Usona Revolucio
El Vikipedio
Historio > Milita Historio > Milito > Usona Revolucio < Usono < Nord-Ameriko
La Usona Revolucio (ankaŭ konata kiel la Usona Milito de Sendependeco) estis milito inter la Reĝlando de Britio kaj ĝiaj kolonioj en Nord-Ameriko, aliancanoj de Francio, de 1775 ĝis 1783. La fina rezulto estis la agnosko de sendenpendeco de la 13 plej sudaj kolonioj, kaj ankaŭ maldense koloniitaj teritorioj okcidentaj ĝis la Misisipia Rivero.
Antaŭ la revolucio, la plejparto de la homoj en la Britaj Nord-Amerikaj Kolonioj konsideris sin lojalaj regnanoj de la Brita Krono, kun la samaj rajtoj kaj devoj kiel homoj en Britio. Tamen, sub la doktrino de merkantilismo la britoj konsideris la koloniojn pli kiel rimedon utiligotan por la avantaĝo de sia propra ekonomio kaj havis malmultan respekton por la kolonianoj. Tiu diferenco de percepto kondukis al forta ciklo de tio, ke kolonianoj agas kontraŭ tion, kion ili vidas kiel maljustan politikon, poste severa brita reago, sekvata de pli forta kolonia reago, kondukanta al eĉ pli severa brita reago — ĉio ĉi kondukis rapide al la revolucio.
Dum la kolonianoj ekmalakceptis la Kronon ili ankaŭ ekfariĝis pli kaj pli radikalaj alimaniere, pli atentante la ideon de vasta demokratio laŭ idealoj de Klerismo kaj homojn kiel Thomas Paine, kiu nelonge antaŭe estus kondamnita kiel Leveller ("ebeniganto").
Oni notu, tamen, ke granda parto, probable plimulto, de la loĝantaro ja restis lojala aŭ neŭtrala dum la milito. Lojalistoj, konataj kiel torioj (angle tory), inkluzivis anojn de la nobelaro, kiuj povus perdi multon kaj ankaŭ lastatempajn enmigrintojn, kiuj identigis sin pli kun sia naskiĝloko ol kun sia nova hejmo. Post la milito, multaj torioj estis devigitaj fuĝi al Kanado aŭ al Britio. Multaj indianoj ankaŭ oponis la revolucion, konsciante, ke ili plej probable suferus pli sub la sendependaj usonanoj ol sub la britoj.
Enhavo |
[redaktu] 1775
La revolucio komenciĝis en aprilo 1775 kiam britaj trupoj loĝigitaj en Bostono provis konfiski pafilaĵojn staplitajn de koloniaj milicoj ĉe Concord (Masaĉuseco). Konflikto disvastiĝis kaj la malplimultaj britaj garizonoj en la 13 plej sudaj kolonioj estis rapide venkitaj. Fort Ticonderoga falis en majo, Montrealo en aŭgusto. Bostonon evakuis britaj trupoj en oktobro. Ĝis la fino de 1775, la posedaĵoj de Britio en Nord-Ameriko estis malpliigitaj al la kanadaj maraj provincoj kaj sieĝata garizono ĉe Kebekurbo en Kanado.
[redaktu] 1776
En 1776, la britoj sendis 75 000 trupoj al Nord-Ameriko por subpremi la ribelon. La kolonianoj renkontiĝis en Filadelfio en junio de 1776 kaj deklaris sendenpendecon de Anglio la 4-an de julio, 1776 (Vidu Usona Deklaro de Sendenpendeco). La koloniana armeo pruviĝis nenia konkuranto al la bone armita brita armeo kaj suferis embarasan serion da malvenkoj ĉe la Batalo de Longa Insulo. Ĝis la fino de 1776, Kebeko, Nov-Jorko kaj multe el Nov-Ĵerzejo estis en la manoj de la britoj. Tamen, dum la semajno de Kristnasko, Generalo George Washington, kiu antaŭe retiriĝis en Pensilvanion, transiris la Delavaran Riveron reen en Nov-Ĵerzejon kaj kaptis marĝenajn britajn garizonojn ĉe Trenton kaj Princeton. Tio establis modelon, kiu restis dum la cetero de la milito. La britoj regis la teritoriojn, kiujn ili okupas per grandaj fortoj — ĉefe Nov-Jorko kaj Filadelfio. La kolonianoj regis ĉion alian.
[redaktu] 1777
Forto de 10 000 trupoj ekiris de Kebeko por distranĉi la koloniojn en du parton. Samtempe, la multe pli granda armeo en Nov-Ĵerzejo moviĝis trans la Delavaran Riveron kaj prenis Filadelfion — la kolonia ĉefurbo kaj plej granda urbo en Nord-Ameriko. Tamen, post kiam ili reprenis Ticonderoga sen multe da malhelpo, la norda armeo suferis serion da gravaj malvenkoj ĉe Bennington, Fort Stanwix kaj en du bataloj apud Saratoga. Ĝis oktobro, la 5 700 postvivantoj trovis sin ĉirkaŭitaj, malplimultaj, kaj kun manko de provizaĵoj en la sovaĝejo 210 km sude de Montrealo kiam la vintro alprokimiĝas.
