Evolutionaire psychologie
In de Evolutionaire psychologie worden de psychologische aspecten van de menselijke geest en menselijk gedrag vanuit het oogpunt van de evolutionaire ontwikkeling verklaard. Hierin onderscheidt het zich van de verwante vakgebieden biologische psychologie en neurologie. Hierbij wordt echter geen genetisch determinisme geimpliceerd.
In haar onderzoeken tracht de evolutiepsychologie twee vragen te beantwoorden. De ultieme vraag is; hoe heeft de natuurlijke en seksuele selectie in het verleden gedrag ontworpen? En voor welk probleem was dat een oplossing die bewaard moest blijven? De ultieme vraag gaat dus niet over individuele personen, maar over de geschiedenis van de mens in evolutionair perspectief. Voor het beantwoorden van de ultieme vraag grijpt de evolutiepsychologie terug op een (denkbeeldige) mensengemeenschap van jager-verzamelaars en hun natuurlijke omgeving, met de daarin voorkomende problemen en de daaruit voortgekomen oplossingen. Verklaringen binnen het vakgebied van de evolutiepsychologie zijn qualitate qua hypothetisch.
De tweede vraag die de evolutiepsychologie wil beantwoorden noemt men de proximale vraag. Deze luidt; wat kan een verklaring zijn voor het gedrag in het hier en nu? Deze zoekrichting ligt op het psychologische vlak. Wat is de prikkel in het hier en nu om bepaald gedrag te kunnen verklaren? Hoewel de proximale vraag inderdaad (ook) over individuele mensen gaat, neemt de evolutiepsychologie in de verklaring daarvan antwoorden uit de ultieme verklaring mee.
De evolutiepsychologie ontkomt in haar referenties niet aan de opvatting van de eerste mens als jager-verzamelaar. Met name relateert zij haar probleemstellingen (die aan de basis staan van het zoeken naar evolutionair overdraagbare oplossingen) aan deze veronderstelde gemeenschappen. Bijna alle evolutiepsychologische verhandelingen vallen terug op mogelijke problemen in de sociale en natuurlijke omgeving van de groep jagende en verzamelende ‘voorlopers’ van de mens.
Binnen het Nederlandse taalgebied houden vooral prominente onderzoekers als Braeckman, Nelissen, Vandermassen, Speelman, de Block en Thienpont e.a. in België zich hiermee bezig. Evolutiepsychologie onderzoekt de relatie tussen (huidig) menselijke gedrag en het evolutionair ontstaan van de mens. Dat doet zij door de krachten van de evolutie, te weten; seksuele en natuurlijke selectie, mee te wegen in verklaringen omtrent gedrag van (huidige) mensen. Voor de evolutiepsychologie is er duidelijk een verband tussen het genetisch materiaal waaruit de mens is opgebouwd en zijn gedrag. Dit betekent dat de lichamelijke constitutie, de sociale setting en de (genetisch) eigenschappen waarmee de evolutie ons heeft toegerust, tot op de dag van vandaag een rol spelen bij sociale interacties, bij (persoonlijke) motivaties en bij groepsprocessen in mensengemeenschappen. In Nederland houdt Stichting de Levende Schakel zich bezig met nieuwe ideeën inzake evolutiepsychologie.
In haar korte bestaan is evolutiepsychologie over de hekel gehaald omdat zij (ontstaan uit de sociobiologie) de verdenking van determinisme op zich laadt. Nu is dat grotendeels onontkoombaar, omdat genetisch materiaal inderdaad niet alleen mogelijkheden oplevert, maar ook beperkingen in zich draagt. Genen kneden en boetseren gedrag, zeggen evolutiepsychologen, en zó gesteld lijkt dat vooral te appelleren aan wat in het verleden ligt en behoorlijk ‘vastgeroest’ is. Maar deze verstarring gaat volledig voorbij aan het feit dat de evolutie de mens toch ook en vooral een groot brein heeft opgeleverd. Een brein dat volgens Nelissen te vergelijken is met een boekenkast.
Uiteraard leunen de Nederlandstalige onderzoekers zwaar op onderzoeksresultaten en het gedachtegoed van andere onderzoekers (overzee). Pinker, Damasio, Morgan, Barlow, Dawkins, Darwin (zelf), Dennett, Desmond, Gould, Mayr, Maynard Smith, Wilson e.a. En het werk van Frans de Waal, onderzoeken inzake sociaal gedrag in mensapenkolonies, draagt ook veel informatie en zoekrichtingen aan.
