wereldoorlog het beledigen of bespotten van de " goddelijke" keizer zeer zwaar bestraft.
• In Engeland heeft men de koning en zijn regering in prenten, spotverzen en boeken al sinds de 18e eeuw mogen critiseren en belachelijk maken.
• In het Duitsland van keizer Wilhelm II werd iedere vorm van spot met het gezag zwaar bestraft.
• In het Oostenrijk van Frans Jozef I was iedere vorm van kritiek strafbaar. Wie het waagde om de keizer te bespotten of, geheel naar waarheid, durfde te schrijven dat de keizerin haast nooit in Wenen was en kapitalen verkwiste werd zwaar gestraft.

Hier zien we de majesteitsschennis dus gebruikt als muilkorf.