Maarschalk
De Maarschalk (lat. Marscalcus of Marescalcus campi) of Veldmaarschalk is in diverse legers de hoogste militaire rang, boven de Generaal.
De meeste legers die de maarschalk (of vergelijkbaar) nog kennen benoemen echter in vredestijd geen militairen in die rang. De tegenhanger van de Maarschalk bij de marine is de Grootadmiraal (Duits: Großadmiral) of Vlootadmiraal (Admiral of the Fleet).
Inhoud |
[bewerk] Herkomst
Het woord Maarschalk is vermoedelijk afgeleid van het Oud Duitse mahr (= paard) en shalc (= knecht). Oorspronkelijk de paardenknecht, later de opperstalmeester die de zorg droeg over de paarden en tijdens veldtochten over de legertros namens de vorst. Er is ook een Franse, vrijwel identieke, afkomst. Het woord Maréchal zou afgeleid zijn van "mare" (merrie of paard) en scale (bediende of knecht). De herkomst van het woord Marechaussee is vergelijkbaar.
Aanvankelijk was de maarschalk, als stal- of paardenbeheerder, ondergeschikt aan de legeraanvoerder, de Constable (Engeland) of de Connétable (Frankrijk). Vanaf het eind van de Middeleeuwen worden echter al hoge legerofficieren benoemd met die rang en vanaf de 18e eeuw komen zij voor als hoogste militaire aanvoerders in de legers van Frankrijk en Engeland. Onder Napoleon I werden de Maréchals-de-France machtige militaire aanvoerders met politieke invloed.
Naast de Maarschalk kwamen in het verleden nog andere hoge militaire rangen voor, zoals de Kapitein-Generaal (bijvoorbeeld in de Republiek der Verenigde Nederlanden en in Spanje), de Kolonel-Generaal (Generaloberst) in het vooroorlogse Duitse leger (verder ook in Oost-Europa en Noord-Korea gebruikt) en (vrij zeldzaam) de Generalissimo (Sovjet Unie, Spanje en China). Hoewel de laatste meer gebruikt is als titel door staatshoofden, dan een werkelijke rang in het leger was.
[bewerk] Nederland
Nederland had van 1840 tot 1881 zijn laatste Veldmaarschalk in de persoon van prins Frederik, de tweede zoon van Koning Willem I.
Tot 1956 had de generaalsrang bij de landmacht naast vier zilveren sterren nog Maarschalksstaven als onderscheidingsteken. Het vlaggenprotocol van de marine kent nog de admiraal, die gelijk is aan de Maarschalk (of aan de Vlootadmiraal in andere landen). De rang is evenwel in 1956 afgeschaft.
[bewerk] Duitsland
Duitsland kende tot het eind van de Tweede Wereldoorlog de Generaal-Veldmaarschalk (Generalfeldmarschall) en Hitler stelde nog de Rijksmaarschalk (Reichsmarschall) in. De Kolonel-Generaal (Generaloberst) kwam daarnaast al voor vanaf de 19e eeuw in het Pruisische leger. Deze rang bood een mogelijkheid om officieren te bevorderen boven de generaalsrang in vredestijd, aangezien maarschalken alleen in oorlogstijd werden aangesteld. In het keizerlijke Duitse leger werd de kolonel-generaal een officiële rang tussen generaal en veldmaarschalk.
[bewerk] Verenigd Koninkrijk
Het Britse leger kent nog steeds de Field Marshal, een functie die al vanaf de 12e eeuw voorkomt. Na de Tweede Wereldoorlog vonden echter alleen nog benoemingen plaats als een landmacht-officier de functie van Chef van de Defensiestaf vervulde. Indien de Chef afkomstig was uit de marine of de luchtmacht volgde benoeming tot Admiral of the Fleet resp. Marshall of the Royal Air Force. Inmiddels is ook dat afgeschaft. Een (veld-)maarschalk gaat niet met pensioen en blijft zijn hele leven recht op een aantal voorrechten zoals adjudanten en dienstauto's bezitten.
[bewerk] Geschiedenis
De eerste Engelse Maarschalk was de Hertog van Norfolk, erfelijk Earl Marshall. Deze functie had echter nog geen militaire betekenis.
