Ernst Křenek
Ernst Křenek (Wenen, 23 augustus 1900 – Palm Springs, 22 december 1991) was een Oostenrijks componist.
Inhoud |
[bewerk] Leven
Hij werd als zoon van een officier geboren, en startte met de studie compositie in zijn 16e levensjaar bij Franz Schreker in Wenen. Na zijn militaire dienst en een jaar studie van de filosofie volgde hij zijn leraar Franz Schreker naar Berlijn aan de Staatliche Hochschule für Musik, waar hij spoedig in een kring met belangrijke componisten zoals Ferruccio Busoni, Hermann Scherchen en Eduard Erdmann geïntegreerd was. Zijn vroegste werken zijn in vrije, heel individuele atonaliteit geschreven, zo ook de opera comique Der Sprung über den Schatten.
Na een tweejarig verblijf in Zwitserland vanaf 1923, waar hij onder andere met Friedrich Gubler (Feuilleton-chef van de Frankfurter Zeitung), Rainer Maria Rilke en Werner Reinhart samenkwam, reisde hij naar Parijs. Onder invloed van Strawinsky en van het Franse neoclassicisme veranderde hij zijn compositiestijl tot een toegankelijker stijl. In samenwerking met Paul Bekker, bij wie hij van 1925 t/m 1927 als assistent gewerkt had en die toen artistiek leider van de Staatsoper Kassel was, ontstond de Jazz-opera Jonny spielt auf, die door het publiek enthousiast ontvangen werd. Deze opera was een van de meest gespeelde opera's in de 20er jaren en maakte hem internationaal bekend.
Na de scheiding van zijn eerste vrouw Anna Mahler, de dochter van Gustav Mahler (huwelijk 1924), huwde hij de bekende actrice Berta Hermann en ging terug naar Wenen. Wederom wijzigde hij zijn compositiestijl; na een intensieve studie van de muziek van Franz Schubert begon zijn neoromantische periode, die met de opera Das Leben des Orest en de liederencyclus Reisetagebuch aus den österreichischen Alpen in 1929 haar hoogtepunt beleefde. Maar in hetzelfde jaar begon zijn uiteenzetting met de 12-toonsmuziek van Arnold Schoenberg, die voor de volgende jaren zijn compositiestijl bestemde.
Sinds de opera Jonny spielt auf was hij voor de nationaal-socialisten in Duitsland een 'Culturbolsjewist' en nadat de nazi's in 1933 aan de macht kwamen, werden zijn werken in Nazi-Duitsland verboden. Als reactie op het zich uitbreidende fascisme bekende hij zich tot het Katholicisme en schreef vanuit deze situatie de indrukwekkende 12-toon-opera Karl V.. De première van deze opera werd dan ook door de nazi's in 1934 in Wenen verhinderd en ging pas later (1938) in Praag door.
In 1937 reisde hij voor het eerst door de Verenigde Staten van Amerika. Nadat Oostenrijk door het Derde Rijk geannexeerd was, emigreerde Křenek in 1938 naar de Verenigde Staten. In 1939 werd hij leraar aan het Vassar College in Poughkeepsie, New York, van 1942 t/m 1947 doceerde hij aan de School of Fine Arts van de Hamline-universiteit in Saint Paul, Minnesota en werd daar Professor of Music.
In 1945 werden hem de burgerlijke rechten van de Verenigde Staten toegekend.
Van 1947 t/m 1966 woont hij in Los Angeles en deed lessen aan verschillende Universiteiten (New Mexico, Los Angeles en aan de Chicago Musical College) in de Verenigde Staten. In 1950 huwde hij de componiste Gladys Nordenstrom. Tot de belangrijkste werken uit deze periode behoren het koorwerk Lamentatio Jeremiae prophetae (1941) en de opera Pallas Athene weint (1955).
