Latijnse literatuur
[bewerk] De Latijnse letterkunde van de Oudheid
Zie: Romeinse literatuur
[bewerk] De Latijnse Letterkunde in de Middeleeuwen
Hieronder wordt verstaan de Latijnse letterkunde die dateert uit de periode van ± 600 tot ± 1300 n.C. In de 6e eeuw begonnen de volkstalen zich te ontwikkelden uit het "vulgair" Latijn en bleef het Latijn alleen nog leven onder de "res publica clericorum", de cultuurgemeenschap der geletterden. Britse geestelijken werden op het continent de dragers van de Latijnse literaire traditie. De belangrijkste onder hen was Alcuinus van York (± 735–804), die grote invloed uitgeoefend heeft aan het hof van Karel de Grote.
De slaafse bewondering voor de antieke schrijvers leidde dikwijls tot imitatie, bv. bij de geschiedschrijver Eginhard (± 800), biograaf van Karel de Grote. Lupus van Ferrières (ca. 805-ca. 862), tekstkritisch en theologisch auteur, schreef een krachtig Latijns proza. Maar het was vooral de religieuze lyrische poëzie die een rijke bloei beleefd heeft. Het grootste deel van deze poëzie is anoniem. De profane tegenhanger van de hymnenpoëzie is te vinden in de vagantenlyriek: schertsende, satirische en erotische liederen, zoals de Carmina Cantabrigiensia en de Carmina Burana.
In de 13e eeuw kwam de literatuur in de volkstaal op en werd het Latijn tot een vaktaal van de scholastici. Hiervan zijn de belangrijkste vertegenwoordigers: Petrus Abaelardus (1079–1142), Bernardus van Clairvaux (1090–1153), Albertus Magnus (1193–1280), diens leerling Thomas van Aquino (1225–1274) en Johannes Duns Scotus (1265–1308). Als laatste middeleeuws-Latijnse schrijver kan wel beschouwd worden de mysticus Thomas a Kempis (± 1380–1471).
[bewerk] De Neo-Latijnse Letterkunde
Niet alleen in de taal-, maar ook in de letterkunde zochten de humanisten aansluiting bij de klassieken: alle antieke genres werden tot nieuw leven gewekt.
- Mussato dichtte de eerste moderne tragedie (Ecerinis)
- Petrarca beoefende talrijke genres in proza (brief, dialoog, invective) en poëzie (epos, brief).
- Tegelijk werden nieuwe of vernieuwde genres beoefend: de novelle (Aeneas Sylvius) en de roman (van utopie (Thomas Morus, Gott, Holberg) tot zedenroman (Barclay) en politieke allegorie (Dugonics), de vissersecloge (Sannazaro), de bijbelepiek (Vida), het embleem (Alciato), de tragikomedie (L. da Cruz [Crusius]) en andere toneelvormen (Macropedius, Naogeorgus), enz.
Tot ca. 1530 bloeide de Neo-Latijnse letterkunde vooral in Italië (Ferrara, Florence, Rome, Napels); vanaf ± 1500 veroverde zij geheel Europa, vooral de Germaanse landen, Bohemen, Hongarije en Polen, waar zij tot diep in de 17e eeuw een voorname rol speelde. Overal werd de literatuur in de volkstaal er diepgaand door beïnvloed. Na 1550 ontstond zelfs ook een Latijnse literatuur op het Amerikaanse continent, die op het einde van de 18e eeuw in Mexico haar hoogtepunt kende.
Zeer belangrijk is de wetenschappelijke literatuur geweest:
- geografie (Mercator, Ortelius, Vespucci, …)
- astronomie (Copernicus, Kepler, Galilei, …)
- wis- en natuurkunde (John Napier, Isaac Newton, Carl Friedrich Gauss, …)
- geneeskunde (Vesalius, …)
- plantkunde (Dodoens, Linnaeus)
- recht (Grotius, …)
- wijsbegeerte (Descartes, Bacon, …).
Bovendien werd een groot deel van de Europese literatuur in Latijnse vertaling verspreid: Dante, Boccaccio, Ruusbroec, Elckerlyc, Fénélons Télémaque, enz. Vanaf Petrarca en Boccaccio zijn de Neo-Latijnse auteurs vaak tweetalig (Latijn/moedertaal). In de Nederlanden waren dit bijvoorbeeld Jacob Cats, Janus Dousa, Daniël Heinsius, Constantijn Huygens, Antonius Sanderus, Jacob van Lennep…
In de Nederlanden is er overigens een bijzonder rijke Neo-Latijnse literatuur geweest van 1500 tot ± 1800. Tot de belangrijkste auteurs behoren Rudolf Agricola, Erasmus, Grapheus, Macropedius, Janus Secundus, Justus Lipsius, Janus Dousa, Daniël Heinsius, Dominicus Baudius, Hugo de Groot, Nicolaus Vernulaeus, Meursius, Hosschius, Vossius, Francius, Broekhuizen en Hoeufft.
De Neo-Latijnse letterkunde is in feite nooit gestorven. Als academische verpozing werd en wordt zij nog door tal van latinisten beoefend. Nog altijd worden er opschriften in het Latijn opgesteld, worden Latijnse gedichten gemaakt, worden literaire werken en zelfs stripverhalen in het Latijn vertaald. Er is zelfs een Latijnse Wikipedia. In de loop der tijden zijn er talloze studies over afzonderlijke genres, landen, perioden en auteurs verschenen. In 1971 werd te Leuven het eerste internationale congres voor Neo-Latijnse studies gehouden.
