Heelal
Het gehele ruimte-tijdcontinuüm waarin wij bestaan, tezamen met alle materie en energie wordt omschreven als het heelal, universum of als kosmos in de kosmologie. Volgens sommige wetenschappers ligt het antropisch principe ten grondslag aan het ontstaan van het heelal. Over het algemeen wordt echter aangenomen dat het heelal is ontstaan volgens de big-bangtheorie. Volgens de huidige stand van zaken van deze theorie is het heelal circa 13,7 miljard jaar geleden ontstaan.
Er valt voorts nog een onderscheid te maken tussen het zichtbare en theoretisch heelal. Het zichtbare heelal omvat dat deel van het heelal waarvan sinds het begin der tijden licht ons heeft kunnen bereiken. Omdat de snelheid van het licht eindig is, is ook het zichtbare heelal eindig. Over de (on)eindigheid van het theoretische heelal zijn verschillende meningen, over het algemeen wordt aangenomen dat het heelal als geheel oneindig is. Er zijn theoretische overwegingen waarbij wordt aangenomen dat het zichtbare heelal niet meer is dan een speciaal grensgeval van een nog groter geheel: het multiversum.
Inhoud |
[bewerk] De big-bangtheorie
De Belgische pater Georges Lemaître introduceerde in 1927 de theorie dat het universum met de explosie van een oeratoom was begonnen. Deze theorie verklaart de roodverschuiving van ver van ons verwijderde sterrenstelsels door de uitdijing van het heelal. Dit impliceerde dus ook een begin vanuit een bepaald punt. Denigrerend werd deze theorie door de Britse astronoom Fred Hoyle "De big-bangtheorie" genoemd, maar de term is blijven hangen. De Amerikaanse astronoom Edwin Hubble vond jaren later experimenteel bewijs voor Lemaître's theorie. Hij bewees dat alle sterrenstelsels zich van ons verwijderen met een snelheid proportioneel tot de afstand ten opzichte van ons. Het belangrijkste bewijs voor de theorie werd in 1964 ontdekt door Penzias en Wilson die hiervoor de Nobelprijs kregen. Zij ontdekten namelijk (bij toeval; ze waren er niet naar op zoek) de achtergrondstraling die werd voorspeld door de big-bangtheorie.
 |
Een foto van de achtergrondstraling 379.000 jaar na de big bang, gemaakt door het WMAP-team van de NASA. Aan de hand van de temperatuur van de kosmische achtergrondstraling gemeten door de "Cosmic Background Explorer" (COBE) kon worden berekend hoe oud het heelal is. Het moment van de oerknal werd bepaald op 15,556 miljard jaar geleden met een onzekerheid van 24 miljoen jaar. Recenter onderzoek met de Wilkinson Microwave Anisotropy Probe gaf echter een ouderdom van 13,7 miljard jaar met een onzekerheid van 1%.
[bewerk] Het zichtbare heelal
Het zichtbare heelal is volgens hedendaagse kennis opgebouwd uit grote groepen superclusters en clusters. Deze clusters op hun beurt zijn opgebouwd uit honderden tot duizenden sterrenstelsels. Zo’n cluster kan een diameter hebben van wel enkele tientallen miljoenen lichtjaren.
De cluster waar ons sterrenstelsel zich in bevindt wordt de Canes Venatici-cluster genoemd en vormt samen met de Virgo-cluster en enkele andere clusters de lokale supercluster.
Binnen de lokale groep van sterrenstelsels in een straal van 5 miljoen lichtjaren is ons melkwegstelsel een van de drie grootste. Het dichtstbijzijnde grote sterrenstelsel is de Andromedanevel op een afstand van 2,2 miljoen lichtjaren. Ons zonnestelsel bevindt zich in de Orion-arm van het melkwegstelsel. Met als dichtstbijzijnde buur de ster Proxima Centauri op een afstand van 4,2 lichtjaren.
[bewerk] Het uiteindelijke lot van het heelal
Het uitdijen van het heelal heeft uiteraard implicaties voor het uiteindelijke lot van het heelal. De drie gangbaarste mogelijkheden zijn of de "Big Rip" (open heelal), "Big Crunch" (gesloten heelal) en het vlakke heelal.
De "Big Rip" neemt aan dat de uitdijing oneindig zal doorgaan en op die manier alle materie en energie dusdanig zal verspreiden dat er niets meer van enige omvang zal bestaan. Het heelal is oneindig en hyperbolisch. Het heelal zal ook afkoelen doordat de temperatuur zich over een groter oppervlak zal moeten verspreiden (Big Chill).
De "Big Crunch" neemt aan dat de uitdijing van het heelal uiteindelijk, door de zwaartekracht van alle materie zal stoppen en daarna ineen zal krimpen. Het uiteindelijke lot zal dan de totale ineenstorting van het heelal zijn (eindkrak).
Het vlakke heelal. Hierbij is de uitdijende kracht even groot als de zwaartekracht en zet het heelal net vlug genoeg uit om samentrekking te voorkomen. Het heelal zal dan ooit stoppen met uitdijen, maar oneindig ver in de toekomst.
Zoals het er nu naar uitziet, zal het heelal evolueren naar een open heelal.
Vanaf 2000 is er een nieuw project 'SDSS' opgestart om meer duidelijkheid te krijgen over het huidige universum. Het totale noordelijk halfrond van de sterrenhemel zal door meerdere telescopen in kaart worden gebracht inclusief de deep sky objecten. Dit gecombineerd met radiotelescopie zorgt voor nieuwe gegevens die vrij opvraagbaar zijn via het internet.
[bewerk] Zie ook
- Het model van de Boeddhistische kosmos vertoont overeenkomsten met de Big Bang theorie
- Het model van de Noord-Europese voorouders: de Noordse kosmogonie, met Ginnungagap als begin en Ragnarok als eindkrak
[bewerk] Externe links
[bewerk] Nederlands
- http://www.astro.uva.nl/encyclopedie/
- http://www.urania.be/sterrenkunde/kosmologie/index.php
- http://www.apeldoorn-onderwijs.nl/ruimte/heelal.htm
[bewerk] Engels
- http://map.gsfc.nasa.gov/m_mm.html
- http://www.anzwers.org/free/universe/12lys.html
- http://cas.sdss.org/dr3/en/
 |
|
astronomie | kosmologie | planetologie | heelal | atmosfeer | hemellichaam | zonnestelsel | melkwegstelsel | oerknal | planeet | planetoïde | komeet | ster | sterrenbeeld | meteoroïde | messierobject |
