Kometo

El Vikipedio

Kometo estas malgranda astra korpo, kiu venas de la ekstera parto de la sunsistemo. Ĝi estas nomita ofte "malpura bulo da neĝo". Ĝi estas simila al asteroido, sed ĝi plejmulte konsistas el karbona dioksido, metano kaj akva glacio kun malmulte da polvo kaj malgrandaj rokoj.

Enhavo

1 Ecoj
2 Observo
3 Kelkaj famaj kometoj
4 Vidu ankaŭ jenon

[redaktu] Ecoj

Teorio diras, ke la kometoj estas rubo de la primitiva formiĝo de la sunsistemo. Tio estas tre grava, ĉar kometoj permesas koni la konsiston de la nebulo, kiu densiĝis por formi la sunon kaj (eble) la aliajn planedojn.

Kometo Halley fotografita per la plurkolora fotilo Halley ĉe la spacsondilo Giotto de ESA. La nukleon lumigas la suno eldekstre, kaj kelkaj helaj ŝprucaĵoj de gaso kaj polvo videblas

La orbito de la kometoj kelkfoje estas perturbita, kaj la kometo falas tre proksimen al suno en elipsega orbito. Kiam la kometo proksimiĝas al suno, la suna varmo degeligas parton de la kometo. La fluo de gaso kaj polvo formas grandegan atmosferon, kaj la premo de la suna vento donas al ĝi la formon de vosto aŭ hararo (el kio ĝi ekhavas sian nomon (kometes [κομητης] signifas Hararo en la greka).

La solida korpo de la kometo estas la kerno (kelkfoje nomata nukleo). Multaj pensas, ke la kometa vosto estas ĉiam malantaŭ la kerno rilate al la direkto de la movado, sed tio ne estas vera: La vosto ĉiam direktiĝas for de la suno.

Kiam la kometo eniras la internan sunsistemon, la kometaj kerno kaj vosto estas spektakle lumataj de la suno: la polvo reflektas la lumon kaj la gasoj brilas pro la jonigo. Preskaŭ neniu kometo estas videbla sen la helpo de teleskopo. Kelkaj kometoj, ĉiujardeke, brilas sufiĉe kaj videbliĝas.

[redaktu] Observo

Antaŭ la invento de la teleskopo la homoj pensis, ke la kometoj estis aŭguroj de morto kaj venonta katastrofo. El la ĉina historio ni scias, ke la homoj observis kometojn ekde jarmiloj.

Tycho Brahe malkovris en la 16-a jarcento, per siaj mezuroj, ke la kometoj devus esti fenomeno ekster la tera atmosfero. Je la 17-a jarcento Edmond Halley uzis la teorion de gravito, antaŭnelonge malkovrita de Isaac Newton, por kalkuli la orbitojn de la planedoj. Li malkovris, ke unu kometo revenis ĉiujn 76 aŭ 77 jarojn. Baldaŭ ĝi estis nomita la Kometo Halley, kaj ni scias, ke la homaro vidas la kometon almenaŭ ekde la 66-a jaro a. K.

La vera naturo de la kometoj estis spekulativata dum jarcentoj. En la frua 19-a jarcento la germana matematikisto Friedrich Wilhem Bessel kreis la teorion pri la vaporigo de solida objekto. Lia ideo estis forgesita dum 100 jaroj, ĝis Fred Lawrence Whipple sendepende kreis la saman teorion en 1950. Tiu teorio rapide iĝis la akceptata modelo, kaj ĝi estis konfirmita, kiam multaj kosmosondiloj flugis tra la vosto de la Kometo Halley en 1986. Tiam la kosmosondiloj akiris valorajn bildojn de la kometo, kaj oni povis vidi la fluon de gasoj de la vaporiĝanta nukleo.

Ni pensas, ke la mallong-periodaj kometoj venas de la Kujper-bendo kaj la long-periodaj kometoj venas de la nubo de Oort. Ekzistas multaj teorioj, kiuj provas klarigi la originon de la perturbo, kiu kaŭzas la falon de la kometoj en elipsegan orbiton: hipoteza stelo Nemesis, nekonata planedo Ikso, ktp.

Ironie, kometoj estas inter la plej malhelaj objektoj de la sunsistemo. La kosmosondilo Giotto malkovris, ke la Kometo Halley reflektas proksimume 4 % de la suna lumo. Por komparo: nigra asfalto reflektas 7 % de la lumo.

Ni hipotezas, ke la malhela substanco estas kompleksaj organikaj kemiaĵoj. Tiu malhela substanco helpas absorbi la sunan energion bezonatan por krei la belan spektaklan kosman degelon.