In 1736 werd de Graaf van Orkney door koning George II aangesteld als de eerste Britse Veldmaarschalk. Aanvankelijk werd het benoemen van maarschalken als mogelijkheid gezien om oude generaals nog eenmaal te bevorderen. Soms zelfs 91 jaar oud zoals de Graaf van Drogheda. Ze hadden dan ook zelden een actieve rol in het leger. De Hertog van Wellington was al op zijn 44e maarschalk en was daarmee een uitzondering. Later kwamen er meer (Lord Raglan, Lord Roberts, Lord Haig) en in de Tweede Wereldoorlog waren er zelfs meerdere maarschalken (Alexander, Montgomery) tegelijk. Na de oorlog is het bevorderen van generaals tot maarschalk een zeldzaamheid geworden en komt na 1997 niet meer voor.
De Hertog van Kent, Lord Bramall of Bushfield en Sir Peter Anthony Inge, Lord Inge zijn de laatste Britse Veldmaarschalken. De titel maarschalk is ook verleend aan staatshoofden van bevriende landen zoals Keizer WilhelmII , de Spaanse koning (Juan Carlos) en na de Eerste Wereldoorlog aan de Belgische koning). Dergelijke benoemingen hebben geen militare betekenis.
[bewerk] Frankrijk
De Maréchal de France bestaat nog steeds, maar wordt alleen nog als eretitel verstrekt.
[bewerk] Verenigde Staten
In 1944 werd een vijfsterrenfunctie ingevoerd om een heel praktische reden. Dat gaf namelijk minder scheve gezichten bij het geven en nemen van bevelen in de omgang met de Field Marshals van het British Empire.
De VS noemde deze functie echter geen Marshal, maar General of the Army. Als reden werd vaak opgegeven dat marshal George Marshall vreemd klonk, maar in feite kwamen er al Generals of the Army voor in de 19e eeuw. Ulysses S. Grant was de eerste, daarna volgden nog William T. Sherman en Philip Sheridan en in 1919 was John Pershing de laatste. In al die gevallen droegen ze echter vier sterren. George Washington is postuum zelfs nog eens benoemd tot General of the Armies, maar heeft bij leven nooit een hogere functie gehad dan van luitenant-generaal (3 sterren).
Behalve George Marshall, werden Douglas MacArthur, Dwight Eisenhower en Omar Bradley bevorderd tot vijfsterrengeneraal. In 1995 is nog kort overwogen om Colin Powell, voorzitter van de Chefs van Staven, deze rang te geven, maar daar is van afgezien.
[bewerk] NAVO
Volgens de NATO standardization agreement (STANAG 2116) komt de maarschalksrang, behalve in de hier genoemde landen, nog voor in: Portugal (Marechal), Spanje (Capitán General), Turkije (Mareal) en Italië (Generale d'Armata).
[bewerk] Sovjet-Unie/Rusland
De Sovjet-Unie kende "maarschalken van de Sovjet-Unie" en de lagere maarschalken van de krijgsmachtonderdelen. De Russische Federatie nam deze traditie over.
[bewerk] Herkenning
Als teken van waardigheid draagt de Maarschalk in de meeste landen een Maarschalksstaf, evenals zijn ranggenoot, de admiraal of vlootadmiraal. Doorgaans is de Maarschalksstaf een staf van kort formaat, met fluweel bekleed en met goud of zilver versierd. Een Maarschalk die zijn baton of commandostaf draagt brengt een militair saluut door de staf omhoog te houden.
In de Heraldiek is het gebruikelijk dat een Maarschalk twee gekruiste batons of maarschalksstaven achter zijn wapenschild plaatst.
[bewerk] Trivia
De Maagd Maria is de patrones en bekleedt de rang van Maarschalkse van het Peruviaanse leger. Er is in de geschiedenis verder nog geen vrouwelijke Maarschalk geweest, maar het is gebruikelijk dat de echtgenote van een Maarschalk Maarschalkse genoemd wordt, zo ook de Feldmarschallin in de opera Der Rosenkavalier van Richard Strauss.