La 17-an de oktobro Generalo John Burgoyne kapitulacigis la tutan Britan Armeon al la kolonianoj. Informoj pri la kapitulaco alvenis al Versajlo mallonge post la informo, ke la koloniaj soldatoj laŭdire igis la nevenkeblajn britajn regulajn soldatojn konfuzite fuĝi dum la fruaj stadioj de la Batalo de Germantown. Konvinkite de Benjamin Franklin kaj la informoj el Nord-Ameriko, ke la kolonianoj havis konsiderindan ŝancon de venko, la francoj konsentis subteni la kolonianojn.
[redaktu] 1778 - 1780
Je la 6-a de februaro, 1778 la Traktato de Alianco kaj la Traktato de Amikeco kaj Komerco estis subskribitaj de Usono kaj Francio, signante oficialan agnoskon de la nova respubliko. Tiam, la 10-an de julio de la sama jaro, Luizo la 16-a de Francio deklaris militon de la flanko de la usonanoj kontraŭ la Reĝlando Britio.
Kun la francoj en la milito, la konflikto fariĝis forfrotmilito. La kolonianoj estis tro malfortaj por elpuŝi la britojn el Filadelfio kaj Nov-Jorko. La britoj provis diversajn strategiojn, sed ne sukcesis establi konstantan regadon sur la kamparo kaj la vasta plimulto de la loĝantaro. La ekonomio de la kolonioj malrapide diseriĝis kaj la brita ekonomio — drenita de la kostoj de milito kontraŭ Francio kaj subtenanta la grandajn okupantajn fortojn en Ameriko — ankaŭ multe suferis.
[redaktu] 1781
La brita strategio ŝanĝiĝis por fokusigi la sudajn koloniojn. Generalo CORNWALLIS kondukis forton de 7 000 soldatoj, kies celo estis subteni la lojalistojn en la sudo. Lin oponis Nathaniel Greene, kiu, malgraŭ tio, ke li malvenkis je ĉiu batalo, sukcesis senspiritigi la soldatojn de Cornwallis. Kun manko de provizaĵoj, Cornwallis movis siajn fortojn al Yorktown (Virginio) por atendi provizaĵojn kaj plifortikigojn.
Raportoj pri tio, kio okazis poste estas rimarkinde malsamaj — eble pro deziro de iuj usonaj verkistoj malpliigi la francan rolon en la eventoj. Ĉiuj fontoj konsentas, ke francaj mararmeaj fortoj venkis la Britan Reĝan Mararmeon la 5-an de septembro ĉe la Batalo de la Ĉesapika Golfo, distranĉante la provizon kaj transigon de Cornwallis. Washington movis siajn trupojn de Nov-Jorko kaj kuna kolonia-franca forto de 16 000 aŭ 17 000 kuniĝis kaj komencis la Batalon de Yorktown la 6-an de oktobro, 1781. La pozicio de Cornwallis rapide fariĝis neeltenebla. La 19-an de oktobro granda Brita Armeo ree kapitulacis al la kolonianoj; kiam ili elmarŝis kaj transdonis siajn armilojn, oni ordonis al la brita regimenta bando ludi tiutempe popularan kanton titolitan "The World Turned Upside Down" (La Mondo Renversita).
[redaktu] 1782, la fino
En aprilo de 1782, la Brita Ĉambro de Deputitoj voĉdonis por fini la militon kontraŭ la usonaj kolonioj kaj elpelis la registaron de la subtenanto de la milito Frederick North. La britoj elprenis siajn trupojn el Charleston (Sud-Karolino) kaj Savano (Georgio) en la somero de 1782. En novembro 1782 oni konsentis pri pacakordo kaj la 4-an de februaro, 1783 Britio formale deklaris, ke ĝi ĉesigos malamikaĵojn en Nord-Ameriko. Tamen, la formala fino de la milito ne okazis ĝis oni subskribis la Traktaton de Parizon la 3-an de septembro, 1783 kaj la Usona Kongreso ratifikis tiun traktaton la 14-an de januaro, 1784.
[redaktu] Rezultoj
La ekskolonianoj kreis la plej demokratian ŝtaton tiutempan, bazita laŭ Usona Konstitucio. Ĉiu civitano (viro, ne sklavo) rajtis baloti, opinii pri politiko kaj religio, postuli sin, komerci, laŭ idealoj de Klerismo kaj liberalismo. Tiu enpraktikigo kuraĝigis la cetermondaj liberaloj. En 1789, la francoj ribelis kontraŭ absolutisma reĝo en Franca Revolucio. Ambaŭ revolucioj inspiris siavice la hispanamerikaj kreoloj por sendependiĝi el Hispana Imperio ekde 1808 gviditaj de la Libertadores ("liberigantoj").
[redaktu] Gravaj bataloj
(Laŭ tempa ordo)
- Batalo de Lexington kaj Concord
- Batalo de Ticonderoga
- Batalo de Bunker Hill
- Batalo de Longa Insulo, ankaŭ konata kiel la Batalo de Brooklyn Heights
- Batalo de Trenton
- Batalo de Bennington
- Batalo de Saratoga
- Batalo de Yorktown
[redaktu] Gravuloj
- Samuel Adams
- Ethan Allen
- Benedict Arnold
- John Burgoyne
- Benjamin Franklin
- Georgo la 3-a de Britio
- John Hancock
- Thomas Jefferson
- John Paul Jones
- Jacques-Donatien LE RAY
- Luizo la 16-a de Francio
- Markizo de la Fayette
- Thomas Paine
- Paul Revere
- John STARK
- George Washington
[redaktu] Vidu ankaŭ
Minutemen