Ongebroken was de experimenteer-vreugde van Křenek. Vanaf 1956 bestudeerde hij de seriële muziek, als in het oratorium voor Pinksteren Spiritus intelligentiae sanctus, en in de 60er jaren zocht hij ook in de elektronische muziek zijn werkterrein. In 1966 ging hij naar Palm Springs, maar intussen was hij ook in Europa als promotor voor zijn eigen werk bezig. Verder was hij docent bij de Darmstädter Ferienkurse in Duitsland (1950). In 1954 werd in Madison, Wisconsin een Krenek Festival gesticht. In 1957 was hij gast-professor aan de befaamde Princeton-universiteit in Princeton, New Jersey.
Tot kort voor zijn dood was hij actief componist en zijn oeuvre kent 242 partituren. Na zijn dood op 91-jarige leeftijd werd hij in Wenen in een eregraf van de stad Wenen bijgezet. Hij heeft in zijn oeuvre alle stijlen en genres toegepast, en, zoals Igor Stravinsky, bereikte hij in iedere stijl een buitengewoon meesterschap.
[bewerk] Werk
[bewerk] Werken voor orkest
- 1921 Sinfonie Nr. 1 op. 7
- 1922 Sinfonie Nr. 2 op. 12
- Andante sostenuto/Allegro agitato
- Allegro deciso, ma non troppo
- Adagio
- 1922 Sinfonie Nr. 3 op. 16
- Andante sostenuto/Allegro deciso
- Adagio
- Allegro commodo
- 1924 Concert No. 1 voor viool en orkest
- 1928 Little Symphony op. 58
- 1946 Symfonische Elegie voor strijkorkest
- 1947 Sinfonie Nr. 4 op. 113
- 1949 Sinfonie Nr. 5 op. 119
- 1953/1954 Concert No. 2 voor viool en orkest
- 1954 Sinfonie Pallas Athene' op. 137
- 1972 Statisch und Ekstatisch
- 1974 Von vorn herein
- 1975 Auf- und Ablehnung
- 1981 Lebensbogen voor kamerorkest
[bewerk] Werken voor harmonie-orkest
- 1924-1925 Symphonie pour instruments à vent et batterie op. 34
- 1926 Drei lustige Märsche (Première 1926 in Donaueschingen, Duitsland)
- 1955 Suite
- Intrada
[bewerk] Opera's
- 1922 Zwingburg. Szenische Kantate op. 14
- 1923 Der Sprung über den Schatten op. 17
- 1923 Orpheus und Eurydike op. 21
- 1925-1926 Jonny spielt auf op. 45
- 1926 Der Diktator op. 49
- 1926-1927 Das geheime Königreich op. 50
- 1926-1927 Schwergewicht, oder Die Ehre der Nation op. 55
- 1928-1929 Leben des Orest op. 60
- 1930-1933 Karl V. op. 73
- 1933-1934 Cefalo e Procri op. 77
- 1940 Tarquin op. 90
- 1945-1946 What Price Confidence? op. 111
- 1950 Dark Waters op. 125
- 1952-1955 Pallas Athene weint op. 144
- 1955-1956 The Bell Tower op. 153
- 1961 Ausgerechnet und verspielt op. 179
- 1963 Der goldene Bock (Chrysomallos) op. 186
- 1966 Der Zauberspiegel televisie-opera op. 192
- 1967-1969 Sardakai op. 206
[bewerk] Andere toneelwerken
- 1925 Mammon op. 37 Ballet
- 1925 Der vertauschte Cupido op. 38 Ballet
- 1939 Eight Column Line op. 85 Ballet
[bewerk] Literatuur
- Adorno, Theodor W.: Ernst Krenek. - München : ed. text + kritik, 1984
- Bowles, Garrett H.: Ernst Krenek : a bio-bibliography. - New York : Greenwood Pr., 1989
- Hilmar, Ernst: Dank an Ernst Krenek. - Wien : Universal-Edition, 1982
- Schmidt, Matthias: Ernst Krenek : Zeitgenosse des 20. Jahrhunderts. - Wien : Wiener Stadt- und Landesbibliothek, 2000
