Kathedraal van Chartres

Façade van de kathedraal

De kathedraal van Chartres (Cathédrale Notre-Dame de Chartres) is hooggotische kathedraal die tot de beroemdste van Frankrijk behoort. De kathedraal staat op een heuvel met uitzicht over de stad Chartres en werd gebouwd tussen 1194 en circa 1220. De kathedraal dankt haar faam vooral aan haar gebrandschilderde ramen, waardoor de gloed van het blauwe Chartreslicht schijnt. Ze wordt wel gerekend tot de niet-klassieke wereldwonderen. De kerk is tevens een bedevaartsoord. De beroemdste reliek van de kathedraal is een kleed dat gedragen zou zijn door de maagd Maria. Deze werd in 876 door Karel de Kale aan de kerk geschonken.

[bewerk] Bouwgeschiedenis

De kathedraal is in korte tijd gebouwd. Van 1194 tot circa 1220 slaagde een gemeenschap van nog geen 10.000 zielen er in de kerk te bouwen, het grootste en hoogste bouwwerk dat de Westerse christenheid tot dan toe had voortgebracht. De kerk werd gebouwd voor de maagd Maria, die Chartres zou hebben gekozen als haar speciale residentie op aarde.

Het huidige bouwwerk is overigens de zesde kathedraal die op deze plek werd opgetrokken. De eerste werd in 743 in brand gestoken door een Franse edelman, de tweede werd door de Denen in 858 platgebrand en de drie volgende werden, eveneens door brand, in respectievelijk 962, 1020 en 1194 verwoest. In dat jaar werd begonnen met de bouw van een nieuwe kathedraal, een voorbeeld van Gotische bouwkunst. 26 jaar later was de hoofdstructuur gereed. Gaandeweg werden de beroemde 176 gebrandschilderde ramen, de beelden en de andere versieringen aangebracht. In 1260 werd het gebouw opgeleverd.

Sommige gedeelten van de kathedraal dateren van voor de brand van 1194: het Koningsportaal aan de westkant is ouder, evenals de crypte. Deze zijn dan ook Romaans van stijl. Waarschijnlijk werd het gebouw na 1194 in horizontale lagen opgetrokken, in 25 à 30 bouwperiodes. De bouwperiodes waren noodzakelijk, om de kalkmortel te laten drogen, krimpen en zetten (zes maanden of langer), maar ook om het nodige geld bij elkaar te krijgen (met behulp van relikwieën). Er is een verschil in bouwtechniek in de massieve steunberen van het priesterkoor, en het lichte web van steunberen die het middenschip ondersteunen.

Men bouwde voort op de oude fundering, en kon daarom alleen in de hoogte uitbreiden: tot 36 meter, de grootste hoogte tot dan toe. De bouwmeester gebruikte het kruisribgewelf, een nieuw soort gewelf waarbij de welfribben tot de grond toe doorliepen. Dit was een revolutionaire breuk met de oudheid, waar de muren de dragers van het dak waren, en met de Romaanse kunst, waar het dak gedragen werd door een bos van zware pilaren. Het plafond bestond uit rechthoeken, die van muur tot muur liepen, gekruist werden door ribben en in het midden een sluitsteen hadden die alles op zijn plaats hield. Nu konden de muren doorbroken worden, en van grote ramen voorzien. De naar buiten gerichte kracht werd opgevangen door luchtbogen en steunberen. Het was de eerste keer in de geschiedenis dat deze luchtbogen een integraal onderdeel vormden van een bouwwerk. Men vergeleek ze met boekensteunen.

Het koor is afgesloten in renaissancestijl.

[bewerk] De vensters van de Notre-Dame

Gebrandschilderd raam

De kathedraal van Chartres heeft de meest complete verzameling oorspronkelijke gebrandschilderde ramen (176).

Het meest fameuze raam is het noordelijke roosvenster, waarin afbeeldingen van engelen, koningen, duiven en bijbelse profeten het centrale punt omringen, de maagd Maria met Christus.

[bewerk] De portalen van de Notre-Dame

De portalen aan de westgevel

Portaal Noordkant

Het bekendste portaal van de kathedraal is het Koningsportaal, dat al voor 1194 was gebouwd. Het bevat beelden van de grondleggers van de wetenschap (Pythagoras, Euclides en Aristoteles) en allegorische figuren die de Vrije Kunsten voorstelden (muziek, astronomie, rekenkunde, meetkunde en dialectiek). De moeder van God zwaaide hier zelf de scepter over. In het midden zetelt de zegenende Christus, geflankeerd door een man (Matteüs), een adelaar (Johannes), een leeuw (Marcus) en de os (Lucas). Dit tableau is gebaseerd op het visioen van de evangelist Johannes, dat hij op Patmos kreeg.

[bewerk] De Notre-Dame als bedevaartsoord

Chartres was met de Mariacultus verbonden. Op de vier Mariafeesten werden in Chartres textiel- en handelsbeurzen gehouden.
Rond 850 werd de oorspronkelijke kathedraal van Chartres door de Noormannen vernietigd. Koning Karel de Kale had de kathedraal de Sancta Camisa geschonken, het kleed dat Maria gedragen zou hebben toen zij Jezus baarde.

In 1194 werd een groot deel van het stadscentrum van Chartres vernietigd, ook de kathedraal, op de crypte en het voorste gedeelte na. De Sancta Camisa bleef echter behouden. Dit werd opgevat als een teken dat Maria gewild had dat de oude kathedraal zou verbranden, opdat er een grotere en mooiere gebouwd zou worden. Ook edelen en kooplieden hielpen de ossekarren met stenen van de groeve (op 8 km van de stad) naar de bouwplaats te trekken.

[bewerk] Trivia

In tegenstelling tot wat gebruikelijk is bij kerkgebouwen, namelijk dat zij op het oosten zijn georiëteerd, is deze (en alle aan haar voorafgaande gebouwen) juist georiënteerd op het noord-oosten.